|
=== Tuyển chọn cung nữ ===
{{chính|Nội vụ phủ tuyển tú|Cung nữ triều Thanh}}
Cung nữ nhà Thanh, được gọi làbằng những danh xưng như '''Cung nữ tử''' (宮女子), '''Quan nữ tử''' (官 女子), '''Hạ quan nữ tử''' (下官女子), '''Sử lệnh nữ tử''' (使令女子), '''Hạ nữ tử''' (下女子) hay '''Sử nữ''' (使女), thậm chí là '''Đáp ứng''' (答应). Họ chủ yếu đến từ đợt xét tuyển của [[Nội vụ phủ]] mà vào cung, chế độ này được gọi là '''Nội vụ phủ tuyển tú''' (內務府選秀). ▼
[[Tập tin:孝仪纯皇后吉服像.jpg|thumb|phải|250px|[[Lệnh Ý Hoàng quý phi]] Ngụy Giai thị - một ví dụ cho Hậu phi là Cung nữ.]]
Căn cứ [[Thanh cung trung dĩ Cung nữ vi Chủ đích nữ phó giai tằng]] (清宫中以宫女为主的女仆阶层), tuyển chọn cung nữ thời Thanh đã sớm ở năm Thuận Trị thứ 8 ([[1661]]), ghi lại:「''"Phàm nữ tử từ Nội phủ Tá lĩnh (tức Bao y Tá lĩnh), Nội phủ Quản lĩnh (tức Tân Giảgiả khố), khi được 13 tuổi, thì Tá lĩnh cùng Quản lĩnh tạo danh sách để kê trình, giao Tổng quản Thái giám thỉnh chỉ duyệt xem”''」 <ref>《大清会典》卷87规定：凡选宫女，于内务府三旗佐领、内管领下女子，年十三以上者，造册送府，奏交宫殿监督领侍卫等引见，入选者留宫，余令其父母择配。</ref>. Nói cách khác, khi tuyển chọn cung nữ, các nàng cần phải đủ tuổi và có kỳ tịch thuộc Nội vụ phủ Tá lĩnh và Quản lĩnh của 「'''Thượng Tam kỳ Bao y'''」, gồm Tương Hoàng kỳ, Chính Hoàng kỳ và Chính Bạch kỳ. Người Bao y cơ bản chia ra làm hay dạng, thuộc [[Tá lĩnh]] hoặc ''"Nội Quản lĩnh"'', hay còn gọi [[Tân giả khố]].▼▲Cung nữ nhà Thanh, được gọi là '''Cung nữ tử''' (宮女子), '''Quan nữ tử''' (官女子), '''Hạ nữ tử''' (下女子) hay '''Sử nữ''' (使女), chủ yếu đến từ đợt xét tuyển của [[Nội vụ phủ]] mà vào, gọi là '''Nội vụ phủ tuyển tú''' (內務府選秀).
Rất nhiều người hiện đại cho rằng ''"Bao y"'' đều là nô tài, thực tế không phải như vậy. Trong giai cấp Bao y cũng có cũng có quan lại mức ''"Thế gia"'', chia ra nhà làm quan hoặc là người bình dân. Đặc biệt ở Trung kỳ và Vãn kỳ triều Thanh, giai cấp Bao y có rất nhiều Nhất đẳng Thế gia, không hề thua kém các thế gia Kỳ phân Tá lĩnh, điển hình là gia tộc Nội vụ phủ Tương Hoàng kỳ Hoàn Nhan thị, hậu duệ nhà Kim khi xưa, vị Cách cách [[Vương Mẫn Đồng]] nổi tiếng thời Thanh mạt cũng xuất thân từ gia tộc này. Theo lệ triều Thanh, tất cả con gái nhà Bao y, cho dù là quan lại hay bình dân, tất cả đều phải qua tuyển chọn của Nội vụ phủ. Chỉ là từ triều Càn Long trở đi, giới quan lại Bao y có quy tắc ngầm, con gái nhà quan chỉ cần nộp lên dự tuyển, còn lại sẽ được ''"âm thầm"'' gạch tên đi, từ đó trở đi đại đa số cung nữ triều Thanh vào cung chỉ còn là con nhà bình thường.
▲Căn cứ [[Thanh cung trung dĩ Cung nữ vi Chủ đích nữ phó giai tằng]] (清宫中以宫女为主的女仆阶层), tuyển chọn cung nữ thời Thanh đã sớm ở năm Thuận Trị thứ 8 ([[1661]]), ghi lại:「''"Phàm nữ tử từ Nội phủ Tá lĩnh (tức Bao y Tá lĩnh), Nội phủ Quản lĩnh (tức Tân Giả khố), khi được 13 tuổi, thì Tá lĩnh cùng Quản lĩnh tạo danh sách để kê trình, giao Tổng quản Thái giám thỉnh chỉ duyệt xem”''」. Nói cách khác, khi tuyển chọn cung nữ, các nàng cần phải đủ tuổi và có kỳ tịch thuộc Nội vụ phủ Tá lĩnh và Quản lĩnh của 「'''Thượng Tam kỳ Bao y'''」, gồm Tương Hoàng kỳ, Chính Hoàng kỳ và Chính Bạch kỳ.
Tất cả nữ tử Bao y đều phỏng vấn ở Ngự hahoa viên trong Tử Cấm Thành, mỗi lượt chọn 5-6 người, sau đó trở thành cung nữ, ngay lập tức được phân phối đến các cung điện phục vụ cho Hậu phi, những ai không được chọn thì có thể về nhà kết hôn<ref>《大清会典》卷87规定：凡选宫女，于内务府三旗[[佐领]]、[[内管]]领下女子，年十三以上者，造册送府，奏交宫殿监督领侍卫等引见，入选者留宫，余令其父母择配。</ref>. Sau đó họ phải trải qua quá trình kiểm tra gắtkỹ gaonăng, đầutrong tiênđó ''"Thêu"'' (繡) là dungloại mạokĩ ưanghệ nhìn,hàng thôngđầu minhcủa lanhcung lợinữ, sauvà đócũng là đếncông cáchviệc thêuchủ thùayếu của họ sau khi vào cung. Bên cạnh đó, quéttriều tướcđình cùngcòn luyệnquan chữsát thân thể và đọcdáng sáchvẻ, thìngười mớinào tùykhông trìnhhợp độtắc màsẽ phântrả phóvề, vàoai cácđược cungchọn làmsẽ việcđược học lễ nghi, đọc sách và viết chữ, ai ưu tú thì được đãihầu ngộhạ tốtThái nhấthậu làhoặc hầuHoàng hạhậu, không thì Phi tần cóvà xuấtQuý thânnhân kháctrở nhauxuống<ref>杨永占．《清代皇宫礼俗——清宫中以宫女为主的女仆阶层》：辽宁民族出版社，2003年8月</ref>. Dưới thời [[Ung Chính]], các cung nữ hầu hạ cho Quý nhân trở lên, tắc phải được tuyển từ con nhà Thế gia trong tầng lớp Bao y, còn những phi tần tước vị Thường tại và Đáp ứng thì mới tuyển cung tì xuất thân thấp hơn để hầu hạ.
CóDo thểlà thấy,tuyển cácchọn thiếucả nữcon từgái Nộiquan vụ phủviên Bao y, đềunên nhưcũng nhaucó trảitrường quahợp tuyểntiểu chọnthư gaynhà gắtquan phải vào hầu cận, đếnmà lúcchủ nàytử thìlại khôngcó cònthân dựaphận vàocòn giakém thếhơn nữacung nữ, màhoặc cơcung bảnnữ là bảncó thân củaphận ngườiquá kém không xứng hầu hạ những vị cao quý như Thái hậu cùng Hoàng hậu. Từ đó thời kỳ [[Ung Chính]] ra ghi định, căn cứ theo [[Quốc triều cung sử]] (国朝宫史) ghi lại, các cung nữ hầu hạ cho tước Tần trở lên, tắc phải cóđược biểutuyển hiệntừ tốtcon nhà Thế gia trong tầng lớp Bao y, còn những Hậu phi chỉ là dạng Ngự thiếp như Quý nhân và Thường tại thì mới đượctuyển phâncác vàocon cácgái công[[Bách việcđường tốta]], nhất[[Giáo nhưúy]], [[Hộ quân]] hay [[Phi giáp]] có thân phận nhàn tản vào hầu cậnhạ<ref>Nguyên Nộivăn:「凡挑选使令女子，在皇后、妃、嫔、贵人宫内者，官员世家之女尚可挑入。如遇贵人以下挑选女子，不可挑入官员世家之女，若系柏唐阿、校尉、护军及披甲闲散人等之女，均可挑入。」</ref>. đìnhTới chủtriều vịCàn Long, con gái nhà quan chính thức sẽ không được chọn. Vào thời Thanh, Hoàng đế không có cung nữ hầu mà chỉ có Thái giám, như bản thân [[Thanh Thánh Tổ]] trong [[Đình huấn cách ngôn]] (庭训格言) có nói:「''"Vào thời Minh triều, cung nữ trong cung cung nữ có mấy nghìn người, tiền son bộtphấn phải đến trăm vạn. Nay Trẫm định, Sử nữ trong cung Sửdừng nữ cómức 300 người., Nhữngnhững người chưa hầu cận Trẫm, tuổi khi 30, raxuất cung về với nhà mẹ,và lệnhcho hôn phối"''」<ref>Nguyên văn:「明时宫女至数千，脂粉钱至百万。今朕宫中计使女三百，况朕未近使之宫女，年近三十者，即出与其父母，令婚配。」</ref>. Căn cứ hồ sơ tuyển cung nữ thời Đồng Trị và Quang Tự có ghi lại, mỗi lần tuyển cung nữ thì nhân số đại khái 80 người.
Phân phối cung nữ triều Thanh không cố định, gần như mỗi triều lại có mức khác nhau. Đây là mức thường thấy nhất:
Đời sống của cung nữ thời Thanh tương đối hạn chế, bởi vì số lượng rất ít, thời điểm cao nhất thì toàn bộ Tử Cấm Thành chỉ có khoảng 300 người, mà công việc của họ chỉ phục vụ Nội đình chủ vị, cho nên quy tắc kiềm chế cho họ cũng gắt gao. Sách [[Cung nữ đàm vãn lục]] (宫女谈往录) thời Dân Quốc, tuy thông tin phần nhiều bị nghi ngờ về độ khả tín thế nhưng đại khái cũng có ý đúng về cuộc sống nghiêm ngặt của cung nữ triều Thanh. Trong sách có một quy tắc chuẩn xác được ghi lại, cung nữ không được tùy tiện rời khỏi cung điện mà mình phục vụ, khi rời khỏi thì nhất thiết phải có ít nhất 2 người cùng đi.
Khác với các chủ nhân ở hậu cung, cung nữ đời nhà Thanh chỉ phải ở trong cung đến 25 tuổi là có thể xuất cung và sống như những người phụ nữ bình thường khác, như (lấy chồng, sinh con...). Cũng có những trường hợp cung nữ tựkhông nguyệncó chỗ để đi, triều đình cũng sẽ sắp xếp cho họ ở trong cungmột cảdãy đờiphòng riêng trong Tử Cấm Thành. Khi ấy, họ trở thành cônhững cung nữ lớn tuổi với kính xưng ''"Cô cô"'' (姑姑), không cần làm việc gì mà chỉ nhận mức chu cấp theo quy định, thỉnh thoảng họ còn sẽ được giao hướng dẫn nghiệp vụ Trưởngcho quảncác cung nữ củatrẻ tuổi. Cá biệt có một số cung, hoặcnữ sẽ được lâm hạnh mà trở thành phiHậu tầnphi, ví dụ như [[Lệnh Ý Hoàng quý phi]] Ngụy thị vốn là một cung nữ của [[Hiếu Hiền Thuần Hoàng hậu]], được Hiếu Hiền hậu ''"tiến cử"'' mà trở thành Hậu phi; oặc là được phái hầu hạ Hoàng tử và khi Hoàng tử ấy đăng cơ thì cũng trở thành Hậu phi, giống như [[Hòa phi]] Na Lạp thị triều Đạo Quang. Còn có những trường hợp như được ban làm nha hoàn hồi môn cho [[Công chúa]], hoặc ban làm thiếp cho quan thần, ví dụ [[Kỷ Hiểu Lam]] từng được ban hai cung nữ làm [[thiếp]]. Sau khi ra khỏi cung, người cung nữ đó không được phục tiến, không được đến cửa cung thỉnh an, nhưng cũng có lệ cung nữ được sủng ái, sau khi ra khỏi cung cũng được triệu về trở lại trong một thời gian. Lời đồn rằng, cung nữ '''Song Hỉ''' (雙喜) của [[Từ An Thái hậu]] từng được gọi vào trở lại. Hay cung nữ '''Vinh Tử''' (荣子) của [[Từ Hi Thái hậu]], từng chỉ hôn cho một viên Thái giám, sau được triệu hồi trở lại<ref>《宫女谈往录》：她13岁进宫，分在储秀宫里当差，專門伺候慈禧奉烟 ，专职是敬烟。18岁由慈禧指婚，赐给一个姓刘的太监，…这在清宫里是件罕见的事。清宫惯例，宫女离宫后，不许再返回当差，何况已经出嫁了的，怎能又回到老太后身边呢?不是太后特别喜爱，是绝对办不到的(据她说，在她以前只有东太后慈安的侍女双喜，得到过东太后的恩典，二次进宫伺候过东太后，但时间很短)。其实是慈禧把她赐给太监，问心有愧，才给点小恩小惠罢了，而她却反自认为是特殊光荣，谈起来眉飞色舞。</ref>.
Tuy thân phận hầu hạ, nhưng người Bao y trong xã hội đời Thanh đều là ''"Lương dân"'', cho nên theo quy định trong cung đình nhà Thanh thì các cung nữ nếu bị tội thì sẽ bị phạt quỳ, phạt trượng đánh, nếu phạm đại tội bất nghịch thì cao lắm là đuổi khỏi cung. Nhưng có một hạn chế nhất định, chính là không thể phạt đánh vào mặt, và hạn chế đánh chết cung nữ. [[Đôn phi]] Uông thị của Cao Tông từng đánh chết cung nữ mà bị giáng làm Tần. Ngoài ra, các vị Nội đình chủ vị chỉ có quyền xử phạt cung nữ của mình, đối với cung nữ của người khác thì chỉ có ''"quyền hạch tội"'', tất cả đều phải chờ Hoàng đế quyết định, Nếu cung nữ bị tội danh xác đáng, tất cả phải thông qua lấy khẩu cung từ [[Thận hình ty]], sau đó quan viên cấp cao của Nội vụ phủ dâng lên và Hoàng đế mới ra quyết định sau cùng. Bởi vì cung nữ đều là ''"Lương dân"'', hầu như rất ít hình phạt giết chết. Trong cung đình triều Thanh đặc biệt có một việc, khi [[Đổng Ngạc phi]] chết, [[Thuận Trị Đế|Thế Tổ]] từng đem 30 cung nữ tuẫn tang, về sau thời Khang Hi thì triệt để bỏ đi quy tắc này<ref>《汤若望回忆录》记载在董鄂妃去世后，福临将30名宫女太监殉葬。至少在康熙十二年（1673年）禁止八旗包衣佐领的奴仆殉葬之前，宫女是有可能殉葬的。</ref>.
|
