Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Quản Lộ”

Thanh Hà huyện lệnh Từ Quý Long cùng Lộ bàn luận về “rồng động thời mây Cảnh (mây lành) dậy, cọp gầm thời gió Cốc (gió đông) đến”, cho rằng sao Hỏa là rồng, sao Sâm là cọp, Hỏa hiện thì mây ứng, Sâm hiện thì gió đến, đây là cảm hóa của âm dương, không phải sự sắp đặt của rồng, cọp. Lộ nói: “Ôi bàn luận nên trước xét cái gốc, rồi sau tìm cái lý, lý mất thì then lệch, then lệch thì chuyên chủ vinh nhục. Nếu sao Sâm làm cọp, thì gió Cốc là gió của sương rét, gió của sương rét không có tên gió đông. Vậy nên lấy rồng là sao Dương, ngầm lấy làm Âm, u hồn thông với trời, khí giao hòa cảm động thần linh, hai vật phù hợp với nhau, nên có thể nổi mây. Ôi cọp ấy, sao Âm mà ở chỗ Dương, tựa cây gầm dài, hoạt động ở rừng nơi phương Tốn (đông nam), hai khí cảm động lẫn nhau, nên có thể vần gió. Cứ như nam châm hút được sắt, không thể hiện sự thần kỳ mà là loài kim tự tìm đến, có chứng cứ là chúng đã cảm ứng lẫn nhau. Huống hồ rồng có sự chuyển đổi giữa lặn và bay, cọp có sự thay đổi về văn minh, vời mây gọi gió, sao phải nghi ngờ?” Quý Long nói: “Ôi rồng nằm vực sâu, chẳng qua ở dưới đáy giếng, hổ gầm thê thiết, chẳng qua trong vòng trăm bước, hình thái – khí thế yếu ớt, thông suốt được chỗ gần, sao có thể giăng mây lành rồi ruổi gió đông?” Lộ nói: “Anh không thấy mồi Âm Dương nằm trong nắm tay, hình dáng không ra khỏi bàn tay, mà có thể trên dẫn lửa của Thái Dương, dưới dẫn nước của Thái Âm, trong lúc hít vào thở ra, hơi nước mênh mang. Ví như tinh khí cảm ứng lẫn nhau, thiên tượng ứng với 2 mồi (Âm Dương); ví như không cảm thông lẫn nhau, thì 2 phụ nữ sống cùng nhà, thái độ sẽ không hòa hợp. Đạo của tự nhiên, không có xa gần.” Quý Long nói: “Đời gặp việc chiến tranh, gây cảm ứng khiến gà, trĩ gáy trước, tại sao thế? Lại có kẻ bói toán, chỉ nhờ gà, trĩ vào giờ Tỵ (chi Tỵ tương ứng với rắn)?” Lộ nói: “Kẻ quyền quý có việc, gây cảm ứng với trời, trời đây là mặt trời, mặt trăng và các vì sao. Chiến tranh khiến dân lo, gây cảm ứng với vật, vật đây là chim thú ở núi rừng. Ôi con gà là muông của quẻ Đoái, hành Kim là tinh hoa của nhà binh, chim trĩ là loài chim của quẻ Ly, loài thú là thần linh của võ lực, nên sao Thái Bạch tỏa sáng thì gà gáy, sao Huỳnh Hoặc di chuyển thì trĩ sợ, bọn chúng đều cảm ứng với số mà hành động. Còn phép thuật của nhà binh, bày ở lục giáp, lục giáp đổi dời, bói toán không chừng. Cứ lấy việc quan tài vua Tấn có tiếng bò rống, trống đá thời Hồng Gia kêu ắt có chiến tranh, thì không chỉ dựa vào gà, trĩ vậy.” Quý Long nói: “Lỗ Chiêu công năm thứ 8, có đá nói chuyện ở nước Tấn, [[Sư Khoáng]] cho rằng làm việc không đúng lúc, khiến lòng dân oán hận, mới có vật không nói được mà nói được, về lý có hợp hay không?” Lộ nói: “[[Tấn Bình công]] quá mức xa xỉ, chuộng sửa cung thất, chặt đẵn cây rừng, tàn phá vàng đá, sức dân đã hết, oán đến núi chằm, thần đau người cảm, 2 tinh đều làm, vàng đá hòa hơi, thì quẻ Đoái làm miệng lưỡi, con yêu của miệng lưỡi, động vào đá thiêng. Truyền rằng khinh trăm họ, sửa thành quách, thời loài Kim không tuân lẽ thường, là như thế này đấy.” Quý Long thán phục, giữ Lộ ở lại vài ngày. Lộ đoán việc săn đã nghiệm, Quý Long nói: “Anh dẫu thần kỳ, nhưng tôi không giấu nhiều vật đấy, sao có thể biết cả được?” Lộ nói: “Tôi cùng trời đất dò xét thần linh, dùng cỏ thi và mai rùa để giao tiếp với họ, ôm lấy mặt trời, mặt trăng mà dạo chơi chốn mịt mù, tột cùng thay đổi mà nhìn ngắm thứ chưa xảy đến, làm sao vật ở gần có thể bưng tai mắt?” Quý Long cả cười, “Anh đã không khiêm tốn, còn nhớ lần bị làm khó gần đây chứ?” (nhắc đến Gia Cát Nguyên?) Lộ nói: “Anh còn chưa biết thế nào là lời khiêm tốn, sao có thể bàn luận? Ôi trời và đất là quẻ của Càn – Khôn, cỏ (thi) và mai (rùa) là số của bói toán, (mặt) trời và (mặt) trăng là tượng của Ly – Khảm, sự thay đổi là hào của âm dương, chốn mịt mù là nguồn của việc hóa (làm) thần, thứ chưa đến là đầu (tiên) của cõi u ám, đây đều là giường mối của Chu Dịch, gì mà kẻ hèn không khiêm tốn?” {{refn|group=QT|'''Quản Thần, tlđd''': Thanh Hà lệnh Từ Quý Long, tự Khai Minh, có học vấn và cơ trí. Cùng Lộ gặp gỡ, bàn về “rồng động thời mây lành dậy, cọp gầm thời gió đông đến” {{efn|Nguyên văn: 龙动则景云起,虎啸则谷风至/long động tắc cảnh vân khởi, hổ khiếu tắc cốc phong chí; nguồn gốc: Hoài Nam tử, Thiên văn huấn: “Hổ khiếu nhi cốc phong sanh, long cử nhi cảnh vân chúc.” Cảnh vân tức là mây lành (thụy vân); ví dụ: [[Ứng Trinh]] – [[Tấn Vũ đế]] Hoa Lâm viên tập thi: “Phượng minh triêu dương, long tường cảnh vân.” (tạm dịch: Phương hót buổi sớm, rồng liệng cảnh vân) Lý Thiện chua: “Hiếu kinh viên thần khế viết: ‘Vương giả đức chí sơn lăng tắc cảnh vân xuất’.” (tạm dịch: Vương ấy có đức đến sơn lăng thời cảnh vân xuất hiện.) Cốc phong là gió đông; nguồn gốc: kinh Thi, Phong, Bội phong, Cốc phong: “Tập tập cốc phong, dĩ âm dĩ vũ.” (Tạ Quang Phát dịch: Ngọn gió đông điều hòa thư thái; khiến mây che rồi lại mưa rào.) [[Nhĩ nhã]], Thích thiên: “Đông phong vị chi cốc phong.” (tạm dịch: Gió đông gọi là cốc phong.) Liên quan đến rồng, mây, cọp, gió, xem chú thích ở trên.}}, cho rằng sao Hỏa ấy rồng, sao Sâm ấy cọp, Hỏa hiện thời mây ứng, Sâm hiện thời gió đến, đây là cảm hóa của âm dương, không phải sự sắp đặt của rồng, cọp vậy. Lộ nói: “Ôi luận nan nên trước thẩm cái gốc, rồi sau cầu cái lý, lý mất thì then lệch, then lệch thời chủ của vinh nhục. Nếu sao Sâm làm cọp, thời gió Cốc là gió của hàn sương, gió của hàn sương không có tên gió đông. Vậy nên lấy rồng ấy sao Dương, lấy ngầm làm Âm, u hồn thông lên trên {{efn|Nguyên văn: 幽灵上通/u linh thượng thông. U linh nghĩa là linh hồn của người chết, tức quỷ hồn, u hồn hay âm hồn; ví dụ: Hậu Hán thư, quyển 48, [[Hoắc Tư]] truyện: “Tích Đông Hải hiếu phụ, kiến uổng bất cô, u linh cảm cách, thiên ứng khô hạn.” (tạm dịch: Xưa có đàn bà hiếu ở Đông Hải, gặp oan không tội, u linh gây cảm động, trời ứng khô hạn.) Thượng thông nghĩa là liên thông với bề trên hãy cõi trên; nguồn gốc: Quản tử, Minh pháp: “Hạ tình bất thượng thông, vị chi tắc; hạ tình thượng nhi đạo chỉ, vị chi xâm.” (tạm dịch: Tình hình kẻ dưới không thông lên trên, gọi là tắc; tình hình kẻ dưới lên giữa đường mà dừng, gọi là xâm.) [[Doãn Tri Chương]] chua: “Cầu bất thượng thông, tắc dữ quân cách tuyệt, cố viết tắc dã.” (tạm dịch: Xin không thông lên trên, thời cùng vua bị ngăn cách, nên gọi tắc vậy.)}}, hòa khí cảm thần {{efn|Nguyên văn: 和气/hòa khí, là khí do âm khí và dương khí ở giữa trời đất giao hợp mà nên, người xưa cho vạn vật do “hòa khí” sanh ra. Lão tử: “Vạn vật phụ Âm nhi bão Dương, xung khí dĩ vi hòa.” (tạm dịch: Muôn vật cậy Âm mà ôm Dương, chan khí để làm Hòa.)}}, hai vật tương phù, nên có thể nổi mây. Ôi cọp ấy, sao Âm mà ở chỗ Dương, tựa cây gầm dài, hoạt động ở rừng phương Tốn (đông nam), hai khí tương cảm, nên có thể vần gió. Bằng nam châm chưng lấy được sắt, không thấy sự thần kỳ của nó mà là loài kim tự đến, có chứng cứ {{efn|Nguyên văn: 征应/trưng ứng, nghĩa là chứng nghiệm, chứng cứ. Ví dụ: Hán thư, Tự truyện thượng: “Cái tại Cao tổ, kì hưng dã hữu ngũ... tam viết thần vũ hữu trưng ứng,...” (tạm dịch: Giống như (Hán) Cao tổ, sự trỗi dậy của ông ấy cũng có năm... ba gọi là thần vũ có trưng ứng.)}} đã tương cảm vậy. Huống hồ rồng có sự chuyển đổi lặn và bay, cọp có sự thay đổi văn minh, vời mây gọi gió, sao đủ để nghi?” Quý Long nói: “Ôi rồng ở vực sâu, chẳng qua đáy của cái giếng, hổ gầm thê thiết, chẳng qua ở trong trăm bước, hình khí yếu ớt, chỗ thông suốt ấy gần gũi, sao có thể nổi mây lành mà ruổi gió đông?” Lộ nói: “Anh không thấy mồi âm dương nắm trong lòng bàn tay, hình dáng không ra khỏi bàn tay, bèn trên dẫn lửa của Thái Dương, dưới dẫn nước của Thái Âm, trong lúc hít vào thở ra, hơi nước mênh mang {{efn|Nguyên văn: 烟景以集/yên (khói) cảnh (quang cảnh) dĩ tập (đã đậu), ý nói cảnh sắc trong hơi nước trở nên mênh mang.}}. Ví như tinh khí {{efn|Nguyên văn: 精气/tinh khí, được cho là bản nguyên của sanh mệnh. Nguồn gốc: Kinh Dịch, Hệ từ thượng: “Tinh khí vi vật, du hồn vi biến, thị cố tri quỷ thần chi tình trạng.” (Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê dịch: ...khí tinh kết tụ, vật bèn sinh ra. Du hồn biến hoá lại qua; quỉ thần tình trạng âu là đã hay. Và giải thích: Ta cũng thấy rằng: Tinh và khí, nếu mà hợp nhau thời tạo nên muôn vật. Còn nếu hồn phách lìa nhau, thời vạn vật cũng tan biến. Khi lìa nhau, hồn khinh thanh sẽ bay lên; phách trọng trọc sẽ lắng xuống, còn xác sẽ tan rã ra. Như vậy, quỉ thần chỉ là những động lực tạo thành vạn vật. Gọi là Thần, khi sinh khí lồng vào vạn vật. Gọi là Quỉ, khi sinh khí lìa khỏi vạn vật.) Khổng Dĩnh Đạt giải nghĩa: “Vân tinh khí vi vật giả, vị âm dương tinh linh chi khí, nhân uân tích tụ nhi vi vạn vật dã.” (tạm dịch: Nói tinh khí là vật ấy, gọi là khí của âm dương tinh linh, khí trời đất hòa hợp (Thiều Chửu dịch) tích tụ mà làm muôn vật vậy.)}} tương cảm, thiên tượng {{efn|Nguyên văn: 县象\huyền tượng, tức là thiên tượng, các hình trạng sự việc xảy ra trong bầu trời. Nguồn gốc: Kinh Dịch, Hệ từ thượng: “Huyền tượng trứ minh, mạc đại hồ nhật nguyệt.” (Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê dịch: Thái Dương cùng với bóng Hằng, tượng trưng rực rỡ, huy quang sáng ngời. Và giải thích: Trong các hiện tượng trên khung trời, không gì sáng láng hơn mặt trời, mặt trăng.)}} ứng với 2 mồi; ví như không tương cảm, thời 2 phụ nữ đồng cư, chí không tương đắc. Đạo của tự nhiên, không có xa gần.” Quý Long nói: “Đời có quân sự, thời cảm ứng gà, trĩ gáy trước {{efn|Nguyên văn: 先鸣/tiên (trước) minh (loài chim hót). Nguồn gốc: Tả truyện, (Lỗ) Tương công năm thứ 21: “Bình Âm chi dịch, tiên nhị tử minh.” (tạm dịch: Chiến dịch Bình Âm, gáy trước 2 người.)}}[[Thể loại:]] Đỗ Dự chua: “Thập bát niên, Tấn phạt Tề, cập Bình Âm. [[Châu Xước]] hoạch Thực Xước, Quách Tối. Cố tự bỉ vu kê, đấu thắng nhi tiên minh.” (tạm dịch: Năm thứ 18, Tấn đánh Tề, đến Bình Âm. Châu Xước bắt Thực Xước, Quách Tối. Nên tự sánh với gà, đấu thắng mà gáy trước.)}}, đạo ấy do đâu? Lại có kẻ bói toán, chỉ nhờ gà, trĩ bèn vào giờ Tỵ?” Lộ nói: “Quý nhân có việc, gây cảm ứng ở trời, ở trời thời mặt trời, mặt trăng và các vì sao vậy. Binh động dân lo, gây cảm ứng ở vật, ở vật thời chim thú của núi rừng vậy. Ôi gà ấy muông của quẻ Đoái, hành Kim ấy tinh hoa của nhà binh, trĩ ấy loài chim của quẻ Ly, loài thú ấy thần linh của võ lực, nên Thái Bạch tỏa sáng thời gà gáy {{efn|Thái Bạch là tên gọi khác của sao Kim, đạt độ sáng lớn nhất ngay sát thời điểm hoàng hôn hoặc bình minh, do vậy mà dân gian còn gọi là sao Hôm hoặc sao Mai.}}, Huỳnh Hoặc lưu hành thời trĩ sợ {{efn|Huỳnh Hoặc là tên gọi khác của [[sao Hỏa]], đời xưa gọi hiện tượng sao Hỏa di chuyển đến gần 3 ngôi sao Tâm Túc (tượng trưng cho hoàng đế, thái tử, thứ hoàng tử) và dừng lại một thời gian là Huỳnh Hoặc thủ Tâm, cho rằng đó là điềm chẳng lành: hoàng đế gặp tai ương, quốc gia có chiến tranh. Ví dụ: Khi Huỳnh Hoặc thủ Tâm xảy ra vào thời Hán Thành đế, triều đình ép tể tướng [[Trạch Phương Tiến]] phải tự sát, nhưng vài ngày sau hoàng đế cũng băng hà. Trên thực tế, sao Hỏa không dừng lại mà là di chuyển chậm hơn Trái Đất, còn trong lịch sử Trung Quốc, có chừng 70% số lần báo động Huỳnh Hoặc thủ Tâm là ngụy tạo.}}, đều cảm ứng số mà động. Còn phép thuật {{efn|Nguyên văn: 神道/thần đạo, tức thần thuật, ma thuật, hay pháp thuật. Ví dụ: Hậu Hán thư, Phương thuật truyện hạ, [[Tả Từ]]: “Thiếu hữu thần đạo.” (tạm dịch: Từ nhỏ có pháp thuật.)}} của nhà binh, bày ở [[lục giáp]], lục giáp đổi dời, bói toán không chừng. Cứ lấy quan tài vua Tấn có tiếng bò rống {{efn|Nguyên văn: 晋柩牛呴/Tấn (nước Tấn) cữu (quan tài) ngưu (con bò) ha (hà hơi). Nguồn gốc: Tả truyện, (Lỗ) Hi công năm thứ 32: “Đông, [[Tấn Văn công]] tốt. Canh thìn, tương tấn vu Khúc ốc, xuất Giáng, cữu hữu thanh như ngưu. [[Bốc Yển]] sử đại phu bái. Viết: “Quân mệnh đại sự. Tương hữu tây sư quá dật ngã, kích chi, tất đại tiệp yên.” (tạm dịch: Mùa đông, Tấn Văn công mất. Ngày Canh thìn, sắp đưa tang vào Khúc Ốc, ra khỏi Giáng, quan tài có tiếng như bò. Bốc Yển sai các đại phu vái. Nói: “Nhà vua mệnh cho việc lớn. Sắp có quân từ phía tây đến lấn ta, đánh họ, ắt đại thắng đấy.) Đây là Quản Lộ nhắc đến [[trận Hào Sơn]] vào năm 627 TCN giữa 2 nước Tấn – Tần.}}; trống đá thời Hồng Gia kêu ắt có việc chiến tranh {{efn|Nguyên văn: 鸿嘉石鼓/Hồng Gia thạch (đá) cổ (cái trống). Ngày ất hợi, tháng 5 ÂL năm Hồng Gia thứ 3 (18 TCN) thời [[Hán Thành đế]], người ở huyện Ký, quận Thiên Thủy (nay là huyện [[Cam Cốc]], địa cấp thị [[Thiên Thủy]], [[Cam Túc]]) phát hiện khối đá có đường kính chừng 1,3 trượng, cao hơn 200 trượng, dân gian quen gọi là “trống đá”. Khối đá có thể phát ra âm thành ù ù như sấm, vang xa hơn 240 dặm, đến tận huyện Bình Lương (nay là tây bắc huyện [[Thông Vị]], địa cấp thị [[Định Tây]], Cam Túc), gà trĩ trong khu vực đều gáy theo. (xem Hán thư, quyển 27, Ngũ hành chí) Cùng năm, bọn Trịnh Cung nổi loạn ở quận Quảng Hán (nay là huyện cấp thị [[Quảng Hán]], địa cấp thị [[Đức Dương]], [[Tứ Xuyên]]), tự xưng Sơn quân, lực lượng lên đến vạn người, sang mùa đông năm sau mới bị tân nhiệm Quảng Hán thái thú [[Triệu Hộ]] trấn áp. (xem Hán thư, quyển 10, Thành đế kỷ)}}, không chỉ dựa vào gà, trĩ vậy.” Quý Long nói: “Lỗ Chiêu công năm thứ 8, có đá nói chuyện ở nước Tấn, Sư Khoáng cho rằng làm việc bất thì {{efn|Nguyên văn: 不时/bất thì, nghĩa là không đúng lúc, không hợp thời. Nguồn gốc: Luận ngữ, Hương đảng: “Thất nhẫm bất thực, bất thì bất thực.” (tạm dịch: Không nấu chín không ăn, không đúng lúc không ăn.)}}, oán độc {{efn|Nguyên văn: 怨讟/oán độc, nghĩa là oán hận và phỉ báng. Ví dụ: Hậu Hán thư quyển 22, [[Vương Lương (quan nhà Đông Hán)|Vương Lương]] truyện: “Kiến nghị khai cừ, vi nhân hưng lợi, lữ lực kí khiên, hất vô thành công, bách tính oán độc.” (tạm dịch: Đề nghị khơi ngòi, làm lợi cho người, ra sức sai lầm, đến nỗi không thành công, trăm họ oán độc.}} động vào dân, thời có vật không nói được mà nói được, về lý có hợp hay không?” Lộ nói: “Tấn Bình xa thái {{efn|Nguyên văn: 奢泰/xa thái, nghĩa là quá mức xa xỉ. Ví dụ: Hán thư quyển 75, [[Hạ Hầu Thắng]] truyện: “Xa thái vong độ, thiên hạ hư háo.” (tạm dịch: Xa thái quên điều độ, thiên hạ hao tổn.)}}, chuộng sửa cung thất, chặt đẵn cây rừng, tàn phá vàng đá, sức dân đã hết, oán đến núi chằm, thần đau người cảm, 2 tinh đều làm, vàng đá hòa hơi, thời quẻ Đoái làm miệng lưỡi, con yêu của miệng lưỡi, động vào đá thiêng. Truyền rằng khinh bách tính, sửa thành quách, thời loài Kim không tòng cách {{efn|Nguyên văn: 金不从革/Kim bất tòng (thuận theo) cách (cách trong cải cách). Tòng cách là thuật ngữ trong thuyết pháp về Vận Khí của triết học Trung Quốc cổ đại, tức là vào năm có Kim vận bất cập, khí Kim không đủ, những vật cứng rắn đều bị nứt vỡ, gãy hỏng, chịu sự thay đổi về hình trạng, như thế gọi là Tòng cách. Quản Lộ nói “Kim bất tòng cách” ý rằng loài Kim lúc ấy không tuân theo lẽ thường của tự nhiên.}}, là như thế này đấy.” Quý Long khâm gia {{efn|Nguyên văn: 钦嘉/khâm gia, nghĩa là kính trọng (khâm phục) và khen ngợi (gia hứa).}}, giữ Lộ ở lại vài ngày. Lộ đoán việc săn đã nghiệm, Quý Long nói: “Anh dẫu thần diệu, nhưng không giấu nhiều vật đấy, sao có thể đều biết được?” Lộ nói: “Tôi cùng thiên địa tham thần, cỏ thi và mai rùa thông linh, ôm mặt trời, mặt trăng mà dạo yểu minh {{efn|Nguyên văn: 杳冥/yểu (mờ mịt) minh (minh trong u minh, nghĩa là u ám).}}, cực biến hóa mà ngắm vị nhiên {{efn|Nguyên văn: 未然/vị nhiên, ý nói những sự thật chưa hoàn thành, chuyện chắc chắn sẽ xảy ra trong tương lai. Ví dụ: Hàn Phi tử, Nan tứ: “Vị tri Tề chi xảo thần, nhi phế minh loạn chi phạt; trách dĩ vị nhiên, nhi bất tru chiêu chiêu chi tội. Thử tắc vọng hĩ.” (tạm dịch: Chưa biết bề tôi khéo của Tề, mà bỏ hình phạt sáng – tối; trách lấy vị nhiên, mà không trị tội rõ ràng. Đây ắt là làm sằng đấy.)}}, huống vật ấy ở gần, có thể che thông minh {{efn|Nguyên văn: 聪明/thông minh, phiếm chỉ tai và mắt. Ví dụ: Lễ ký, Nhạc ký: “Gian thanh loạn sắc, bất lưu thông minh.” (tạm dịch: Tiếng gian màu rối, không giữ thông minh.) Khổng Dĩnh Đạt giải thích: “Vị bất sử gian thanh loạn sắc lưu đình vu nhĩ mục, lệnh nhĩ mục bất thông minh dã.” (tạm dịch: Bảo rằng không khiến tiếng gian màu rối giữ lại ở tai mắt, làm cho tai mắt không thông minh vậy.)}}?” Quý Long đại tiếu, “Anh đã không khiêm tốn, còn nhớ lần bị làm khó gần đây chứ?” Lộ nói: “Anh còn chưa thức khiêm ngôn, sao có thể luận đạo? Ôi thiên địa ấy thời quẻ của Càn – Khôn, cỏ thi và mai rùa ấy thời số của bặc thệ, mặt trời, mặt trăng ấy thời tượng của Ly – Khảm, biến hóa ấy thời hào của âm dương, yểu minh ấy thời nguồn của thần hóa {{efn|Nguyên văn: 神化/thần hóa, nghĩa là thay đổi lặng lẽ (hóa) để trở nên thần kỳ. Ví dụ: Sử ký quyển 126, Hoạt kê truyện, tự: “Thi dĩ đạt ý, Dịch dĩ thần hóa.” (tạm dịch: Kinh Thi đã nên ý, kinh Dịch đã thần hóa.)}}, vị nhiên ấy thời tiên của u minh, đây đều là kỷ cương của Chu Dịch, sao kẻ hèn không khiêm tốn?”}}