Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nhà Minh”

{{short description|Cựu đế quốc vùng Đông Á, 1368–1644}}

{{Infobox Former Country

| stat_area3 =

| year_leader1 = 1368–1398 {{smaller|(đầu tiên)}}

| leader4 = [[Minh Tư Tông]]

| leader2 = [[Minh Thành Tổ]]

| date_post = 1662

| government_type = [[Quân chủ chuyên chế]]

| year_start = 1368

| p1 = Nhà Nguyên

| leader1 = [[Minh Thái Tổ]]

| currency = [[Tiền định danh|Tiền giấy]] (1368–1450)<br />Kim bản vị:<br />''văn'' (文) với tiền xu và tiền giấy<br />''lượng'' (兩) với bạc, tính theo cân nặng

| religion = Thần đạo Trung Hoa, [[Đạo giáo]], [[Nho giáo]], [[Phật giáo]], [[Tín ngưỡng dân gian Trung Hoa]], [[Hồi giáo]], [[Công giáo]]

| common_languages = Ngôn ngữ chính:<br />[[Quan thoại thời Minh-Thanh|Quan thoại]]<br />[[Danh sách phương ngữ Hán ngữ|Hán ngữ khác]]<br />Ngôn ngữ khác:<br /> [[Nhóm ngôn ngữ Karluk|Turk]], Hồi Cốt ngữ, [[Nhóm ngôn ngữ Tạng|Tây Tạng]], [[Tiếng Mông Cổ|Mông Cổ]], [[Tiếng Nữ Chân|Nữ Chân]], [[Ngôn ngữ tại Trung Quốc]]

| image_map2 = Nhà Minh năm 1580.svg

| image_map = Map of Ming Chinese empire 1415 (cropped).jpg

|altname3=Đại Minh đế quốc}}

{{Lịch sử Trung Quốc}}

 

[[Minh Thái Tổ]] nỗ lực xây dựng một xã hội gồm các cộng đồng nông thôn tự túc được sắp xếp theo một hệ thống cứng rắn, bất dịch, nhằm đảm bảo và hỗ trợ một lớp binh lính dài hạn cho triều đại của mình;<ref name="zhangwen">{{Chú thích tạp chí|date=2008|title=The Yellow Register Archives of Imperial Ming China|url=https://www.jstor.org/stable/25549473?seq=1|journal=Libraries & the Cultural Record|publisher=Nhà xuất bản Đại học Texas|volume=43|issue=2|pages=148-175|archive-url=https://web.archive.org/web/20190426062317/https://www.jstor.org/stable/25549473|archive-date=2019-04-26|access-date=2012-10-09|tác giả=Trương Văn Hiến|url-status=live}}</ref> quân đội thường trực của đế quốc có quân số hơn một triệu người và các ụ tàu hải quân ở [[Nam Kinh]] là lớn nhất thế giới đương thời.{{sfnp|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=271}} Minh Thái Tổ cũng rất cẩn thận trong việc tiêu trừ quyền lực của tầng lớp [[hoạn quan]] và các đại thần ngoại tộc,<ref name="eunuchpower2">{{Chú thích tạp chí|last=Robert|first=Crawford|date=1961|title=Eunuch Power in the Ming Dynasty|url=https://www.jstor.org/stable/4527509?seq=1|journal=T'oung Pao|series=2|publisher=Nhà xuất bản Brill|volume=49|issue=3|pages=115-148|archive-url=https://web.archive.org/web/20210109144100/https://www.jstor.org/stable/4527509|archive-date=2021-01-09|access-date=2012-10-14|url-status=live}}</ref> phân phong lãnh thổ cho nhiều người con trai trên khắp Trung Quốc rồi cố gắng răn dạy các vương gia này thông qua ''[[Hoàng Minh Tổ huấn]]'', một bộ chỉ thị rường cột được ban hành từ trước. Hoạch định của Minh Thái Tổ sớm đổ bể khi hoàng đế thiếu niên kế vị ông, [[Minh Huệ Đế|Minh Huệ Tông]], cố gắng hạn chế quyền lực trong tay những người chú của mình, thúc đẩy [[chiến dịch Tĩnh Nan]], một cuộc nổi dậy đưa [[Minh Thành Tổ]] lên ngai vàng vào năm 1402. Minh Thành Tổ chọn Yên Kinh làm kinh đô mới, đổi tên nơi này thành [[Bắc Kinh]], cho xây dựng [[Tử Cấm Thành|Tử Cấm thành]], khôi phục [[Đại Vận Hà]] và đưa các kỳ [[khoa cử]] trở lại vị trí số một trong công tác tuyển dụng quan lại. Ông tưởng thưởng cho các hoạn quan phò tá mình, dùng họ như một đối trọng chống lại các [[sĩ đại phu]] Nho giáo. Hoạn quan [[Trịnh Hòa]] là người dẫn đầu [[Trịnh Hòa hạ Tây Dương|bảy chuyến hải trình lớn]] thăm dò [[Ấn Độ Dương]], đến tận Ả Rập và các bờ biển phía đông [[châu Phi]].

 

Đến thế kỷ 16, việc [[Thời đại Khám phá|châu Âu mở rộng thương mại]]–mặc dù chỉ giới hạn ở các hòn đảo gần [[Quảng Châu]] như [[Ma Cao]]–đã mang nhiều loài thực vật, động vật và hoa màu từ [[châu Mỹ]] đến Trung Quốc, đưa [[ớt]] vào ẩm thực [[Tứ Xuyên]], giới thiệu [[ngô]] và [[khoai tây]] năng suất cao, những loại lương thực làm giảm nạn đói, thúc đẩy gia tăng dân số. Hoạt động giao thương phát triển của [[Đế quốc Bồ Đào Nha|Bồ Đào Nha]], [[Đế quốc Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]] và [[Đế quốc Hà Lan|Hà Lan]], sản sinh nhu cầu mới đối với hàng hóa Trung Quốc cũng như tạo ra một dòng nhập khẩu bạc khổng lồ từ [[Mỏ bạc Iwami Ginzan|Nhật Bản]] và [[Manila galleon|Tân Thế giới]]. Lượng kim loại dồi dào này đã tái tiền tệ hóa kinh tế nhà Minh khi mà [[tiền giấy]] bị [[siêu lạm phát]] nhiều lần và không còn được tin dùng. Trong khi các nhà Nho truyền thống phủ nhận vai trò hết sức nổi bật của thương mại cùng lớp người giàu mà nó vừa tạo nên, trường phái Nho giáo [[phi chính thống]] được [[Vương Dương Minh]] giới thiệu lại có một thái độ ôn hòa hơn. Những cải cách thành công ban đầu của [[Trương Cư Chính]] tỏ rõ sự tàn phá khi nền nông nghiệp lâm vào tình trạng đình đốn do tác động của [[Thời kỳ băng hà nhỏ|Tiểu băng hà]] cùng với những thay đổi trong chính sách của [[Mạc phủ Tokugawa|Nhật Bản]] và [[Đế quốc Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]] khiến nguồn cung bạc cần thiết để nông dân nộp thuế nhanh chóng bị cắt đứt. Những nhân tố kể trên kết hợp với mất mùa, lũ lụt và dịch bệnh khiến nhà Minh sụp đổ trước cuộc khởi nghĩa nông dân của [[Lý Tự Thành]]. Không lâu sau, [[người Mãn Châu]] lãnh đạo [[Bát Kỳ|Bát kỳ]] tiêu diệt Lý Tự Thành, sáng lập triều đại [[nhà Thanh]].

 

== Lịch sử ==

 

=== Thành lập ===

==== Nổi dậy và cạnh tranh với các tập đoàn phiến quân ====

Trước khi nhà Minh thành lập, Trung Quốc được cai trị bởi [[nhà Nguyên]] (1271–1368) của người [[Đế quốc Mông Cổ|Mông Cổ]]. Thể chế kỳ thị sắc tộc [[Người Hán|Hán]] sâu sắc, chế độ thuế khóa nặng nề ở những khu vực bị ảnh hưởng trầm trọng bởi [[lạm phát]] và các trận lụt ven sông [[Hoàng Hà]] do công tác trị thủy bị bỏ ngõ là ba trong số nhiều nguyên nhân khiến nhà Nguyên diệt vong.{{sfnp|Gascoigne|2003|p=150}} Cuối triều đại, tình hình nông nghiệp, kinh tế rơi vào hỗn loạn, các cuộc nổi dậy bùng phát giữa hàng trăm nghìn nông dân được ra lệnh phải tu sửa các con đê dọc sông [[Hoàng Hà]].{{sfnp|Gascoigne|2003|p=150}} Năm 1351, vài nhóm phiến quân người Hán bắt đầu tổ chức khởi nghĩa, trong đó có [[Hồng cân quân|Hồng Cân quân]]. Hồng Cân quân có liên hệ mật thiết với [[Bạch Liên giáo]], một giáo phái [[Phật giáo Trung Quốc|Phật giáo]]. [[Chu Nguyên Chương]], một nông dân bần cùng kiêm nhà sư, gia nhập Hồng Cân quân vào năm 1352. Ông sớm nổi danh sau khi kết hôn với con gái nuôi của một vị chỉ huy phiến quân.{{sfnp|Ebrey|1999|pp=190–191}} Năm 1356, Chu Nguyên Chương và lực lượng của mình chiếm được thành [[Nam Kinh]],{{sfnp|Gascoigne|2003|p=151}} nơi sau này được ông chọn làm kinh đô của nhà Minh.

Cuối thời nhà Minh, có nhiều tranh luận xoay quanh vấn đề súng cầm tay. Nhìn chung, người ta nhất trí rằng nên tăng số lượng súng cầm tay ở bất cứ nơi nào khả dĩ. Năm 1530, một đề xuất đã được đệ trình về việc nên thay thế các lực lực lượng đồn trú bằng những khẩu súng thần công nhỏ, mỗi khẩu do ba người điều khiển, qua đó giải phóng 90% quân lực để dành cho các hoạt động nông nghiệp. Trong những giai đoạn tiếp theo, [[pháo]] truyền thống Trung Quốc bắt đầu được thay thế bằng pháo phương Tây. Các loại [[súng hỏa mai]] tiên tiến du nhập vào [[Tây Bắc Trung Quốc]] từ [[Đế quốc Ottoman]] thông qua người [[Turfan|Thỗ Lổ Phiên]], và phổ biến rộng khắp đất nước vào những năm 1540 nhờ [[Oa khấu|cướp biển Nhật Bản]].{{sfnp|Peers|2006|p=206}} Triều đình nhà Minh từng phong chức quan cho bốn nhà bác học phương Tây ở [[Ma Cao thuộc Bồ Đào Nha|Ma Cao]] để họ giúp chế tạo súng ống.{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|1997|p=149}} ''Hồng Di pháo'', một loại súng thần công có xuất sứ từ [[Đế quốc Hà Lan|Hà Lan]], đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến giữa nhà Minh với [[Người Mãn|người Mãn Châu]].{{sfnp|Andrade|2016|p=197}}

 

 

=== Văn học và nghệ thuật ===

{{Further|Hội họa triều Minh|Thơ ca triều Minh|Nhạc sĩ triều Minh}}[[Tập_tin:Lofty_Mt.Lu_by_Shen_Zhou.jpg|nhỏ|''Lư sơn cao'' của Thẩm Chu, 1467.|395x395px]]

 

Quan điểm tự do của Vương Dương Minh bị phản đối bởi [[Đô sát viện|Đô Sát viện]] và Đông Lâm thư viện, tái lập vào năm 1604. Nho sĩ bảo thủ muốn phục hưng luân lý Nho giáo chính thống. Cố Hiến Thành phản bác lại quan điểm về tri thức [[đạo đức học]] bẩm sinh của Vương Dương Minh, cho rằng đó chỉ đơn giản là sự hợp thức hóa cho những hành vi vô đạo đức như mưu cầu tham lam hay tư lợi cá nhân. Hai luồng tư tưởng Nho giáo kể trên, trở nên chai cứng vì quan niệm của các học giả về nghĩa vụ đối với người thầy của họ, phát triển thành chủ nghĩa bè phái lan rộng giữa các đại thần, những người sẵn sàng dùng mọi cách để luận tội, đánh bật thành viên phe phái bên kia ra khỏi triều đình.{{sfnp|Ebrey|1999|p=213}}

 

== Kinh tế ==

{{Notelist|40em}}

 

{{tham khảo|4}}

 

{{Refbegin|colwidth=25em}}

* {{citation |given1 = Anita N. |surname1 = Andrew |given2 = John A. |surname2 = Rapp |title = Autocracy and China's Rebel Founding Emperors: Comparing Chairman Mao and Ming Taizu |location = Lanham |publisher = Nhà xuất bản Rowman & Littlefield |year = 2000 |isbn = 978-0-8476-9580-5 |postscript = . |ref=harv }}