Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ngữ hệ Turk”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
xóa hết tất cả đoạn dịch máy 100%
Thẻ: Thay thế nội dung
Dòng 5:
|protoname = [[Ngôn ngữ Turk nguyên thủy|Turk nguyên thủy]]
|family =Một trong những [[ngữ hệ]] chính trên thế giới
|child1 = [[Nhóm ngôn ngữ Turk Thường|Turk ChungThường]]
|child2 = [[Nhóm ngôn ngữ Oghur|Oghur]]
|iso5 = trk
Dòng 18:
Các ngôn ngữ Turk được sử dụng như [[tiếng bản ngữ]] bởi chừng 170 triệu người, và tổng số người nói, gồm cả người nói như [[ngôn ngữ thứ hai]], là hơn 200 triệu.<ref>Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173</ref><ref>Deutsches Orient-Institut, Orient, Vol. 41, Alfred Röper Publushing, 2000, p.611</ref><ref>http://www.zaman.com.tr/iskander-pala/turkceyi-kac-kisi-konusuyor_480993.html</ref> Ngôn ngữ Turk với lượng người nói lớn nhất là [[tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]], được sử dụng chủ yếu tại [[Tiểu Á]] và [[bán đảo Balkan]], chiếm 40% tổng số người nói các ngôn ngữ Turk.<ref name="LanguagesOfTheWorld"/>
 
Những đặc điểm của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, như sự [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2a_%C3%A2m_nguy%C3%AAn_%C3%A2m [hài hòa nguyên âm]] (vowel harmony), [[ngôn ngữ chắp dính|tính chắp dính]], và sự thiếu vắng [[giống (ngữ pháp)|giống]] ngữ pháp, cũng là đặc điểm chung của toàn ngữ hệ Turk.<ref name="LanguagesOfTheWorld"/> Người nói các [[nhóm ngôn ngữ Oghuz|ngôn ngữ Oghuz]] (gồm [[tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]], [[tiếng Azerbaijan|Azerbaijan]], [[tiếng Turkmen|Turkmen]], [[tiếng Qashqai|Qashqai]], và [[tiếng Gagauz|Gagauz]]) có thể hiểu lẫn nhau trong rất nhiều trường hợp.<ref name="Language Materials Project">{{Chú thích web|nhà xuất bản=[[UCLA]] International Institute, Center for World Languages|url=http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004|tiêu đề=Language Materials Project: Turkish|ngày truy cập=2007-04-26|ngày=February 2007}}</ref>
 
Cách gọi cả ngữ hệ này là ''ngữ hệ Thổ Nhĩ Kỳ'' là không chính xác.
 
== Đặc điểm ==
{{See also|ngôn ngữ Altai}}Những ngôn ngữ Turk là những [[Null-subject language|ngôn ngữ bỏ đại từ]], có [[Hòa âm nguyên âm|hài hòa nguyên âm]], [[Ngôn ngữ chắp dính|chắp dính]] mạnh bằng [[Suffix|hậu tố]] và [[Giới từ|hậu giới từ]], và thiếu [[Grammatical article|mạo từ ngữ pháp]], [[Noun class|lớp danh từ]], và [[Grammatical gender|giống ngữ pháp]]. Trật tự [[Subject–object–verb|Chủ ngữ-Tân ngữ-Động từ]] là phổ thông trong ngữ hệ. [[Root (linguistics)|Gốc từ]] thường chỉ là một vài [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BB%A5_%C3%A2m phụ âm].
 
== Lịch sử ==
{{See also|ngôn ngữ Turk nguyên thủy|người Turk|di cư Turk}}
 
=== Tiền sử ===
Xuất xứ [[Các dân tộc Turk|người Turk]] và ngôn ngữ của họ được cho là nằm đâu đó giữa [[Trans-Caspia|thảo nguyên Ngoại Caspia]] [[Đông Bắc Á|và Đông Bắc Á]] ([[Manchuria|Mãn châu]]),<ref>{{Cite journal|last1=Yunusbayev|first1=Bayazit|last2=Metspalu|first2=Mait|last3=Metspalu|first3=Ene|last4=Valeev|first4=Albert|last5=Litvinov|first5=Sergei|last6=Valiev|first6=Ruslan|last7=Akhmetova|first7=Vita|last8=Balanovska|first8=Elena|last9=Balanovsky|first9=Oleg|display-authors=3|date=2015-04-21|title=The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia|journal=PLOS Genetics|volume=11|issue=4|pages=e1005068|doi=10.1371/journal.pgen.1005068|issn=1553-7390|pmc=4405460|pmid=25898006|quote=The origin and early dispersal history of the Turkic peoples is disputed, with candidates for their ancient homeland ranging from the Transcaspian steppe to Manchuria in Northeast Asia,}}</ref> với bằng chứng di truyền chỉ ra gần [[Xibia|Nam Xibia]] và [[Mongolia|Mông cổ]] như là "xuất xứ Trung Á" của tộc người Turk.<ref>{{Cite journal|last1=Yunusbayev|first1=Bayazit|last2=Metspalu|first2=Mait|last3=Metspalu|first3=Ene|last4=Valeev|first4=Albert|last5=Litvinov|first5=Sergei|last6=Valiev|first6=Ruslan|last7=Akhmetova|first7=Vita|last8=Balanovska|first8=Elena|last9=Balanovsky|first9=Oleg|display-authors=3|date=2015-04-21|title=The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia|journal=PLOS Genetics|volume=11|issue=4|pages=e1005068|doi=10.1371/journal.pgen.1005068|issn=1553-7390|pmc=4405460|pmid=25898006|quote="Thus, our study provides the first genetic evidence supporting one of the previously hypothesized IAHs to be near Mongolia and South Siberia."}}</ref> Tương tự, một vài nhà ngôn ngữ học, kể cả [[Juha Janhunen]], Roger Blench và Matthew Spriggs, đề xuất rằng [[Mongolia|Mông cổ]] ngày nay là xuất xứ ngôn ngữ Turk sơ khai.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=48iKiprsRMwC&pg=PA203|title=Archaeology and Language II: Archaeological Data and Linguistic Hypotheses|last1=Blench|first1=Roger|last2=Spriggs|first2=Matthew|publisher=Routledge|year=2003|isbn=9781134828692|page=203|language=en}}</ref>
 
Mối liên hệ rỗng rãi giữa [[Proto-Turkic language|người Turk nguyên thủy]] và [[Proto-Mongols|người Mông Cổ nguyên thủy]] xấp xỉ vào khoảng thiên kỷ thứ nhất trước Công nguyên; truyền thống văn hóa chung giữa các nhóm [[Eurasian nomads|du mục thảo nguyên Âu-Á]] được gọi là truyền thống "[[Turco-Mongol|Turk-Mông Cổ]]". Hai nhóm chia sẻ hệ thống tín ngưỡng tương tự, [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Tengri_gi%C3%A1o đạo Tengri], và có nhiều từ mượn hiện hữu giữa ngôn ngữ Turk và Mông Cổ. Mặc dù từ mượn có qua có lại, Từ mượn Turk ngày nay tạo nên thành phần ngoại nhập lớn nhất trong vốn từ vựng tiếng Mông Cổ.<ref>{{Cite journal|last=Clark|first=Larry V.|date=1980|title=Turkic Loanwords in Mongol, I: The Treatment of Non-initial S, Z, Š, Č|journal=[[Central Asiatic Journal]]|volume=24|issue=1/2|pages=36–59|jstor=41927278}}</ref>
 
Một số sự tương tự về từ vựng là loại hình giữa ngữ hệ Turk và ngữ hệ [[Ngữ hệ Tungus|Tungus]] và [[Ngữ hệ Mông Cổ|Mongol]], cũng như ngữ hệ [[Ngữ hệ Triều Tiên|Triều Tiên]] và [[Ngữ hệ Nhật Bản|Nhật Bản]] (đều từng được xem là một phần của [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Altai ngữ hệ Altai]) trong những năm gần đây được quy cho sự liên hệ tiền sử giữa các nhóm, đôi khi được gọi là [[Sprachbund#Northeast Asia|nhóm ngôn ngữ Đông Bắc Á]]. Mối liên hệ gần đây hơn (thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyen) giữa "Altai cốt lõi" (Turk, Mongol, và Tungus) được phân biệt với điều này, do sự tồn tại của những từ chung xác định xuất hiện hầu như được du nhập vào tiếng Mongol từ tiếng Turk, và sau đó từ Mongol đến Tungus, vì vay mượn tiếng Turk trong tiếng Mongol nhiều hơn đáng kể vay mượn tiếng Mongol trong tiếng Turk, và tiếng Turk và Tungus không có chung bất kỳ từ nào mà cũng không tồn tại trong tiếng Mongol.
 
[[Alexander Vovin]] (2004, 2010)<ref>Vovin, Alexander 2004. 'Some Thoughts on the Origins of the Old Turkic 12-Year Animal Cycle.' Central Asiatic Journal 48/1: 118–32.</ref><ref>Vovin, Alexander. 2010. Once Again on the Ruan-ruan Language. Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720–2010) Sempozyumu From Ötüken to Istanbul, 1290 Years of Turkish (720–2010). 3–5 Aralık 2010, İstanbul / 3–5 December 2010, İstanbul: 1–10.</ref> lưu ý rằng [[Old Turkic|tiếng Turk Cổ]] đã mượn một số từ từ [[Ruan-ruan language|tiếng Nhu Nhiên]] (ngôn ngữ của [[Nhu Nhiên|Khả hãn quốc Nhu Nhiên]]), cái Vovin xem là một ngôn ngữ phông phải Altai đã mai một có khả năng là một [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Yenisei ngôn ngữ Yenisei] hoặc không có liên quan đến bất kỳ ngôn ngữ nào ngày nay.
 
Tiếng Turk cũng cho thấy một số từ mượn [[Chinese language|tiếng Hán]] chỉ ra liên hệ sơ khai trong thời [[Proto-Turkic language|Turk nguyên thủy]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Z7i5CAAAQBAJ&pg=PA76&lpg=PA76&dq=turkic+mongolian+related|title=The Turkic Languages|last1=Johanson|first1=Lars|last2=Johanson|first2=Éva Ágnes Csató|date=2015-04-29|publisher=Routledge|isbn=9781136825279|language=en}}</ref>
 
Robbeets (et al. 2015 and et al. 2017) đề xuất rằng xuất xứ ngữ hệ Turk nằm đâu đó tại [[Manchuria|Mãn Châu]], gần với xuất xứ [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_M%C3%B4ng_C%E1%BB%95 Mongol], [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Tungus Tungus] và [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn Triều Tiên] (bao gồm thủy tổ của hệ [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%87_Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n Nhật Bản]), và những ngôn ngữ này chia sẻ một nguồn gốc "Liên Âu Á".<ref>{{cite journal|last1=Robbeets|first1=Martine|year=2017|title=Transeurasian: A case of farming/language dispersal|journal=Language Dynamics and Change|volume=7|issue=2|pages=210–251|doi=10.1163/22105832-00702005|doi-access=free}}</ref> Thêm bằng chứng cho nguồn gốc Liên Âu Á đề xuất được Nelson và Li trình bày năm 2020.<ref>{{cite web|url=https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/440213710888C5D9488901B27E047D03/S2513843X20000043a.pdf/tracing_population_movements_in_ancient_east_asia_through_the_linguistics_and_archaeology_of_textile_production.pdf|title=Tracing population movements in ancient East Asia through the linguistics and archaeology of textile production|last1=Nelson|first1=Sarah|publisher=Cambridge University|accessdate=7 April 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352226719300534|title=Millet agriculture dispersed from Northeast China to the Russian Far East: Integrating archaeology, genetics, and linguistics|last1=Li|first1=Tao|accessdate=7 April 2020}}</ref>
 
=== Ghi chép thời kỳ đầu ===
[[Tập_tin:Irk_bitig_07.jpg|phải|nhỏ|10th-century ''[[Irk Bitig]]'' or "Book of Divination" written in [[Old Uyghur language]] with the [[Old Turkic script|Orkhon script]]]]
Ghi chép ngôn ngữ Turk đầu tiền là trên [[Orkhon inscriptions|văn bia Orkhon]] thế kỷ thứ 8 của [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_%C4%90%E1%BB%99t_Quy%E1%BA%BFt người Đột Quyết], ghi lại [[Old Turkic language|tiếng Turk Cổ]], được khai quật năm 1889 ở [[Orkhon Valley|thung lũng Orkhon]], Mông Cổ. ''Trích yếu phương ngữ Turk'' (''[[Dīwān Lughāt al-Turk|Divânü Lügati't-Türk]]''), được [[Mahmud al-Kashgari|Kaşgarlı Mahmud]] viết trong thế kỷ 11 ở [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Kara-Khanid Khách Lạt Hãn quốc], làm nên một nghiên cứu ngôn ngữ học sơ khai. ''Bản trích yếu'' là từ điển ngôn ngữ Turk triệt để đầu tiên và cũng gồm có bản đồ phân bố địa lý những người nói ngôn ngữ Turk đầu tiên. Nó chủ yếu gắn với [[Oghuz languages|nhánh Tây Nam]] thuộc ngữ hệ.<ref name="Soucek">{{cite book|url=https://archive.org/details/historyofinneras00souc|title=A History of Inner Asia|last=Soucek|first=Svat|date=March 2000|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-65169-1|url-access=registration}}</ref>
 
[[Codex Cumanicus]] (thế kỷ 12-13 sau Công nguyên) về [[Nhóm ngôn ngữ Kipchak|nhánh Tây Bắc]] là một bản ghi chép ngôn ngữ học sơ khai nữa, giữa [[Nhóm ngôn ngữ Kipchak|ngôn ngữ Kipchak]] và [[Latin|tiếng Latin]], dùng bởi những nhà truyền giáo Cơ Độc được đưa đến chỗ [[người Cuman]] cư trú, nơi mà tương ứng với [[Hungary]] và [[Romania]] ngày nay. Ghi chép sớm nhất ngôn ngữ [[Volga Bulgaria|người Bulgar Volga]] nói là tổ tiên [https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Chuvash tiếng Chuvash], có niên đại từ thế kỷ 13-14.
 
=== Mở rộng phạm vi địa lý và phát triển ===
[[Tập_tin:Oghusenbuchmuseum.jpeg|phải|nhỏ|[[Dresden]] manuscript of the [[Book of Dede Korkut]] written in [[Oghuz languages|Oghuz Turkic]], presumably in [[Aq Qoyunlu]] era, dating {{ca.}} 14th or 15th century.]]
Bằng [[Turkic expansion|Bành trướng Turk]] trong suốt [[Early Middle Ages|thời Trung cổ sớm]] (thế kỷ&nbsp;6–1 sau Công nguyên), những ngôn ngữ Turk, chỉ trong một vài thế kỷ, lan đi khắp [[Central Asia|Trung Á]], từ [[Siberia|Xibia]] đến [[Địa Trung Hải]]. Nhiều thuật ngữ từ những ngôn ngữ Turk đã truyền vào [[tiếng Ba Tư]], [[Tiếng Hindustan|tiếng Hindustani]], [[tiếng Nga]], [[Chinese language|tiếng Hán]], và trên mức độ nhỏ hơn. là [[Tiếng Ả Rập|tiếng Ả rập]].<ref name="Findley">{{cite book|title=The Turks in World History|last=Findley|first=Carter V.|date=October 2004|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-517726-8}}</ref>{{Verify source|date=May 2018}}
 
Phân bố địa lý những người nói ngôn ngữ Turk khắp [[Eurasia|Âu-Á]] từ thời Ottoman dao động từ Đông Bắc [[Siberia|Xi bia]] đến Thổ Nhĩ Kỳ ở phía Tây.<ref>[[ethnologuefamily:90010|Turkic Language tree]] entries provide the information on the Turkic-speaking regions.</ref> (xem ảnh trong hộp ngay bên trên.)
 
Suốt hàng thế kỷ, những tộc người nói tiếng Turk đã di cư rộng khắp và hòa huyết liên tục, và và ngôn ngữ của họ ảnh hưởng lẫn nhau rồi qua [[Language contact|kết nối ngôn ngữ]] với những ngôn ngữ xung quanh, đặc biệt là ngôn ngữ [[Ngữ chi Iran|Iran]], [[Slavic languages|Slav]],và [[Ngữ hệ Mông Cổ|Mongol]].<ref name="Johanson">{{Cite journal|author=Johanson, Lars|year=2001|title=Discoveries on the Turkic linguistic map|url=http://www.srii.org/admin/filer/Map.pdf|publisher=Swedish Research Institute in Istanbul|accessdate=2007-03-18}}{{Dead link|date=July 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>
 
Điều này đã làm mờ đi sự phát triển lịch sử trong mỗi ngôn ngữ hay nhóm ngôn ngữ, kết quá là, có một vài hệ thống phân loại ngôn ngữ Turk. Sơ đồ phân loại phát tích hiện đại cho ngôn ngữ Turk hầu như nhờ công lao của Samoilovich (1922).{{citation needed|date=October 2017}}
 
Những ngôn ngữ Turk có thể được chia làm 6 nhánh:<ref name="historyofturkic">Lars Johanson, The History of Turkic. In Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (eds), The Turkic Languages, London, New York: Routledge, 81–125, 1998.[http://www.turkiclanguages.com/www/classification.html Classification of Turkic languages]</ref>
 
* [[Common Turkic languages|Turk chung]]
** Tây Nam ([[Oghuz languages|Turk Oghuz]])
** Đông Nam ([[Karluk languages|Turk Karluk]])
** Tây Bắc ([[Nhóm ngôn ngữ Kipchak|Turk Kipchak]])
** Đông Bắc ([[Siberian Turkic languages|Turk Sibir]])
** [[Arghu-Turkic language|Turk Arghu]]
* [[Nhóm ngôn ngữ Oghur|Turk Oghur]]
 
Theo phân loại này, [[Oghur languages|Turk Oghur]] được gọi là [[Lir-Turkic|Turk-Lir]], và cánh nhánh khác được gộp vào [[Shaz-Turkic|Turk-Shaz]] hoặc [[Common Turkic|Turk chung]]. Không rõ khi nào hai loại tiếng Turk có thể cho là đã tách biệt.<ref>See the main article on [[Lir-Turkic]].</ref>
 
Ít chắc chắn hơn, nhóm Tây Nam, Tây Bắc, Đông Nam và Oghur có thể tóm lược thành '''Turk Tây''', nhóm Đông Bắc, Kyrgyz-Kipchak và Arghu (Khalaj) thành '''Turk Đông'''.<ref name="Ethnologue Turkic">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90010|title=Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees – Turkic|author=Gordon, Raymond G., Jr. (ed.)|authorlink=Ethnologue|year=2005|accessdate=2007-03-18}} The reliability of ''Ethnologue'' lies mainly in its statistics whereas its framework for the internal classification of Turkic is still based largely on Baskakov (1962) and the collective work in Deny et al. (1959–1964). A more up-to-date alternative to classifying these languages on internal comparative grounds is to be found in the work of Johanson and his co-workers.</ref>
 
Về mặt địa lý và ngôn ngữ, những ngôn ngữ phân nhóm Tây Bắc và Tây Nam thuộc về Turk trung tâm, trong khi Đông Bắc và Khalaj là phụ cận.
 
Hruschka (2014)<ref>{{cite journal|last1=Hruschka|first1=Daniel J.|last2=Branford|first2=Simon|last3=Smith|first3=Eric D.|last4=Wilkins|first4=Jon|last5=Meade|first5=Andrew|last6=Pagel|first6=Mark|last7=Bhattacharya|first7=Tanmoy|year=2015|title=Detecting Regular Sound Changes in Linguistics as Events of Concerted Evolution 10.1016/j.cub.2014.10.064|journal=Current Biology|volume=25|issue=1|pages=1–9|doi=10.1016/j.cub.2014.10.064|pmc=4291143|pmid=25532895}}</ref> dùng phương pháp [[Computational phylogenetic|Phát tích giả lập]] để tính toán cây phả hệ Turk dựa trên [[Sound change|thay đổi âm]].
 
=== Sơ đồ ===
Những [[Isogloss|đường đồng ngữ]] sau vốn được sử dụng trong phân loại ngôn ngữ Turk:<ref>{{cite book|url=http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000200_000018_RU_NLR_INFOCOMM15_1000117889/|last=Самойлович|first=А. Н.|year=1922|language=Russian|script-title=ru:Некоторые дополнения к классификации турецких языков|author-link=Alexander Samoylovich}}</ref><ref name="historyofturkic" />
 
* '''[[Rhotacism (sound change)|Chuyển thanh âm R]]''' (trong một số khác, chuyển thanh âm Z), vì dụ, trong phụ âm cuối cùng của từ "chín" *'''tokkuz'''. Cái cày chia tách nhánh Oghur, cái mà biểu hiện /r/, khỏi phần còn lại của hệ Turk, ngược lại biểu hiện /z/. Trong trường hợp này, chuyển âm R nói tới sự phát triển của *-/r/, *-/z/, và *-/d/ to /r/,*-/k/,*-/kh/ trong nhánh này.<ref>Larry Clark, "Chuvash", in ''The Turkic Languages'', eds. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (London–NY: Routledge, 2006), 434–452.</ref> Xem Antonov và Jacques (2012)<ref>Anton Antonov & Guillaume Jacques, [https://www.academia.edu/1495118/Turkic_kumus_silver_and_the_lambdaism_vs_sigmatism_debate "Turkic kümüš ‘silver’ and the lambdaism vs sigmatism debate"], ''Turkic Languages'' 15, no. 2 (2012): 151–70.</ref> tranh luận về chuyển thanh R và chuyển âm L trong hệ Turk.
* '''*d giữa nguyên âm''', ví dụ. phụ âm thứ hai trong từ cho "chân" *hadaq
* '''Hậu tố cuối -G''', ví dụ. trong hậu tố *lIG, ví dụ *tāglïg
 
Thêm vài đường đồng ngữ:
 
* '''Giữ lại âm đầu từ *h''', ví dụ. trong từ cho "chân" *hadaq. Cái này chia tách tiếng Khalaj thành một ngôn ngữ phụ cận.
* '''Bỏ mũi hóa âm vòm *ń''', ví dụ. trong từ cho "mặt trăng", *āń
 
<div class="noprint">
{| class="wikitable" style="font-size: 85%"
!đường đồng ngữ
!'''[[Old Turkic language|Turk Cổ]]'''
!'''[[Turkish language|Turkish]]'''
!'''[[Turkmen language|Turkmen]]'''
!'''[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]'''
![[Qashqai language|Qashqai]]
!'''[[Uzbek language|Uzbek]]'''
!'''[[Uyghur language|Uyghur]]'''
!'''[[Tatar language|Tatar]]'''
!'''[[Kazakh language|Kazakh]]'''
!'''[[Kyrgyz language|Kyrgyz]]'''
!'''[[Altay language|Altay]]'''
!'''[[Western Yugur language|Western Yugur]]'''
!'''[[Fuyü Gïrgïs language|Fu-yü Gyrgys]]'''
!'''[[Khakas language|Khakas]]'''
!'''[[Tuvan language|Tuvan]]'''
!'''[[Sakha language|Sakha/Yakut]]'''
!'''[[Turkic Khalaj language|Khalaj]]'''
!'''[[Chuvash language|Chuvash]]'''
|-
|'''z/r''' (''chín'')
| style="background-color: #d1ebeb" |toquz
| style="background-color: #d1ebeb" |dokuz
| style="background-color: #d1ebeb" |dokuz
| style="background-color: #d1ebeb" |doqquz
| style="background-color: #d1ebeb" |doqquz
| style="background-color: #d1ebeb" |toʻqqiz
| style="background-color: #d1ebeb" |toqquz
| style="background-color: #d1ebeb" |tuɣïz
| style="background-color: #d1ebeb" |toǵyz
| style="background-color: #d1ebeb" |toɣuz
| style="background-color: #d1ebeb" |toɣus
| style="background-color: #d1ebeb" |dohghus
| style="background-color: #d1ebeb" |doɣus
| style="background-color: #d1ebeb" |toɣïs
| style="background-color: #d1ebeb" |tos
| style="background-color: #d1ebeb" |toɣus
| style="background-color: #d1ebeb" |toqquz
| style="background-color: #f1dfe5" |tăχăr
|-
|'''*h-''' (''chân'')
| style="background-color: #d1ebeb" |adaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayak
| style="background-color: #d1ebeb" |aýak
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |oyoq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |aıaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ayaq
| style="background-color: #d1ebeb" |azaq
| style="background-color: #d1ebeb" |azïχ
| style="background-color: #d1ebeb" |azaχ
| style="background-color: #d1ebeb" |adaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ataχ
| style="background-color: #f1dfe5" |hadaq
| style="background-color: #d1ebeb" |ura
|-
|'''*VdV''' (''chân'')
| style="background-color: #d1ebeb" |adaq
| style="background-color: #ece0f0" |ayak
| style="background-color: #ece0f0" |aýak
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |oyoq
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |aıaq
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |ayaq
| style="background-color: #f0f1df" |azaq
| style="background-color: #f0f1df" |azïχ
| style="background-color: #f0f1df" |azaχ
| style="background-color: #d1ebeb" |adaq
| style="background-color: #dff1e0" |ataχ
| style="background-color: #d1ebeb" |hadaq
| style="background-color: #f1dfe5" |ura
|-
|'''*-ɣ''' (''núi'')
| style="background-color: #d1ebeb" |tāɣ
| style="background-color: #d6e1ec" |dağ*
| style="background-color: #d6e1ec" |dag
| style="background-color: #d6e1ec" |dağ
| style="background-color: #d1ebeb" |daɣ
| style="background-color: #d1ebeb" |togʻ
| style="background-color: #d1ebeb" |tagh
| style="background-color: #ece0f0" |taw
| style="background-color: #ece0f0" |taý
| style="background-color: #f1dfe5" |tō
| style="background-color: #f1dfe5" |tū
| style="background-color: #d1ebeb" |taɣ
| style="background-color: #dff1e0" |daχ
| style="background-color: #d1ebeb" |taɣ
| style="background-color: #d1ebeb" |daɣ
| style="background-color: #f1dfe5" |tıa
| style="background-color: #d1ebeb" |tāɣ
| style="background-color: #f1dfe5" |tu
|-
|'''suffix *-lïɣ''' (''gồ ghề'')
| style="background-color: #d1ebeb" |tāɣlïɣ
| style="background-color: #dff1e0" |dağlı
| style="background-color: #dff1e0" |dagly
| style="background-color: #dff1e0" |dağlı
| style="background-color: #d1ebeb" |daɣlïɣ
| style="background-color: #dff1e0" |togʻlik
| style="background-color: #dff1e0" |taghliq
| style="background-color: #f1dfe5" |tawlï
| style="background-color: #f1dfe5" |taýly
| style="background-color: #f1dfe5" |tōlū
| style="background-color: #f1dfe5" |tūlu
| style="background-color: #d1ebeb" |taɣliɣ
| style="background-color: #dff1e0" |daɣluɣ
| style="background-color: #d1ebeb" |
| style="background-color: #d1ebeb" |
| style="background-color: #f1dfe5" |
| style="background-color: #d1ebeb" |
| style="background-color: #f1dfe5" |
|}
</div><nowiki>*</nowiki>Trong phương ngữ Istanbul tiêu chuẩn tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, ''[[ğ]]'' trong ''dağ'' và ''dağlı'' không đọc như phụ âm, mà là hơi kéo dài nguyên âm đứng trước.
 
=== Thành viên ===
Bảng sau dựa trên sơ đồ phân loại được trình bày bởi Lars Johanson (1998)<ref>Lars Johanson (1998) The History of Turkic. In Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (eds) The Turkic Languages. London, New York: Routledge, 81–125. [http://www.turkiclanguages.com/www/classification.html]</ref><div class="noprint">
{| class="wikitable"
| rowspan="18" bgcolor="#d1ebeb" |Turk nguyên thủy
| rowspan="17" bgcolor="#d6e1ec" |Turk chung
| rowspan="4" bgcolor="#e4e0f0" style="border-left:none;" |[[Oghuz languages|Turk chung Tây Nam (Oghuz)]]
[[Tập_tin:Oghuzlanguages6.png|không_khung]]
| colspan="2" bgcolor="#e4e0f0" style="border-right:none;" |&nbsp;
|
* [[Tiếng Salar|Salar]]<ref>Deviating. Historically developed from Southwestern (Oghuz) (Johanson 1998) [http://www.turkiclanguages.com/www/classification.html]</ref>
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Tây Oghuz
|
* [[Old Anatolian Turkish]] <small>(mai một)</small>
* [[Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman|Ottoman Turkish]] <small>(mai một)</small>
* [[Pecheneg language|Pecheneg]] <small>(mai một)</small>
* [[Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ|Turkish]]
* [[Tiếng Gagauz|Gagauz]]
* [[Tiếng Azerbaijan|Azerbaijani]]
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Đông Oghuz
|
* [[Tiếng Turkmen|Turkmen]]
* [[Khorasani Turkic language|Khorasani Turkic]]
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Nam Oghuz
|
* [[Tiếng Qashqai|Qashqai]]
|-
| bgcolor="#e4e0f0" |(Arghu)
| colspan="2" bgcolor="#e4e0f0" |&nbsp;
|
* [[Khalaj language|Khalaj]]
|-
| rowspan="4" bgcolor="#e4e0f0" style="border-left:none;" |[[Nhóm ngôn ngữ Kipchak|Turk chung Tây Bắc (Kipchak)]]
[[Tập_tin:Map-Kypchak_Language_World.png|không_khung]]
| colspan="2" bgcolor="#e4e0f0" style="border-right:none;" |&nbsp;
|
* [[Kipchak language|Kipchak]] <small>(mai một)</small>
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Tây Kipchak
|
* [[Kumyk language|Kumyk]]
* [[Karachay-Balkar language|Karachay-Balkar]]
* [[Tiếng Tatar Krym|Crimean Tatar]]
* [[Urum language|Urum]]
* [[Krymchak language|Krymchak]]
* [[Karaim language|Karaim]]
* [[Cuman language|Cuman]] <small>(mai một)</small>
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Bắc Kipchak (Turk Volga-Ural)
|
* [[Tiếng Tatar|Tatar]]
* [[Tiếng Bashkir|Bashkir]]
* [[Old Tatar language]] (mai một)
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Nam Kipchak (Aral-Caspia)
|
* [[Tiếng Kazakh|Kazakh]]
* [[Tiếng Karakalpak|Karakalpak]]
* [[Tiếng Kyrgyz|Kyrgyz]]<ref name="turcologica">{{cite web|url=http://www.turkiclanguages.com/www/classification.html|title=turcologica|accessdate=22 February 2017}}</ref>
* [[Fergana Kipchak language|Kipchak Uzbek (Fergana Kipchak language)]] <small>(mai một)</small>
* [[Tiếng Tatar Xibia|Siberian Tatar]]<ref>Tura, Baraba, Tomsk, Tümen, Ishim, Irtysh, Tobol, Tara, etc. are partly of different origin (Johanson 1998) [http://www.turkiclanguages.com/www/classification.html]</ref>
* [[Nogai language|Nogay]]
|-
| rowspan="2" bgcolor="#e4e0f0" |[[Nhóm ngôn ngữ Karluk|Turk chung Đông Nam (Karluk)]]
[[Tập_tin:Lenguas_karluk.png|không_khung]]
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Tây Karluk
|
* [[Tiếng Uzbek|Uzbek]]
|-
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Đông Karluk
|
* [[Tiếng Duy Ngô Nhĩ|Uyghur]]
* Taranchi
* [[Aini language|Aini]]<ref>Aini contains a very large [[Persian language|Persian]] vocabulary component, and is spoken exclusively by adult men, almost as a [[cryptolect]].</ref>
* [[Ili Turki language|Ili Turki]]
* [[Chagatai language|Chagatai]] <small>(mai mọt)</small>
* [[Khorezmian language (Turkic)|Khorezmian]] <small>(mai một)</small>
* [[Middle Turkic languages|Karakhanid]] <small>(mai một)</small>
|-
| rowspan="5" bgcolor="#e4e0f0" |[[Nhóm ngôn ngữ Turk Xibia|Turk chung Đông Bắc (Sibir)]]
| colspan="2" bgcolor="#f1e9df" |Bắc Sibir
|
* [[Sakha language|Sakha]] (Yakut)
* [[Dolgan language|Dolgan]]
|-
| rowspan="4" bgcolor="#f1e9df" |Nam Sibir
| bgcolor="#f1dfe5" |Turk Sayan
|
* [[Dukhan language|Dukhan]]
* [[Tiếng Tuva|Tuvan]] (Soyot, Uriankhai)
* [[Tofa language|Tofa]]
|-
| bgcolor="#f1dfe5" |Turk Yenisei
|
* [[Khakas language|Khakas]]
* [[Fuyü Gïrgïs language|Fuyü Gïrgïs]]
* [[Shor language|Shor]] (Saghay Qaca, Qizil)
* [[Western Yugur language|Western Yugur]] (Tây Duy Ngô Nhĩ, Kim Duy Ngô Nhĩ)<ref name="turcologica" /><ref>[https://books.google.com/books?id=7XuMAgAAQBAJ&pg=PA7 Coene 2009], p. 75</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=F2SRqDzB50wC&pg=PA1109|title=Concise Encyclopedia of Languages of the World|publisher=Elsevier|others=Contributors Keith Brown, Sarah Ogilvie|year=2010|isbn=978-0080877754|edition=revised|volume=|page=1109|ref=harv|accessdate=24 April 2014}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=cgNQdljvk70C&pg=PA28|title=The Mainz Meeting: Proceedings of the Seventh International Conference on Turkish Linguistics, August 3–6, 1994|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|others=Contributor Éva Ágnes Csató|year=1998|isbn=978-3447038645|editor-last=Johanson|editor-first=Lars|edition=|series=Turcologica Series|volume=|page=28|ref=harv|accessdate=24 April 2014}}</ref>
* [[Orkhon Turkic language|Orkhon Turkic]] <small>(mai một)</small>
* [[Old Uyghur language|Old Uyghur]] <small>(mai một)</small>
|-
| bgcolor="f1dfe5" |Turk Chulym
|
* [[Chulym language|Chulym]] (Küerik)
|-
| bgcolor="f1dfe5" |Turk Altai<ref name="turcologica" />
|
* [[Altay language|Altay]] Oirot và những phương ngữ như Tuba, Qumanda, Qu, Teleut, Telengit
|-
| bgcolor="#d6e1ec" |[[Nhóm ngôn ngữ Oghur|Oghur]]
| bgcolor="#d6e1ec" |&nbsp;
| colspan="1" bgcolor="#d6e1ec" |&nbsp;
|
* [[Tiếng Chuvash|Chuvash]]
* [[Khazar language|Khazar]] <small>(mai một)</small>
* [[Bulgar language|Bulgar]] <small>(mai một)</small>
|}
</div>
 
== So sánh từ vựng ==
{{Expert needed|2=section|date=November 2010}}Sau đây là so sánh vắn tắt [[Cognate|từ gốc]] trong số từ vựng cơ bản khắp ngữ hệ Turk (khoảng 60 từ).
 
Ô trống không nhất thiết nghĩa là một ngôn ngữ cụ thể ấy thiếu một từ để miêu tả khái niệm, mà đúng hơn là từ miêu tả khái niệm ấy trong ngôn ngữ đó có thể được thành lập từ gốc từ khác và không phải từ gốc với những từ kia trong hàng hoặc một [[từ mượn]] được dùng thay thế.
 
Ngoài ra, có sự thay thôi ngữ nghĩa từ ngôn ngữ này với ngôn ngữ khác, và vì thế "nghĩa chung" chỉ là đại khái. Trong một số trường hợp dạng đã cho chỉ tìm thất được trong một số phương ngữ của ngôn ngữ ấy, hoặc từ mượn lại phổ biến hơn nhiều (ví dụ. trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, từ ưa dùng cho "lửa" là từ gốc Ba Tư ''ateş'', ngược lại từ bản ngữ ''od'' lỗi thời). Dạng đã cho bằng chính tả chữ Latin trừ khi có lưu ý khác.<!--
This is a cognate table, so please do not add any non-cognates -->
{| class="wikitable" style="font-size: 85%"
!
!nghĩa chung
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Proto-Turkic language|Turk nguyên thủy]]'''
! style="background-color: #d1ebeb" |'''[[Old Turkic language|Turk Cổ]]'''
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Turkish language|Turkish]]'''
! style="background-color: #e4e0f0" |'''[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]'''
![[Karakhanid language|'''Karakhanid''']]
![[Qashqai language|'''Qashqai''']]
! style="background-color: #ece0f0" |'''[[Turkmen language|Turkmen]]'''
! style="background-color: #f1dfe5" |'''[[Tatar language|Tatar]]'''
!'''[[Karaim language|Karaim]]'''
! style="background-color: #f1e9df" |'''[[Bashkir language|Bashkir]]'''
! style="background-color: #f1e9df" |'''[[Kazakh language|Kazakh]]'''
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Kyrgyz language|Kyrgyz]]'''
! style="background-color: #f0f1df" |'''[[Uzbek language|Uzbek]]'''
! style="background-color: #e8f1df" |'''[[Uyghur language|Uyghur]]'''
! style="background-color: #dff1e0" |'''[[Sakha language|Sakha/Yakut]]'''
! style="background-color: #dff1ed" |'''[[Chuvash language|Chuvash]]'''
|-
| rowspan="8" |Mối quan hệ
|cha, tổ tiên
| style="background-color: #d6e1ec" |*ata, *kaŋ
| style="background-color: #d1ebeb" |ata, apa, qaŋ
| style="background-color: #d6e1ec" |baba, ata
| style="background-color: #e4e0f0" |baba, ata
|apa, ata
|bowa/ata
| style="background-color: #ece0f0" |ata
| style="background-color: #f1dfe5" |ata, atay
|ata
| style="background-color: #f1e9df" |ata, atay
| style="background-color: #f1e9df" |ata
| style="background-color: #d6e1ec" |ata
| style="background-color: #f0f1df" |ota
| style="background-color: #e8f1df" |ata
| style="background-color: #dff1e0" |ağa
| style="background-color: #dff1ed" |atte, aśu, aşşe
|-
|mẹ
| style="background-color: #d6e1ec" |*ana, *ög
| style="background-color: #d1ebeb" |ana, ög
| style="background-color: #d6e1ec" |ana, anne
| style="background-color: #e4e0f0" |ana
|ana, ene
|ana/nänä
| style="background-color: #ece0f0" |ene
| style="background-color: #f1dfe5" |ana, äni
|ana
| style="background-color: #f1e9df" |ana, inä(y)/asay
| style="background-color: #f1e9df" |ana
| style="background-color: #d6e1ec" |ene
| style="background-color: #f0f1df" |ona
| style="background-color: #e8f1df" |ana
| style="background-color: #dff1e0" |iye
| style="background-color: #dff1ed" |anne, annü, amăşĕ
|-
|con trai
| style="background-color: #d6e1ec" |*ogul
| style="background-color: #d1ebeb" |oɣul
| style="background-color: #d6e1ec" |oğul
| style="background-color: #e4e0f0" |oğul
|oɣul, ohul
|oğul
| style="background-color: #ece0f0" |ogul
| style="background-color: #f1dfe5" |ul
|uvul
| style="background-color: #f1e9df" |ul
| style="background-color: #f1e9df" |ul
| style="background-color: #d6e1ec" |uul
| style="background-color: #f0f1df" |oʻgʻil
| style="background-color: #e8f1df" |oghul
| style="background-color: #dff1e0" |uol
| style="background-color: #dff1ed" |ıvăl, ul
|-
|trai
| style="background-color: #d6e1ec" |*ēr, *érkek
| style="background-color: #d1ebeb" |er
| style="background-color: #d6e1ec" |erkek
| style="background-color: #e4e0f0" |ər/erkək
|erkek
|kiši
| style="background-color: #ece0f0" |erkek
| style="background-color: #f1dfe5" |ir
|ėr
| style="background-color: #f1e9df" |ir, irkäk
| style="background-color: #f1e9df" |er, erkek
| style="background-color: #d6e1ec" |erkek
| style="background-color: #f0f1df" |erkak
| style="background-color: #e8f1df" |er
| style="background-color: #dff1e0" |er
| style="background-color: #dff1ed" |ar/arśın
|-
|gái
| style="background-color: #d6e1ec" |*kï̄ŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |qïz
| style="background-color: #d6e1ec" |kız
| style="background-color: #e4e0f0" |qız
|qɨz
|qïz/qez
| style="background-color: #ece0f0" |gyz
| style="background-color: #f1dfe5" |qız
|qɨz
| style="background-color: #f1e9df" |qıð
| style="background-color: #f1e9df" |qyz
| style="background-color: #d6e1ec" |kız
| style="background-color: #f0f1df" |qiz
| style="background-color: #e8f1df" |qiz
| style="background-color: #dff1e0" |kııs
| style="background-color: #dff1ed" |hĕr
|-
|người
| style="background-color: #d6e1ec" |*kiĺi, *yạlaŋuk
| style="background-color: #d1ebeb" |kiši, yalaŋuq
| style="background-color: #d6e1ec" |kişi
| style="background-color: #e4e0f0" |kişi
|kiši
|<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #ece0f0" |kişi
| style="background-color: #f1dfe5" |keşe
|kiši
| style="background-color: #f1e9df" |keşe
| style="background-color: #f1e9df" |kisi
| style="background-color: #d6e1ec" |kişi
| style="background-color: #f0f1df" |kishi
| style="background-color: #e8f1df" |kishi
| style="background-color: #dff1e0" |kihi
| style="background-color: #dff1ed" |śın
|-
|cô dây
| style="background-color: #d6e1ec" |*gélin
| style="background-color: #d1ebeb" |kelin
| style="background-color: #d6e1ec" |gelin
| style="background-color: #e4e0f0" |gəlin
|qalɨŋ
|gälin
| style="background-color: #ece0f0" |gelin
| style="background-color: #f1dfe5" |kilen
|kelin
| style="background-color: #f1e9df" |kilen
| style="background-color: #f1e9df" |kelin
| style="background-color: #d6e1ec" |kelin
| style="background-color: #f0f1df" |kelin
| style="background-color: #e8f1df" |kelin
| style="background-color: #dff1e0" |kiyiit
| style="background-color: #dff1ed" |kin
|-
|mẹ vợ/chồng
| style="background-color: #d6e1ec" |<!-- probably a late innovation -->
| style="background-color: #d1ebeb" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #d6e1ec" |kaynana
| style="background-color: #e4e0f0" |qaynana
|
|qäynänä
| style="background-color: #ece0f0" |gaýyn ene
| style="background-color: #f1dfe5" |qayın ana
|
| style="background-color: #f1e9df" |qäynä
| style="background-color: #f1e9df" |qaıyn ene
| style="background-color: #d6e1ec" |kaynene
| style="background-color: #f0f1df" |qaynona
| style="background-color: #e8f1df" |qeyinana
| style="background-color: #dff1e0" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #dff1ed" |huńama
|-
| rowspan="16" |Bộ phận cơ thể
|tim
| style="background-color: #d6e1ec" |*yürek
| style="background-color: #d1ebeb" |yürek
| style="background-color: #d6e1ec" |yürek
| style="background-color: #e4e0f0" |ürək
|jürek
|iräg/üräg
| style="background-color: #ece0f0" |ýürek
| style="background-color: #f1dfe5" |yöräk
|üriak, jürek
| style="background-color: #f1e9df" |yöräk
| style="background-color: #f1e9df" |júrek
| style="background-color: #d6e1ec" |jürök
| style="background-color: #f0f1df" |yurak
| style="background-color: #e8f1df" |yürek
| style="background-color: #dff1e0" |sürex
| style="background-color: #dff1ed" |çĕre
|-
|máu
| style="background-color: #d6e1ec" |*kiān
| style="background-color: #d1ebeb" |qan
| style="background-color: #d6e1ec" |kan
| style="background-color: #e4e0f0" |qan
|qan
|qan
| style="background-color: #ece0f0" |gan
| style="background-color: #f1dfe5" |qan
|qan
| style="background-color: #f1e9df" |qan
| style="background-color: #f1e9df" |qan
| style="background-color: #d6e1ec" |kan
| style="background-color: #f0f1df" |qon
| style="background-color: #e8f1df" |qan
| style="background-color: #dff1e0" |xaan
| style="background-color: #dff1ed" |yun
|-
|đầu
| style="background-color: #d6e1ec" |*baĺč
| style="background-color: #d1ebeb" |baš
| style="background-color: #d6e1ec" |baş
| style="background-color: #e4e0f0" |baş
|baš
|baš
| style="background-color: #ece0f0" |baş
| style="background-color: #f1dfe5" |baş
|baš
| style="background-color: #f1e9df" |baş
| style="background-color: #f1e9df" |bas
| style="background-color: #d6e1ec" |baş
| style="background-color: #f0f1df" |bosh
| style="background-color: #e8f1df" |bash
| style="background-color: #dff1e0" |bas
| style="background-color: #dff1ed" |puś/poś
|-
|tóc
| style="background-color: #d6e1ec" |*s(i)ač, *kïl
| style="background-color: #d1ebeb" |sač, qïl
| style="background-color: #d6e1ec" |saç, kıl
| style="background-color: #e4e0f0" |saç, qıl
|sač, qɨl
|tik/qel
| style="background-color: #ece0f0" |saç, gyl
| style="background-color: #f1dfe5" |çäç, qıl
|čač, sač, qɨl
| style="background-color: #f1e9df" |säs, qıl
| style="background-color: #f1e9df" |shash, qyl
| style="background-color: #d6e1ec" |çaç, kıl
| style="background-color: #f0f1df" |soch, qil
| style="background-color: #e8f1df" |sach, qil
| style="background-color: #dff1e0" |battax, kıl
| style="background-color: #dff1ed" |śüś, hul
|-
|mắt
| style="background-color: #d6e1ec" |*göŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |köz
| style="background-color: #d6e1ec" |göz
| style="background-color: #e4e0f0" |göz
|köz
|gez/göz
| style="background-color: #ece0f0" |göz
| style="background-color: #f1dfe5" |küz
|kioź, goz
| style="background-color: #f1e9df" |küð
| style="background-color: #f1e9df" |kóz
| style="background-color: #d6e1ec" |köz
| style="background-color: #f0f1df" |koʻz
| style="background-color: #e8f1df" |köz
| style="background-color: #dff1e0" |xarax, kös
| style="background-color: #dff1ed" |kuś/koś
|-
|mi
| style="background-color: #d6e1ec" |*kirpik
| style="background-color: #d1ebeb" |kirpik
| style="background-color: #d6e1ec" |kirpik
| style="background-color: #e4e0f0" |kirpik
|kirpik
|kirpig
| style="background-color: #ece0f0" |kirpik
| style="background-color: #f1dfe5" |kerfek
|kirpik
| style="background-color: #f1e9df" |kerpek
| style="background-color: #f1e9df" |kirpik
| style="background-color: #d6e1ec" |kirpik
| style="background-color: #f0f1df" |kiprik
| style="background-color: #e8f1df" |kirpik
| style="background-color: #dff1e0" |kılaman, kirbii
| style="background-color: #dff1ed" |hărpăk
|-
|tai
| style="background-color: #d6e1ec" |*kulkak
| style="background-color: #d1ebeb" |qulqaq
| style="background-color: #d6e1ec" |kulak
| style="background-color: #e4e0f0" |qulaq
|qulaq, qulqaq, qulxaq, qulɣaq
|qulaq
| style="background-color: #ece0f0" |gulak
| style="background-color: #f1dfe5" |qolaq
|qulax
| style="background-color: #f1e9df" |qolaq
| style="background-color: #f1e9df" |qulaq
| style="background-color: #d6e1ec" |kulak
| style="background-color: #f0f1df" |quloq
| style="background-color: #e8f1df" |qulaq
| style="background-color: #dff1e0" |kulgaax
| style="background-color: #dff1ed" |hălha
|-
|mũi
| style="background-color: #d6e1ec" |*burun
| style="background-color: #d1ebeb" |burun
| style="background-color: #d6e1ec" |burun
| style="background-color: #e4e0f0" |burun
|burun
|burn
| style="background-color: #ece0f0" |burun
| style="background-color: #f1dfe5" |borın
|burun
| style="background-color: #f1e9df" |moron
| style="background-color: #f1e9df" |muryn
| style="background-color: #d6e1ec" |murun
| style="background-color: #f0f1df" |burun
| style="background-color: #e8f1df" |burun
| style="background-color: #dff1e0" |murun, munnu
| style="background-color: #dff1ed" |murun
|-
|cánh tay
| style="background-color: #d6e1ec" |*kol
| style="background-color: #d1ebeb" |qol
| style="background-color: #d6e1ec" |kol
| style="background-color: #e4e0f0" |qol
|qol
|qol
| style="background-color: #ece0f0" |gol
| style="background-color: #f1dfe5" |qul
|kol
| style="background-color: #f1e9df" |qul
| style="background-color: #f1e9df" |qol
| style="background-color: #d6e1ec" |kol
| style="background-color: #f0f1df" |qoʻl
| style="background-color: #e8f1df" |qol
| style="background-color: #dff1e0" |хol
| style="background-color: #dff1ed" |hul
|-
|bàn tay
| style="background-color: #d6e1ec" |*el-ig
| style="background-color: #d1ebeb" |elig
| style="background-color: #d6e1ec" |el
| style="background-color: #e4e0f0" |əl
|elig
|äl
| style="background-color: #ece0f0" |el
| style="background-color: #f1dfe5" |<!-- no cognate form known -->
|
| style="background-color: #f1e9df" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #f1e9df" |alaqan
| style="background-color: #d6e1ec" |alakan
| style="background-color: #f0f1df" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #e8f1df" |ilik
| style="background-color: #dff1e0" |ilii
| style="background-color: #dff1ed" |ală
|-
|ngón tay
| style="background-color: #d6e1ec" |*erŋek, *biarŋak
| style="background-color: #d1ebeb" |erŋek
| style="background-color: #d6e1ec" |parmak
| style="background-color: #e4e0f0" |barmaq
|barmaq
|burmaq
| style="background-color: #ece0f0" |barmaq
| style="background-color: #f1dfe5" |barmaq
|barmax
| style="background-color: #f1e9df" |barmaq
| style="background-color: #f1e9df" |barmaq
| style="background-color: #d6e1ec" |barmak
| style="background-color: #f0f1df" |barmoq
| style="background-color: #e8f1df" |barmaq
| style="background-color: #dff1e0" |tarbaq
| style="background-color: #dff1ed" |pürne/porńa
|-
|móng tay
| style="background-color: #d6e1ec" |*dïrŋak
| style="background-color: #d1ebeb" |tïrŋaq
| style="background-color: #d6e1ec" |tırnak
| style="background-color: #e4e0f0" |dırnaq
|tɨrŋaq
|dïrnaq
| style="background-color: #ece0f0" |dyrnak
| style="background-color: #f1dfe5" |tırnaq
|tɨrnax
| style="background-color: #f1e9df" |tırnaq
| style="background-color: #f1e9df" |tyrnaq
| style="background-color: #d6e1ec" |tırmak
| style="background-color: #f0f1df" |tirnoq
| style="background-color: #e8f1df" |tirnaq
| style="background-color: #dff1e0" |tıngıraq
| style="background-color: #dff1ed" |çĕrne
|-
|đầu gối
| style="background-color: #d6e1ec" |*dīŕ, *dǖŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |tiz
| style="background-color: #d6e1ec" |diz
| style="background-color: #e4e0f0" |diz
|tizle-
(to press with one's knees)
|diz
| style="background-color: #ece0f0" |dyz
| style="background-color: #f1dfe5" |tez
|tɨz
| style="background-color: #f1e9df" |teð
| style="background-color: #f1e9df" |tize
| style="background-color: #d6e1ec" |tize
| style="background-color: #f0f1df" |tizza
| style="background-color: #e8f1df" |tiz
| style="background-color: #dff1e0" |tobuk
| style="background-color: #dff1ed" |çĕrśi, çerkuśśi
|-
|bắp vế
| style="background-color: #d6e1ec" |*baltïr
| style="background-color: #d1ebeb" |baltïr
| style="background-color: #d6e1ec" |baldır
| style="background-color: #e4e0f0" |baldır
|baldɨr
|ballïr
| style="background-color: #ece0f0" |baldyr
| style="background-color: #f1dfe5" |baltır
|baldɨr
| style="background-color: #f1e9df" |baltır
| style="background-color: #f1e9df" |baltyr
| style="background-color: #d6e1ec" |baltır
| style="background-color: #f0f1df" |boldir
| style="background-color: #e8f1df" |baldir
| style="background-color: #dff1e0" |ballır
| style="background-color: #dff1ed" |pıl
|-
|bàn chân
| style="background-color: #d6e1ec" |*(h)adak
| style="background-color: #d1ebeb" |adaq
| style="background-color: #d6e1ec" |ayak
| style="background-color: #e4e0f0" |ayaq
|aδaq
|ayaq
| style="background-color: #ece0f0" |aýak
| style="background-color: #f1dfe5" |ayaq
|ajax
| style="background-color: #f1e9df" |ayaq
| style="background-color: #f1e9df" |aıaq
| style="background-color: #d6e1ec" |ayak
| style="background-color: #f0f1df" |oyoq
| style="background-color: #e8f1df" |ayaq
| style="background-color: #dff1e0" |ataq
| style="background-color: #dff1ed" |ura
|-
|bụng
| style="background-color: #d6e1ec" |*kạrïn
| style="background-color: #d1ebeb" |qarïn
| style="background-color: #d6e1ec" |karın
| style="background-color: #e4e0f0" |qarın
|qarɨn
|qarn
| style="background-color: #ece0f0" |garyn
| style="background-color: #f1dfe5" |qarın
|qarɨn
| style="background-color: #f1e9df" |qarın
| style="background-color: #f1e9df" |qaryn
| style="background-color: #d6e1ec" |karın
| style="background-color: #f0f1df" |qorin
| style="background-color: #e8f1df" |qerin
| style="background-color: #dff1e0" |xarın
| style="background-color: #dff1ed" |hırăm
|-
| rowspan="5" |Động vật
|ngựa
| style="background-color: #d6e1ec" |*(h)at
| style="background-color: #d1ebeb" |at
| style="background-color: #d6e1ec" |at
| style="background-color: #e4e0f0" |at
|at
|at
| style="background-color: #ece0f0" |at
| style="background-color: #f1dfe5" |at
|at
| style="background-color: #f1e9df" |at
| style="background-color: #f1e9df" |at
| style="background-color: #d6e1ec" |at
| style="background-color: #f0f1df" |ot
| style="background-color: #e8f1df" |at
| style="background-color: #dff1e0" |at
| style="background-color: #dff1ed" |ut/ot
|-
|gia súc
| style="background-color: #d6e1ec" |*dabar
| style="background-color: #d1ebeb" |ingek, tabar
| style="background-color: #d6e1ec" |inek, davar, sığır<!-- with a different meaning -->
| style="background-color: #e4e0f0" |inək, sığır<!-- with a different meaning -->
|ingek, ingen; tavar
|seğer
| style="background-color: #ece0f0" |sygyr
| style="background-color: #f1dfe5" |sıyır
|sɨjɨr
| style="background-color: #f1e9df" |hıyır
| style="background-color: #f1e9df" |sıyr
| style="background-color: #d6e1ec" |sıyır
| style="background-color: #f0f1df" |sigir
| style="background-color: #e8f1df" |siyir
| style="background-color: #dff1e0" |ınax
| style="background-color: #dff1ed" |ĕne
|-
|chó
| style="background-color: #d6e1ec" |*ït, *köpek
| style="background-color: #d1ebeb" |ït
| style="background-color: #d6e1ec" |it, köpek
| style="background-color: #e4e0f0" |it
|ɨt
|kepäg
| style="background-color: #ece0f0" |it
| style="background-color: #f1dfe5" |et
|it´
| style="background-color: #f1e9df" |et
| style="background-color: #f1e9df" |ıt
| style="background-color: #d6e1ec" |it
| style="background-color: #f0f1df" |it
| style="background-color: #e8f1df" |it
| style="background-color: #dff1e0" |ıt
| style="background-color: #dff1ed" |yıtă
|-
|cá
| style="background-color: #d6e1ec" |*bālïk
| style="background-color: #d1ebeb" |balïq
| style="background-color: #d6e1ec" |balık
| style="background-color: #e4e0f0" |balıq
|balɨq
|balïq
| style="background-color: #ece0f0" |balyk
| style="background-color: #f1dfe5" |balıq
|balɨx
| style="background-color: #f1e9df" |balıq
| style="background-color: #f1e9df" |balyq
| style="background-color: #d6e1ec" |balık
| style="background-color: #f0f1df" |baliq
| style="background-color: #e8f1df" |beliq
| style="background-color: #dff1e0" |balık
| style="background-color: #dff1ed" |pulă
|-
|rận
| style="background-color: #d6e1ec" |*bït
| style="background-color: #d1ebeb" |bit
| style="background-color: #d6e1ec" |bit
| style="background-color: #e4e0f0" |bit
|bit
|bit
| style="background-color: #ece0f0" |bit
| style="background-color: #f1dfe5" |bet
|bit
| style="background-color: #f1e9df" |bet
| style="background-color: #f1e9df" |bıt
| style="background-color: #d6e1ec" |bit
| style="background-color: #f0f1df" |bit
| style="background-color: #e8f1df" |bit
| style="background-color: #dff1e0" |bıt
| style="background-color: #dff1ed" |pıytă/puťă
|-
| rowspan="18" |Danh từ khác
|nhà
| style="background-color: #d6e1ec" |*eb, *bark
| style="background-color: #d1ebeb" |eb, barq
| style="background-color: #d6e1ec" |ev, bark
| style="background-color: #e4e0f0" |ev
|ev
|äv
| style="background-color: #ece0f0" |öý
| style="background-color: #f1dfe5" |öy
|üy, üv
| style="background-color: #f1e9df" |öy
| style="background-color: #f1e9df" |úı
| style="background-color: #d6e1ec" |üy
| style="background-color: #f0f1df" |uy
| style="background-color: #e8f1df" |öy
| style="background-color: #dff1e0" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #dff1ed" |śurt
|-
|lều
| style="background-color: #d6e1ec" |*otag, *gerekü
| style="background-color: #d1ebeb" |otaɣ, kerekü
| style="background-color: #d6e1ec" |çadır, otağ
| style="background-color: #e4e0f0" |çadır; otaq
|otaɣ, kerekü
|čador
| style="background-color: #ece0f0" |çadyr; otag
| style="background-color: #f1dfe5" |çatır
|oda
| style="background-color: #f1e9df" |satır
| style="background-color: #f1e9df" |shatyr; otaý
| style="background-color: #d6e1ec" |çatır
| style="background-color: #f0f1df" |chodir; oʻtoq
| style="background-color: #e8f1df" |chadir; otaq
| style="background-color: #dff1e0" |otuu
| style="background-color: #dff1ed" |çatăr
|-
|đường
| style="background-color: #d6e1ec" |*yōl
| style="background-color: #d1ebeb" |yol
| style="background-color: #d6e1ec" |yol
| style="background-color: #e4e0f0" |yol
|jol
|yol
| style="background-color: #ece0f0" |ýol
| style="background-color: #f1dfe5" |yul
|jol
| style="background-color: #f1e9df" |yul
| style="background-color: #f1e9df" |jol
| style="background-color: #d6e1ec" |jol
| style="background-color: #f0f1df" |yoʻl
| style="background-color: #e8f1df" |yol
| style="background-color: #dff1e0" |suol
| style="background-color: #dff1ed" |śul
|-
|cầu
| style="background-color: #d6e1ec" |*köprüg
| style="background-color: #d1ebeb" |köprüg
| style="background-color: #d6e1ec" |köprü
| style="background-color: #e4e0f0" |körpü
|köprüg
|<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #ece0f0" |köpri
| style="background-color: #f1dfe5" |küper
|kiopriu
| style="background-color: #f1e9df" |küper
| style="background-color: #f1e9df" |kópir
| style="background-color: #d6e1ec" |köpürö
| style="background-color: #f0f1df" |koʻprik
| style="background-color: #e8f1df" |kövrük
| style="background-color: #dff1e0" |kürpe
| style="background-color: #dff1ed" |kĕper
|-
|mũi tên
| style="background-color: #d6e1ec" |*ok
| style="background-color: #d1ebeb" |oq
| style="background-color: #d6e1ec" |ok
| style="background-color: #e4e0f0" |ox
|oq
|ox/tir
| style="background-color: #ece0f0" |ok
| style="background-color: #f1dfe5" |uq
|oq
| style="background-color: #f1e9df" |uq
| style="background-color: #f1e9df" |oq
| style="background-color: #d6e1ec" |ok
| style="background-color: #f0f1df" |oʻq
| style="background-color: #e8f1df" |oq
| style="background-color: #dff1e0" |ox
| style="background-color: #dff1ed" |uhă
|-
|lửa
| style="background-color: #d6e1ec" |*ōt
| style="background-color: #d1ebeb" |ōt
| style="background-color: #d6e1ec" |od, ateş (Pers.)
| style="background-color: #e4e0f0" |od
|ot
|ot
| style="background-color: #ece0f0" |ot
| style="background-color: #f1dfe5" |ut
|ot
| style="background-color: #f1e9df" |ut
| style="background-color: #f1e9df" |ot
| style="background-color: #d6e1ec" |ot
| style="background-color: #f0f1df" |oʻt
| style="background-color: #e8f1df" |ot
| style="background-color: #dff1e0" |uot
| style="background-color: #dff1ed" |vut/vot
|-
|tro
| style="background-color: #d6e1ec" |*kül
| style="background-color: #d1ebeb" |kül
| style="background-color: #d6e1ec" |kül
| style="background-color: #e4e0f0" |kül
|kül
|kil/kül
| style="background-color: #ece0f0" |kül
| style="background-color: #f1dfe5" |köl
|kul
| style="background-color: #f1e9df" |köl
| style="background-color: #f1e9df" |kúl
| style="background-color: #d6e1ec" |kül
| style="background-color: #f0f1df" |kul
| style="background-color: #e8f1df" |kül
| style="background-color: #dff1e0" |kül
| style="background-color: #dff1ed" |kĕl
|-
|nước
| style="background-color: #d6e1ec" |*sub, *sïb
| style="background-color: #d1ebeb" |sub
| style="background-color: #d6e1ec" |su
| style="background-color: #e4e0f0" |su
|suv
|su
| style="background-color: #ece0f0" |suw
| style="background-color: #f1dfe5" |su
|su
| style="background-color: #f1e9df" |hıw
| style="background-color: #f1e9df" |sý
| style="background-color: #d6e1ec" |suu
| style="background-color: #f0f1df" |suv
| style="background-color: #e8f1df" |su
| style="background-color: #dff1e0" |uu
| style="background-color: #dff1ed" |şıv/şu
|-
|tàu, thuyền
| style="background-color: #d6e1ec" |*gḗmi
| style="background-color: #d1ebeb" |kemi
| style="background-color: #d6e1ec" |gemi
| style="background-color: #e4e0f0" |gəmi
|kemi
|<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #ece0f0" |gämi
| style="background-color: #f1dfe5" |köymä
|gemi
| style="background-color: #f1e9df" |kämä
| style="background-color: #f1e9df" |keme
| style="background-color: #d6e1ec" |keme
| style="background-color: #f0f1df" |kema
| style="background-color: #e8f1df" |keme
| style="background-color: #dff1e0" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #dff1ed" |kimĕ
|-
|hồ
| style="background-color: #d6e1ec" |*kȫl
| style="background-color: #d1ebeb" |köl
| style="background-color: #d6e1ec" |göl
| style="background-color: #e4e0f0" |göl
|köl
|göl/gel
| style="background-color: #ece0f0" |köl
| style="background-color: #f1dfe5" |kül
|giol´
| style="background-color: #f1e9df" |kül
| style="background-color: #f1e9df" |kól
| style="background-color: #d6e1ec" |köl
| style="background-color: #f0f1df" |koʻl
| style="background-color: #e8f1df" |köl
| style="background-color: #dff1e0" |küöl
| style="background-color: #dff1ed" |külĕ
|-
|mặt trời/ngày
| style="background-color: #d6e1ec" |*güneĺ, *gün
| style="background-color: #d1ebeb" |kün
| style="background-color: #d6e1ec" |güneş, gün
| style="background-color: #e4e0f0" |günəş, gün
|kün, qujaš
|gin/gün
| style="background-color: #ece0f0" |gün
| style="background-color: #f1dfe5" |qoyaş, kön
|kujaš
| style="background-color: #f1e9df" |qoyaş, kön
| style="background-color: #f1e9df" |kún
| style="background-color: #d6e1ec" |kün
| style="background-color: #f0f1df" |quyosh, kun
| style="background-color: #e8f1df" |quyash, kün
| style="background-color: #dff1e0" |kün
| style="background-color: #dff1ed" |hĕvel, kun
|-
|mây
| style="background-color: #d6e1ec" |*bulït
| style="background-color: #d1ebeb" |bulut
| style="background-color: #d6e1ec" |bulut
| style="background-color: #e4e0f0" |bulud
|bulut
|bulut
| style="background-color: #ece0f0" |bulut
| style="background-color: #f1dfe5" |bolıt
|bulut
| style="background-color: #f1e9df" |bolot
| style="background-color: #f1e9df" |{{Not a typo|bult}}
| style="background-color: #d6e1ec" |bulut
| style="background-color: #f0f1df" |bulut
| style="background-color: #e8f1df" |bulut
| style="background-color: #dff1e0" |bılıt
| style="background-color: #dff1ed" |pĕlĕt
|-
|sao
| style="background-color: #d6e1ec" |*yultuŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |yultuz
| style="background-color: #d6e1ec" |yıldız
| style="background-color: #e4e0f0" |ulduz
|julduz
|ulluz
| style="background-color: #ece0f0" |ýyldyz
| style="background-color: #f1dfe5" |yoldız
|julduz
| style="background-color: #f1e9df" |yondoð
| style="background-color: #f1e9df" |juldyz
| style="background-color: #d6e1ec" |jıldız
| style="background-color: #f0f1df" |yulduz
| style="background-color: #e8f1df" |yultuz
| style="background-color: #dff1e0" |sulus
| style="background-color: #dff1ed" |śăltăr
|-
|mặt đất, trái đất
| style="background-color: #d6e1ec" |*toprak
| style="background-color: #d1ebeb" |topraq
| style="background-color: #d6e1ec" |toprak
| style="background-color: #e4e0f0" |torpaq
|topraq
|torpaq
| style="background-color: #ece0f0" |toprak
| style="background-color: #f1dfe5" |tufraq
|topraq, toprax
| style="background-color: #f1e9df" |tupraq
| style="background-color: #f1e9df" |topyraq
| style="background-color: #d6e1ec" |topurak
| style="background-color: #f0f1df" |tuproq
| style="background-color: #e8f1df" |tupraq
| style="background-color: #dff1e0" |toburax
| style="background-color: #dff1ed" |tăpra
|-
|đỉnh đồi
| style="background-color: #d6e1ec" |*tepö, *töpö
| style="background-color: #d1ebeb" |töpü
| style="background-color: #d6e1ec" |tepe
| style="background-color: #e4e0f0" |təpə
|tepe
|<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #ece0f0" |depe
| style="background-color: #f1dfe5" |tübä
|tebe
| style="background-color: #f1e9df" |tübä
| style="background-color: #f1e9df" |tóbe
| style="background-color: #d6e1ec" |töbö
| style="background-color: #f0f1df" |tepa
| style="background-color: #e8f1df" |töpe
| style="background-color: #dff1e0" |töbö
| style="background-color: #dff1ed" |tüpĕ
|-
|cây/gỗ
| style="background-color: #d6e1ec" |*ïgač
| style="background-color: #d1ebeb" |ïɣač
| style="background-color: #d6e1ec" |ağaç
| style="background-color: #e4e0f0" |ağac
|jɨɣač
|ağaĵ
| style="background-color: #ece0f0" |agaç
| style="background-color: #f1dfe5" |ağaç
|ahač
| style="background-color: #f1e9df" |ağas
| style="background-color: #f1e9df" |aǵash
| style="background-color: #d6e1ec" |jygaç
| style="background-color: #f0f1df" |yogʻoch
| style="background-color: #e8f1df" |yahach
| style="background-color: #dff1e0" |''mas''
| style="background-color: #dff1ed" |yıvăś
|-
|thần ([[Tengri]])
| style="background-color: #d6e1ec" |*teŋri, *taŋrï
| style="background-color: #d1ebeb" |teŋri, burqan
| style="background-color: #d6e1ec" |tanrı
| style="background-color: #e4e0f0" |tanrı
|teŋri
|tarï/Allah/Xoda
| style="background-color: #ece0f0" |taňry
| style="background-color: #f1dfe5" |täñre
|Tieńri
| style="background-color: #f1e9df" |täñre
| style="background-color: #f1e9df" |táńiri
| style="background-color: #d6e1ec" |teñir
| style="background-color: #f0f1df" |tangri
| style="background-color: #e8f1df" |tengri
| style="background-color: #dff1e0" |tangara
| style="background-color: #dff1ed" |tură/toră
|-
|bầu trời
| style="background-color: #d6e1ec" |*teŋri, *kȫk
| style="background-color: #d1ebeb" |kök, teŋri
| style="background-color: #d6e1ec" |gök
| style="background-color: #e4e0f0" |göy
|kök
|gey/göy
| style="background-color: #ece0f0" |gök
| style="background-color: #f1dfe5" |kük
|kök
| style="background-color: #f1e9df" |kük
| style="background-color: #f1e9df" |kók
| style="background-color: #d6e1ec" |kök
| style="background-color: #f0f1df" |koʻk
| style="background-color: #e8f1df" |kök
| style="background-color: #dff1e0" |küöx
| style="background-color: #dff1ed" |kăvak/koak
|-
| rowspan="7" |Tính từ
|dài
| style="background-color: #d6e1ec" |*uŕïn
| style="background-color: #d1ebeb" |uzun
| style="background-color: #d6e1ec" |uzun
| style="background-color: #e4e0f0" |uzun
|uzun
|uzun
| style="background-color: #ece0f0" |uzyn
| style="background-color: #f1dfe5" |ozın
|uzun
| style="background-color: #f1e9df" |oðon
| style="background-color: #f1e9df" |uzyn
| style="background-color: #d6e1ec" |uzun
| style="background-color: #f0f1df" |uzun
| style="background-color: #e8f1df" |uzun
| style="background-color: #dff1e0" |uhun
| style="background-color: #dff1ed" |vărăm
|-
|mới
| style="background-color: #d6e1ec" |*yaŋï, *yeŋi
| style="background-color: #d1ebeb" |yaŋï
| style="background-color: #d6e1ec" |yeni
| style="background-color: #e4e0f0" |yeni
|jaŋɨ
|yeŋi
| style="background-color: #ece0f0" |ýaňy
| style="background-color: #f1dfe5" |yaña
|jɨŋgɨ
| style="background-color: #f1e9df" |yañı
| style="background-color: #f1e9df" |jańa
| style="background-color: #d6e1ec" |jañı
| style="background-color: #f0f1df" |yangi
| style="background-color: #e8f1df" |yengi
| style="background-color: #dff1e0" |saña
| style="background-color: #dff1ed" |śĕnĕ
|-
|béo
| style="background-color: #d6e1ec" |*semiŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |semiz
| style="background-color: #d6e1ec" |semiz, şişman
| style="background-color: #e4e0f0" |səmiz
|semiz
|<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #ece0f0" |semiz
| style="background-color: #f1dfe5" |simez
|semiz
| style="background-color: #f1e9df" |himeð
| style="background-color: #f1e9df" |semiz
| style="background-color: #d6e1ec" |semiz
| style="background-color: #f0f1df" |semiz
| style="background-color: #e8f1df" |semiz
| style="background-color: #dff1e0" |emis
| style="background-color: #dff1ed" |samăr
|-
|no
| style="background-color: #d6e1ec" |*dōlï
| style="background-color: #d1ebeb" |tolu
| style="background-color: #d6e1ec" |dolu
| style="background-color: #e4e0f0" |dolu
|tolu
|dolu
| style="background-color: #ece0f0" |doly
| style="background-color: #f1dfe5" |tulı
|tolɨ
| style="background-color: #f1e9df" |tulı
| style="background-color: #f1e9df" |toly
| style="background-color: #d6e1ec" |tolo
| style="background-color: #f0f1df" |toʻla
| style="background-color: #e8f1df" |toluq
| style="background-color: #dff1e0" |toloru
| style="background-color: #dff1ed" |tulli
|-
|trắng
| style="background-color: #d6e1ec" |*āk, *ürüŋ
| style="background-color: #d1ebeb" |āq, ürüŋ
| style="background-color: #d6e1ec" |ak, beyaz (Ar.)
| style="background-color: #e4e0f0" |ağ
|aq
|aq
| style="background-color: #ece0f0" |ak
| style="background-color: #f1dfe5" |aq
|aq
| style="background-color: #f1e9df" |aq
| style="background-color: #f1e9df" |aq
| style="background-color: #d6e1ec" |ak
| style="background-color: #f0f1df" |oq
| style="background-color: #e8f1df" |aq
| style="background-color: #dff1e0" |<!-- no cognate form known -->
| style="background-color: #dff1ed" |şură
|-
|đen
| style="background-color: #d6e1ec" |*kara
| style="background-color: #d1ebeb" |qara
| style="background-color: #d6e1ec" |kara, siyah (Pers.)
| style="background-color: #e4e0f0" |qara
|qara
|qärä
| style="background-color: #ece0f0" |gara
| style="background-color: #f1dfe5" |qara
|qara
| style="background-color: #f1e9df" |qara
| style="background-color: #f1e9df" |qara
| style="background-color: #d6e1ec" |kara
| style="background-color: #f0f1df" |qora
| style="background-color: #e8f1df" |qara
| style="background-color: #dff1e0" |xara
| style="background-color: #dff1ed" |hura, hora
|-
|đỏ
| style="background-color: #d6e1ec" |*kïŕïl
| style="background-color: #d1ebeb" |qïzïl
| style="background-color: #d6e1ec" |kızıl, kırmızı (Ar.)
| style="background-color: #e4e0f0" |qızıl
|qɨzɨl
|qïzïl
| style="background-color: #ece0f0" |gyzyl
| style="background-color: #f1dfe5" |qızıl
|qɨzɨl
| style="background-color: #f1e9df" |qıðıl
| style="background-color: #f1e9df" |qyzyl
| style="background-color: #d6e1ec" |kızıl
| style="background-color: #f0f1df" |qizil
| style="background-color: #e8f1df" |qizil
| style="background-color: #dff1e0" |kıhıl
| style="background-color: #dff1ed" |hĕrlĕ
|-
| rowspan="20" |Số
|1
| style="background-color: #d6e1ec" |*bīr
| style="background-color: #d1ebeb" |bir
| style="background-color: #d6e1ec" |bir
| style="background-color: #e4e0f0" |bir
|bir
|bir
| style="background-color: #ece0f0" |bir
| style="background-color: #f1dfe5" |ber
|bir, bɨr
| style="background-color: #f1e9df" |ber
| style="background-color: #f1e9df" |bir
| style="background-color: #d6e1ec" |bir
| style="background-color: #f0f1df" |bir
| style="background-color: #e8f1df" |bir
| style="background-color: #dff1e0" |biir
| style="background-color: #dff1ed" |pĕrre
|-
|2
| style="background-color: #d6e1ec" |*éki
| style="background-color: #d1ebeb" |eki
| style="background-color: #d6e1ec" |iki
| style="background-color: #e4e0f0" |iki
|ẹki
|ikki
| style="background-color: #ece0f0" |iki
| style="background-color: #f1dfe5" |ike
|eky
| style="background-color: #f1e9df" |ike
| style="background-color: #f1e9df" |eki
| style="background-color: #d6e1ec" |eki
| style="background-color: #f0f1df" |ikki
| style="background-color: #e8f1df" |ikki
| style="background-color: #dff1e0" |ikki
| style="background-color: #dff1ed" |ikkĕ
|-
|3
|*üč
|üč
|üç
|üç
|üč
|uǰ, u̇č
|üç
|öč
|üć
|ös
|üš
|üč
|uch/u̇č
|üch/üç
|üs
|viśśĕ, viśĕ, viś
|-
|4
| style="background-color: #d6e1ec" |*dȫrt
| style="background-color: #d1ebeb" |tört
| style="background-color: #d6e1ec" |dört
| style="background-color: #e4e0f0" |dörd
|tört
|derd/dörd
| style="background-color: #ece0f0" |dört
| style="background-color: #f1dfe5" |dürt
|dört
| style="background-color: #f1e9df" |dürt
| style="background-color: #f1e9df" |tórt
| style="background-color: #d6e1ec" |tört
| style="background-color: #f0f1df" |toʻrt
| style="background-color: #e8f1df" |tört
| style="background-color: #dff1e0" |tüört
| style="background-color: #dff1ed" |tăvattă
|-
|5
|*bēĺ(k)
|béš
|beş
|beş
|béš
|
|bäş
|beş
|beš
|biš
|bes
|beş
|besh/beş
|besh/beş
|bies
|pillĕk
|-
|6
|*altï
|altï
|altı
|altı
|altï
|altï
|alty (altï)
|altï
|altï
|altï
|altï
|altï
|olti (ålti)
|altä
|alta
|ult, ultă, ulttă
|-
|7
| style="background-color: #d6e1ec" |*yéti
| style="background-color: #d1ebeb" |yeti
| style="background-color: #d6e1ec" |yedi
| style="background-color: #e4e0f0" |yeddi
|jeti
|yeddi
| style="background-color: #ece0f0" |ýedi
| style="background-color: #f1dfe5" |cide
|jedi
| style="background-color: #f1e9df" |yete
| style="background-color: #f1e9df" |žeti
| style="background-color: #d6e1ec" |jeti
| style="background-color: #f0f1df" |yetti
| style="background-color: #e8f1df" |yetti
| style="background-color: #dff1e0" |sette
| style="background-color: #dff1ed" |śiççe
|-
|8
|*sekiŕ
|säkiz
|sekiz
|səkkiz
|sek(k)iz, sik(k)iz
|sӓkkiz
|sekiz
|sigez
|sekiz
|higeð
|segiz
|segiz
|säkkiz
|säkkiz
|aɣïs
|sakkăr, sakăr
|-
|9
|*tokuŕ
|toquz
|dokuz
|doqquz
|toquz
|doġġuz
|dokuz
|tugïz
|toɣuz
|tuɣïð
|toɣïz
|toguz
|to’qqiz
|toqquz
|toɣus
|tăxxăr, tăxăr
|-
|10
| style="background-color: #d6e1ec" |*ōn
| style="background-color: #d1ebeb" |on
| style="background-color: #d6e1ec" |on
| style="background-color: #e4e0f0" |on
|on
|on
| style="background-color: #ece0f0" |on
| style="background-color: #f1dfe5" |un
|on
| style="background-color: #f1e9df" |un
| style="background-color: #f1e9df" |on
| style="background-color: #d6e1ec" |on
| style="background-color: #f0f1df" |oʻn
| style="background-color: #e8f1df" |on
| style="background-color: #dff1e0" |uon
| style="background-color: #dff1ed" |vunnă, vună, vun
|-
|20
|*yẹgirmi
|yigirmi/yégirmi
|yirmi
|iyirmi
|yigirmi, yigirme
|igirmi, iyirmi
|yigrimi
|yegerme
|yigirmi
|yegerme
|žïyïrma
|ǰïyïrma
|yigirmä
|yigirmä
|süürbe
|śirĕm
|-
|30
|*otuŕ
|otuz
|otuz
|otuz
|otuz
|ottiz
|otuz (otuð)
|otuz
|otuz
|utïð
|otïz
|otuz
|o’ttiz
|ottuz
|otut
|vătăr
|-
|40
|*kïrk
|qïrq
|kırk
|qırx
|qïrq
|ġèrḫ (ɢərx)
|kyrk (kïrk)
|qırq (qïrq)
|kïrx
|qïrq
|qïrïq
|kïrk
|qirq
|qirq
|tüört uon
|xĕrĕx
|-
|50
|*ellig
|älig
|elli
|ǝlli (älli)
|el(l)ig
|älli, ẹlli
|elli
|ille
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|60
|*altmïĺ
|altmïš
|altmış
|altmış (altmïš)
|altmïš
|altmïš
|altmyş (altmïš)
|altmïš
|altïmïš
|altïmïš
|alpïs
|altïmïš
|oltmish (åltmiš)
|altmiš
|alta uon
|ultmăl
|-
|70
|*yẹtmiĺ
|yētmiš/s
|yetmiş
|yetmiş
|yetmiš
|yetmiš
|ýetmiş (yetmiš)
|ǰitmeš
|yetmiš/s
|yetmeš
|žetpis
|ǰetimiš
|yetmiš
|yätmiš
|sette uon
|śitmĕl
|-
|80
|*sekiŕ ōn
|säkiz on
|seksen
|sǝksǝn (säksän)
|seksün
|sӓɣsen
|segsen
|seksen
|seksen, seksan
|hikhen
|seksen
|seksen
|sakson (säksån)
|säksän
|aɣïs uon
|sakăr vun(ă)
|-
|90
|*dokuŕ ōn
|toquz on
|doksan
|doxsan
|toqsan
|
|togsan
|tuksan
|toksan, toxsan
|tukhan
|toqsan
|tokson
|to'qson (tȯksån)
|toqsan
|toɣus uon
|tăxăr vun(ă), tăxăr vunnă
|-
|100
| style="background-color: #d6e1ec" |*yǖŕ
| style="background-color: #d1ebeb" |yüz
| style="background-color: #d6e1ec" |yüz
| style="background-color: #e4e0f0" |yüz
|jüz
|iz/yüz
| style="background-color: #ece0f0" |ýüz
| style="background-color: #f1dfe5" |yöz
|jiz, juz, jüz
| style="background-color: #f1e9df" |yöð
| style="background-color: #f1e9df" |júz
| style="background-color: #d6e1ec" |jüz
| style="background-color: #f0f1df" |yuz
| style="background-color: #e8f1df" |yüz
| style="background-color: #dff1e0" |süüs
| style="background-color: #dff1ed" |śĕr
|-
|1000
|*bïŋ
|bïŋ
|bin
|min
|miŋ, men
|min
|müň (müŋ)
|meŋ
|min, bin
|meŋ
|mïŋ
|mïŋ
|ming (miŋ)
|miŋ
|tïhïïnča
|pin
|-
!
!Common meaning
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Proto-Turkic language|Proto-Turkic]]'''
! style="background-color: #d1ebeb" |'''[[Old Turkic language|Old Turkic]]'''
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Turkish language|Turkish]]'''
! style="background-color: #e4e0f0" |'''[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]'''
![[Karakhanid language|'''Karakhanid''']]
![[Qashqai language|'''Qashqai''']]
! style="background-color: #ece0f0" |'''[[Turkmen language|Turkmen]]'''
! style="background-color: #f1dfe5" |'''[[Tatar language|Tatar]]'''
!'''[[Karaim language|Karaim]]'''
! style="background-color: #f1e9df" |'''[[Bashkir language|Bashkir]]'''
! style="background-color: #f1e9df" |'''[[Kazakh language|Kazakh]]'''
! style="background-color: #d6e1ec" |'''[[Kyrgyz language|Kyrgyz]]'''
! style="background-color: #f0f1df" |'''[[Uzbek language|Uzbek]]'''
! style="background-color: #e8f1df" |'''[[Uyghur language|Uyghur]]'''
! style="background-color: #dff1e0" |'''[[Sakha language|Sakha/Yakut]]'''
! style="background-color: #dff1ed" |'''[[Chuvash language|Chuvash]]'''
|}
Tiếng Azerbaijan "ǝ" và "ä": IPA /æ/
 
Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan "ı", Karakhanid "ɨ", Turkmen "y", và Sakha "ï": IPA /ɯ/
 
Tiếng Turkmen "ň", Karakhanid "ŋ": IPA /ŋ/
 
Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijani "y",Turkmen "ý" và "j" trong những ngôn ngữa khác: IPA /j/
 
Cả "ş" và "š": IPA /ʃ/
 
Cả "ç" và "č" letters: IPA /ʧ/
 
Tiếng Kazakh "ž": IPA /ʒ/
 
Tiếng Kyrgyz "ǰ": IPA /ʤ/
 
== Mối quan hệ khả thi khác ==
Ngữ hệ Turk hiện nay được xem là một trong những [[ngữ hệ]] cơ bản trên thế giới.<ref name="DRIEM 2001. Page 336" /> Hệ Turk là một trong những thành viên chính của [[ngữ hệ Altai]] gây tranh cãi. Có một số lý thuyết về mối quan hệ ngoài nhưng chẳng cái nào trong số chúng được chấp nhận rộng rãi.
 
== Tham khảo ==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Ngữ_hệ_Turk”