Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Cao Xương”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Add 1 book for Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được (20210205)) #IABot (v2.0.8) (GreenC bot
n clean up, CS1 errors fixes, replaced: và và → và using AWB
Dòng 95:
|title=The Silk Road
|publisher=ess.uci.edu
|accessdateaccess-date =ngày 21 tháng 9 năm 2007
|archive-date=2016-03-15
|archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20160315145417/http://www.ess.uci.edu/~oliver/silk.html
Dòng 103:
==Lịch sử==
[[Hình:Seidenstrasse GMT.jpg|nhỏ|260px|Vị trí của Cao Xương (gần [[Turfan]]) trên [[Con đường tơ lụa]].]]
Cao Xương nằm thuộc khu tự trị [[Tân Cương]], 30&nbsp;km từ [[Turfan]]. Những di tích khảo cổ học nằm ở bên ngoài đô thị tại một địa điểm ban đầu được các cư dân địa phương gọi là Idykut-schari hay Idikutschari. Các di tích nghệ thuật của thành phố đã được [[Albert von Le Coq]] công bố. Cao Xương được một số nguồn coi là "thuộc địa của Trung Quốc".<ref name="louis"/><ref name="Jacques Gernet 1996 253">{{chú thích sách|url=&pg=PA253&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=A history of Chinese civilization|author=Jacques Gernet|year=1996|publisher=Cambridge University Press|location=|isbn=0-521-49781-7|page=253|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref>
 
===Xa Sư và quận của người Hán===
Những cư dân đầu tiên sống tại khu vực là người [[Nguyệt Chi]]. Thời [[nhà Hán]], khu vực xung quanh Turfan được mô tả là do người [[Xa Sư]] chiếm giữ, việc kiểm soát chịu ảnh hưởng từ người Hán và [[Hung Nô]].
 
Cao Xương được xây dựng vào thế kỷ thứ 1 TCN, đây là một địa điểm quan trọng của [[Con đường tơ lụa]]. Nó đóng vao trò quan trọng với vị thế của một trung tâm giao thương [[Miền Tây Trung Quốc|phía tây Trung Quốc]]. Vương quốc Xa Sư đã mời [[nhà Hán]] tiếp quản và cam kết rằng sẽ trung thành. Năm 327, Cao Xương quận được [[Tiền Lương]] thành lập và nằm dưới quyền [[Trương Quỹ]] (張軌), Tiền Lương thiết lập quân đồn trú và tổ chức phân chia khu vực thành các địa phương. Người Hán từ [[hành lang Hà Tây]] và [[Trung Nguyên]] cũng đến định cư tại khu vực.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=FcKtIPVQ6REC&pg=PA304&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=History of civilizations of Central Asia, Volume 3|author=|editor=Ahmad Hasan Dani|year=1999|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|edition=|location=|isbn=81-208-1540-8|page=304|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref>
 
Sau khi [[nhà Tấn|triều Tây Tấn]] bị sụp đổ, khu vực phía Bắc Trung Quốc bị phân liệt thành nhiều nước, bao gồm các ốc đảo ở Trung Á.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA186&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=A history of Chinese civilization|author=Jacques Gernet|year=1996|publisher=Cambridge University Press|location=|isbn=0-521-49781-7|page=186|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref> Những nước từng cai quản Cao Xương gồm [[Tiền Lương]], [[Tiền Tần]], [[Hậu Lương]], [[Tây Lương]] và [[Bắc Lương]] với vị thế là một phần của một quận. Năm 383, tướng [[Lã Quang]] của [[Tiền Tần]] nắm quyền kiểm soát khu vực.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?ct=result&id=9hMSAQAAIAAJ&dq=Gaochang&q=gaochang+significant&redir_esc=y|title=Journal of Chinese religions, Issues 30-31|author=Society for the Study of Chinese Religions (Hoa Kỳ), Đại học Indiana, Bloomington. East Asian Studies Center|year=2002|publisher=Society for the Study of Chinese Religions|edition=|location=the University of California|isbn=|page=24|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 2 năm 2011}}</ref> Năm [[439]], tàn dư của [[Bắc Lương]] do [[Thư Cừ Vô Húy]] (沮渠無諱) và [[Thư Cừ An Chu]] (沮渠安周) lãnh đạo đã đào thoát đến Cao Xương, họ nắm giữa quyền lực tại đây cho đến năm [[460]], khi người [[Nhu Nhiên]] ([[người Avar Âu-Á|Avar]]) đến chinh phục.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.co.uk/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA200&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=A history of Chinese civilization|author=Jacques Gernet|year=1996|publisher=Cambridge University Press|location=|isbn=0-521-49781-7|page=200|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref>
 
===Nhu Nhiên, Cao Xa và Đột Quyết===
Dòng 117:
Từ giữa thế kỷ 5 đến giữa thế kỷ 7, tại bồn địa Turpan nhỏ hẹp đã tồn tại bốn triều đại khác nhau. Đó là Hám thị, Trương thị, Mã thị và Khúc thị.
 
Vào lúc người [[Nhu Nhiên]] chinh phục, có trên mười nghìn hộ [[người Hán]] tại Cao Xương.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=FcKtIPVQ6REC&pg=PA305&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=History of civilizations of Central Asia, Volume 3|author=|editor=Ahmad Hasan Dani|year=1999|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|edition=|location=|isbn=81-208-1540-8|page=305|pages=|accessdateaccess-date = ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref> Người Nhu Nhiên (Avar) có căn cứ tại Mông Cổ, đã chọn một người Hán tên là Hám Bá Chu (闞伯周) làm vua của Cao Xương vào năm [[460]], từ đó Cao Xương trở thành một vương quốc chư hầu của hãn quốc [[Nhu Nhiên]].<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=fAEUAQAAMAAJ&q=Kan+Bozhou+had+been+propped+up+as+its+king+by+the+Ruan-Ruan.|title=Proceedings of the Thirty-First International Congress of Human Sciences in Asia and North Africa, Tokyo-Kyoto, 31st August-7th September 1983, Volume 2|author=|editor=Tatsurō Yamamoto|volume=|year=1984|publisher=Tōhō Gakkai|edition=|location=Đại học Indiana|isbn=|page=997|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref> Họ Hám phụ thuộc vào sự ủng hộ của Nhu Nhiên.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=-ORwAAAAMAAJ&q=Kan+Bozhou,+who+seized+control+of+Gaochang,+relied+on+the+Ruanruan+for+support|title=Chinese archaeological abstracts: post Han|author=Albert E. Dien, Jeffrey K. Riegel, Nancy Thompson Price|editor=Albert E. Dien, Jeffrey K. Riegel, Nancy Thompson Price|volume=Volume 4 of Chinese Archaeological Abstracts|year=1985|publisher=Institute of Archaeology, University of California, Los Angeles|edition=|location=the University of Michigan|isbn=0-917956-54-0|page=1567|pages=|accessdateaccess-date = ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref>
 
Sau đó [[Cao Xa]] (高車) đã nổi lên và thách thức quyền lực của Nhu Nhiên tại [[lòng chảo Tarim]]. Vua Cao Xa là [[A Phục Chí La]] (阿伏至羅) đã giết chết vua Cao Xương là Cao Thủ Quy.<ref name="louis">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=3kwOAQAAMAAJ&q=Zhang+Mengming+from+Dunhuang+on+the+throne+of+Gaochang|title=Encyclopaedia of Asian civilizations, Volume 3|author=Louis-Frédéric|year=1977|publisher=L. Frédéric|edition=|location=the University of Michigan|isbn=|page=16|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref><ref name="UNIVERSITY OF CALIFORNIA PRESS">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=G5z04Q046UgC&pg=PA5&dq=Zhang+Mengming+chinese#v=onepage&q&f=false|title=Accounts of Western Nations in the History of the Northern Chou Dynasty|author=|editor=ROY ANDREW MILLER|year=1959|publisher=UNIVERSITY OF CALIFORNIA PRESS|edition=|location=Berkeley and Los Angeles|isbn=|page=5|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}East Asia Studies Institute of International Studies University of California CHINESE DYNASTIC HISTORIES TRANSLATIONS No. 6</ref> và lập một người Hán đến từ [[Đôn Hoàng]], tên là Trương Mạnh Minh, làm vua chư hầu của Cao Xương.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=FcKtIPVQ6REC&pg=PA306&dq=Zhang+Mengming+chinese#v=onepage&q&f=false|title=History of civilizations of Central Asia, Volume 3|author=|editor=Ahmad Hasan Dani|year=1999|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|edition=|location=|isbn=81-208-1540-8|page=306|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=uxUUAQAAMAAJ&q=two+Chinese+kings+named+Chang+Meng-ming+%3C%5E:SM+ancl+Ma+Hsu+,Hj%5E%7C+respectively+ruled+the+kingdom.|title=Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (the Oriental Library), Volumes 32-34|author=Tōyō Bunko (Japan). Kenkyūbu|year=1974|publisher=The Toyo Bunko|edition=|location=the University of Michigan|isbn=|page=107|pages=|accessdateaccess-date = ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref> Cao Xương do vậy bị Cao Xa thống trị.
 
Sau đó, Trương Hán Minh bị giết chết trong một cuộc nổi dậy của người Cao Xương và Mã Nho (馬儒) lên ngôi vua. Năm [[501]], Mã Nho lại bị lật đổ và bị giết, người dân Cao Xương chọn Khúc Gia (麴嘉) ở [[Tấn Thành]] làm vua. Khúc Gia tới từ Trung huyện của Kim Thành quận (tương ứng với [[Lan Châu]] ngày nay)<ref name="UNIVERSITY OF CALIFORNIA PRESS"/> Khúc Gia ban đầu cam kết trung thành với Nhu Nhiên, nhưng người Cao Xa đã giết chết khả hãn Nhu Nhiên không lâu sau đó, và ông đã phải quay sang thần phục Nhu Nhiên. Dưới thời trị vì của Khúc thị, các gia tộc hùng mạnh đã có các mối quan hệ hôn nhân với nhau và cùng thống trị vương quốc. Sau đó, khi người [[Hãn quốc Đột Quyết|Đột Quyết]] trở thành thế lực tối cao trong khu vực, triều đại nhà họ Khúc ở Cao Xương lại trở thành một chư hầu của Đột Quyết.<ref name="chang">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=883OZBe2sMYC&pg=PA306&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=The crossroads of civilizations: A.D. 250 to 750|author=Chang Kuan-ta|editor=Boris Anatol'evich Litvinskiĭ, Zhang, Guang-da, R. Shabani Samghabadi|year=1996|publisher=UNESCO|edition=|location=|isbn=92-3-103211-9|page=306|pages=|accessdateaccess-date = ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref>
 
[[Tập tin:Museum für Indische Kunst Dahlem Berlin Mai 2006 061.jpg|trái|nhỏ|Một bức họa trên tường một nhà thờ Cảnh giáo, Qocho 683–770]]
Dòng 127:
===Nhà Đường===
 
Năm [[640]], Cao Xương bị [[nhà Đường]] thôn tính và trở thành một phần của Tây Châu (西州).<ref name="Jacques Gernet 1996 253"/><ref name="chang"/> Trước khi người Hán tiến đánh Cao Xương, vương quốc là trở ngại cho Đường khi tiếp cận Tarim và Transoxiania.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=jqb7L-pKCV8C&printsec=frontcover&dq=gernet+china#v=snippet&q=kao-ch'ang%20kingdom%20put%20and%20end%20&f=false|title=A history of Chinese civilization|author=Jacques Gernet|year=1996|publisher=Cambridge University Press|location=|isbn=0-521-49781-7|page=238|pages=|accessdateaccess-date =May-5-17}}</ref>
 
Vào năm thứ hai dưới sự trị vì của [[Đường Thái Tông]] (628), nhà sư [[Huyền Trang]] đã đi qua Cao Xương. Vào năm thứ 13 dưới sự trị vì của Đường Thái Tông (640), Cao Xương huyện được thành lập. Dưới thời cai trị của nhà Đường, dân cư tại Cao Xương gồm có [[người Hán]] [[Sogdiana|Túc Đặc]] và người bản địa.
 
Nhà Đường bị suy yếu nghiêm trọng sau [[Loạn An Sử]], và vào năm 755, triều đình đã buộc phải rút các binh sĩ ra khỏi khu vực. Ban đầu, quyền thống trị khu vực rơi vào tay [[Thổ Phồn]] của [[người Tạng]], song cuối cùng lại về tay [[Hồi Cốt]] của [[người Uyghur|người Duy Ngô Nhĩ]] vào năm 803, những người này gọi khu vực là Kocho (Qocho).
 
[[Tập tin:Museum für Indische Kunst Dahlem Berlin Mai 2006 064.jpg|nhỏ|Các công chúa Hồi Cốt, hang 9, bức họa trên tường tại các hang Bezeklik.]]
 
===Cao Xương Hồi Cốt===
Người Duy Ngô Nhĩ sau khi bị [[người Kyrgyz|Kirghiz]] xâm chiếm đã di cư về phía tây, sau năm 840 họ thống trị Cao Xương.<ref name="Susan Whitfield, British Library 2004 309">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=ArWLD4Qop38C&pg=PA309&lpg=PA309&dq=gaochang+colony#v=onepage&q=gaochang%20colony&f=false|title=The Silk Road: trade, travel, war and faith|author=Susan Whitfield, British Library|year=2004|publisher=Serindia Publications, Inc.|edition=illustrated|location=|isbn=1-932476-13-X|page=309|pages=|accessdateaccess-date =ngày 17 tháng 5 năm 2011}}</ref> Người Duy Ngô Nhĩ lập nên Cao Xương Hồi Cốt (Kara-Khoja) vào năm 850. Cư dân Qocho có các đức tin [[Phật giáo]], [[Mani giáo]] và [[Cảnh giáo]]. Người Duy Ngô Nhĩ đã cải sang Phật giáo và đã bảo trợ cho việc xây dựng các động chùa gần [[Thiên Phật động Bezeklik]] nơi có thể trông thấy các mô tả về những người đã bảo trợ cho việc xây dựng. Các vị vua Phật giáo Duy Ngô Nhĩ gọi mình là idiqut, duy trì lối sống du mục, cư trú tại Qocho vào mùa đông, song vào mùa hè, họ chuyển đến nơi mát mẻ hơn là [[Jimsar|Bishbalik]] gần [[Ürümqi|Urumqi]].<ref name="svat">{{chú thích sách |title=A history of Inner Asia |author=Svatopluk Soucek |chapter=Chapter 4 - The Uighur Kingdom of Qocho |publisher=Cambridge University Press |year=2000 |isbn=0-521-65704-0 }}</ref>
 
Cao Xương Hồi Cốt về sau trở thành một chư hầu của [[Tây Liêu]]. Tuy nhiên vào năm 1209, idiqut [[Baurchuk Art Tekin|Barchuq]] đã dâng quyền thống trị vương quốc cho [[Thành Cát Tư Hãn]], và đã đích thân đến chỗ Thành Cát Tư Hãn với số đồ cống khá lớn khi được yêu cầu vào năm 1211.<ref>{{chú thích sách |author=Biran, Michal. |title=The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World |url=https://archive.org/details/empireqarakhitai00bira |publisher=Cambridge University Press |year=2005 |page=[https://archive.org/details/empireqarakhitai00bira/page/n45 75] |isbn= 0-521-84226-3 }}</ref> Người Duy Ngô Nhĩ trở thành những người phục vụ cho đế quốc Mông Cổ,<ref name="svat_2">{{chú thích sách |title=A history of Inner Asia |author=Svatopluk Soucek |chapter=Chapter 7 - The Conquering Mongols |publisher=Cambridge University Press |year=2000 |isbn=0-521-65704-0 }}</ref> sau đó là [[nhà Nguyên]] tại Trung Quốc. Nhiều người Duy Ngô Nhĩ đã trở thành các quan lại của đế quốc và [[chữ Uyghur cổ|chữ Duy Ngô Nhĩ]] đã được sửa đổi để người Mông Cổ sử dụng làm chữ viết của mình. Khu vực Cao Xương bị quân Mông Cổ của [[Hãn quốc Sát Hợp Đài|Sát Hợp Đài hãn quốc]] bao vây từ năm 1275 đến 1318 với 120.000 lính. Sau khi bị phá hủy, thành phố chưa từng được xây dựng lại.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Cao_Xương”