Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chữ Hán giản thể”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Tạo với bản dịch của trang “简化字”
Dòng 1:
{{Infobox writing system
| name = Chữ Hán giản thể
| type = [[Chữ tượng hình]]
| typedesc =
| time =
| languages = [[Tiếng Trung Quốc]]
| fam1=
| unicode =
| iso15924=Hans
| sample = Hanzi (simplified).svg
| imagesize = 100px
| caption = Dạng giản thể của [[Chữ Hán]]
}}
{{Hán tự|}}
'''Chữ Hán giản thể''' (giản thể: 简体中文 hay 简体字; [[chữ Hán|chính thể]]: 簡體中文 hay 簡體字; [[bính âm Hán ngữ|bính âm]]: ''jiǎntǐzhōngwén'')<ref>Tham khảo các ấn phẩm chính thức: [[:zh:汉字简化方案]], [[:zh:简化字总表]], v.v</ref> hay '''Quy Phạm Tự''' (规范字; [[Bính âm Hán ngữ|bính âm]]: guīfànzì; chữ viết có quy phạm, chuẩn mực) là một trong hai cách viết tiêu chuẩn của [[chữ Hán]] hiện nay. Cách viết này được chính phủ [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]] giản hóa từ [[chữ Hán phồn thể]] nhằm tăng tỷ lệ biết chữ và đơn giản hóa cách viết chữ Hán. Trung văn giản thể được sử dụng ở Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, [[Singapore]] và [[Malaysia]]. Tuy nhiên, đây là một trong nhiều cách đơn giản hóa chữ Hán đã được thực hiện trong nhiều thế kỷ qua.
 
{{Infobox writing system|name=Chữ giản|sisters=[[Kanji]], [[Hanja]], [[chữ Khất Đan]], [[chữ Tây Hạ]], [[chữ Nôm]]|使用地区=Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa, Malaysia, Singapore, Liên hợp quốc|iso15924=Hans|time=năm 1956 đến nay|caption=Hán tự viết theo chữ mẫu mực Trung Quốc|image_size=100px|sample=Hanzi (simplified).svg|fam6=[[chữ phồn thể|chữ phồn]]|type=[[văn tự ngữ tố|chữ viết ngữ tố]]|fam5=[[chữ lệ]]|fam4=[[chữ triện]]|fam3=[[chữ kim]]|fam2=[[chữ giáp cốt]]|fam1=[[chữ Hán]]|languages=[[Hán ngữ]]|来源=chữ hành, chữ thảo, cổ văn、chữ tục thể, chữ dị thể v.v.}}
Chữ Hán phồn thể, trong khi đó, được sử dụng ở [[Hồng Kông]], [[Ma Cao]], [[Đài Loan]] và bởi nhiều cộng đồng [[Hoa kiều]]. Gần đây chữ Hán giản thể dần dần giành được sử phổ biến trong cộng đồng Hoa kiều do ngày càng có nhiều người Trung Quốc di cư ra nước ngoài.
 
'''Chữ giản''' là lối chữ Trung Hoa được làm ra và tập hợp vào đời Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa. Năm 1955 chữ phồn bắt đầu được giản ước dựa theo “Phương án giản hoá chữ Hán”. Năm 1964 “Tổng bảng chữ Hán” được công bố, có khoảng chừng 2.200 chữ giản. Hiện nay bản in năm 2013 của “Bảng chữ Hán thường dùng mẫu mực” là bảng chữ giản mới nhất ở Trung Quốc, có chừng 2.500 chữ.<ref>[http://www.gov.cn/zwgk/2013-08/19/content_2469793.htm 國務院關於公布《通用規範漢字表》的通知]，附件：1.規範字與繁體字、異體字對照表，2013年08月19日</ref>
Loại chữ Hán giản thể này được tạo ra bằng cách giảm số nét viết của nhiều [[chữ Hán phồn thể]]. Nhiều chữ được đơn giản hóa bằng cách áp dụng các quy luật thông thường, ví dụ như bằng cách thay thế một số bộ bằng bộ khác gần (theo cách mà chữ Hán đã được sáng tạo ra, đặc biệt là chữ biểu thị âm và ý nghĩa). Nhiều chữ được đơn giản hóa không theo quy tắc và nhiều chữ được giản thể hóa thì không đồng dạng với chữ Hán phồn thể.
 
Phe tán thành giản ước thông thường cho rằng một vài chữ giản đến từ đời xưa.<ref>殷, 國光; 趙, 彤. 古代漢語. 北京: 中國人民大學出版社. 2015: 45. <nowiki>ISBN 978-7-300-22073-4</nowiki>.</ref> Ví dụ: vân 云 và 雲 nghĩa gốc giống nhau, đều có liên quan tới chữ thể lạ,<ref>竺, 家寧. 漢語詞彙學. 臺北: 五南圖書出版公司. 1999: 377. <nowiki>ISBN 978-957-11-1910-6</nowiki>.</ref> và hầu hết bắt nguồn từ chữ hành và chữ thảo biến thành chữ chân. Rất nhiều bộ thủ đến từ chữ thảo, vì thế chữ giản cũng đến từ chữ thảo. Tuy nhiên, phe phản đối cho là chữ giản chỉ mượn dùng lối chữ xưa mà chưa chắc theo nghĩa gốc của chữ đó, cho nên không thể nhận rằng là đến từ thời xa xưa. Ví dụ: quảng 廣 và nghiễm 广 vốn dĩ là hai chữ khác nghĩa, nhưng mà chữ nghiễm vẫn được dùng làm lối chữ giản của chữ quảng. Không có lệ biến chữ thảo thành chữ chân để làm chữ mới. Phần lớn chữ Trung Hoa truyền thống giữ nguyên lối chữ cũ, gọi là chữ truyền thừa.<ref>[http://dz.xdkb.net/html/2012-09/10/content_208338.htm 简体字并不是当代社会的“特产”]. [2013-11-08]. （原始內容存檔於2013-11-09）.</ref> Năm 1977 Uỷ ban cải cách chữ viết công bố bản nháp chữ giản thứ hai, nhưng không được phổ cập trong dân chúng bởi vì nạn mù chữ được thanh toán rồi, chữ giản gốc dùng rộng rãi đã thành thói quen. Năm 1986 chữ giản thứ hai chính thức bị bỏ đi.
==Xem thêm==
* [[Chữ Hán phồn thể]]
 
Chữ giản đã được người Hoa ở các nước Đông Nam Á như Singapore và Malaysia chấp nhận. Từ năm 1976 Singapore dùng tất cả chữ giản của Trung Quốc.<ref>謝世涯副教授 新加坡漢字規範的回顧與前瞻。http://huayuqiao.org/articles/xieshiya/Simplified/5_XinJiaPoHanZiGuiFan-XP.htm</ref>
==Tham khảo==
{{tham khảo}}
 
==Liên kếtLịch sử ngoài==
*[http://www.khngai.com/chinese/tools/convert.php Chuyển đổi trực tuyến giữa hai loại chữ giản thể và phồn thể].
{{thể loại Commons|Simplified Chinese characters}}
 
* Ngày 1 tháng 2 năm 1920 Tiền Huyền Đồng đăng bài “Đề nghị giảm nét trong chữ Hán” lên tạp chí ''Thanh niên mới''.
{{sơ khai}}
 
* Ngày 21 tháng 8 năm 1935 Bộ Giáo dục Dân quốc Trung Hoa công bố “Bảng chữ giản đợt thứ nhất”. Ngày 5 tháng 2 năm sau phải bỏ đi vì bị [[Đới Quý Đào|Đái Quý Đào]] là nhân vật bậc cao [[Trung Quốc Quốc dân Đảng|Đảng Quốc dân]] phản đối dữ dội.<ref name=":0">[http://culture.ifeng.com/3/detail_2012_02/28/12830558_0.shtml 蒋介石曾指示推行简体字 戴季陶强烈反对称荒谬].[2013-06-14]. （原始內容存檔於2012-03-02） （中文（中國大陸）‎）.</ref>
[[Thể loại:Chữ viết ISO 15924|Hán giản thể]]
* Tháng 2 năm 1936 [[Hành chính viện Trung Hoa Dân Quốc|Viện Hành chính]] Dân quốc Trung Hoa ra lệnh tạm gác lại thi hành chữ giản.<ref name=":0" /><ref>杜子勁，《中國文字改革論文集》，大眾書局，1950年，第184頁</ref>
[[Thể loại:Chữ Hán|Giản thể]]
* Ngày 25 tháng 3 năm 1952 Uỷ ban nghiên cứu cải cách chữ viết thành lập Nhóm chỉnh lí chữ Hán, bắt đầu soạn “Bản nháp bảng giản ước chữ Hán thường dùng”.<ref name=":1">[http://www.xinhuanet.com//theory/2008-06/03/content_8304343.htm 書同文 :《漢字簡化方案》制訂始末]. 北京日報. 2008年6月3日 [2011年12月2日]. （原始內容存檔於2013年10月7日） （中文（中國大陸）‎）.</ref>
[[Thể loại:Tiếng Trung Quốc]]
 
[[Thể loại:Cải cách đánh vần]]
[[File:簡化字草案方案比較.PNG|liên_kết=https://zh.wikipedia.org/wiki/File:%E7%B0%A1%E5%8C%96%E5%AD%97%E8%8D%89%E6%A1%88%E6%96%B9%E6%A1%88%E6%AF%94%E8%BC%83.PNG|nhỏ|300x300px|Trong bản nháp chữ giản năm 1955 và phương án chữ giản năm 1956, một số chữ phương pháp giản ước khác nhau.]]
 
* Ngày 7 tháng 1 năm 1955 Uỷ ban cải cách chữ viết công bố “Bản nháp phương án giản ước chữ Hán”, có ba bảng: “Bảng giản ước 798 chữ Hán”, “Bảng bỏ đi 400 chữ thể lạ”, “Bảng giản ước cách viết bộ thủ chữ Hán”. Sau này bảng thứ hai trở thành bản nháp của “Bảng Chỉnh lí chữ thể lạ đợt thứ nhất”. Trong “Lời giải thích Bản nháp phương án giản ước chữ Hán” bày tỏ: “Thông qua việc thảo luận bản nháp, chúng tôi mong mọi người sẽ cùng nhau cố gắng nghiên cứu việc cải cách chữ Hán và tạo ra điều kiện thuận lợi để tiếp tục chỉnh đốn chữ Hán, thật hành đánh vần chữ viết.”
* Tháng 1 năm 1955 Uỷ ban cải cách chữ viết giải thích chữ Hán khó thay đổi thành chữ cái Latin trong ít lâu. Sau khi bắt đầu thật hành chữ viết đánh vần thì sẽ có thời kì chuyển tiếp dùng cả chữ mới lẫn chữ cũ. Chữ Hán vẫn còn là đồ dùng quan trọng không thể thiếu trong khoảng thời gian nhất định. Ba cách thức giản ước được đưa ra: nét, số chữ, và cách viết.<ref>中國文字改革委員會，《漢字簡化方案草案說明——漢字簡化的目的和方法》// 吳玉章等，中國語文雜誌社 中國語文叢書，《簡化漢字問題》，中華書局，1956年，第97-100頁</ref>
* Ngày 28 tháng 1 năm 1956 [[Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Viện Quốc vụ Trung Quốc]] thông qua Nghị quyết liên quan tới việc công bố Phương án giản ước chữ Hán.<ref name=":1" />
* Ngày 31 tháng 1 năm 1956 tờ ''[[Nhân Dân nhật báo|Nhật báo Nhân dân]]'' in toàn bộ bản nghị quyết của Viện Quốc vụ cùng kế hoạch giản ước chữ Hán.
* Ngày 10 tháng 1 năm 1958 [[Chu Ân Lai]] công bố bản báo cáo “Nhiệm vụ cải cách chữ viết hiện nay”, tố cáo “một vài phần tử giữ cũ đã tiến đánh cải cách chữ viết một cách độc ác, nói việc giản ước chữ Hán bị hỏng và bị nhân dân phản đối. Họ đòi Viện Quốc vụ thu lại kế hoạch, thu lại ‘Phương án giản ước chữ Hán’”. Bản báo cáo trả lời việc giản ước chữ Hán “ăn khớp với quyền người dân, được người dân hăng hái tiếp nhận” và “nên được ủng hộ vững vàng.”
* Tháng 5 năm 1964 Uỷ ban cải cách chữ viết in “Tổng bảng chữ giản”, bao gồm ba bảng, có tất cả 2.236 chữ. Bảng thứ nhất gồm có 352 chữ giản không dùng làm bộ thủ. Bảng thứ hai gồm có 132 chữ giản có thể dùng làm bộ thủ. Bảng thứ ba gồm có 1.754 chữ mở rộng từ bảng thứ hai.<ref name=":1" />
* Ngày 20 tháng 12 năm 1977 “Bản nháp Phương án giản ước chữ Hán thứ hai” được công bố, gọi là “chữ giản hai”.
* Ngày 24 tháng 6 năm 1986 Viện Quốc vụ tuyên bố bỏ đi “Bản nháp Phương án giản ước chữ Hán thứ hai”.
* Ngày 10 tháng 10 năm 1986 “Tổng bảng chữ giản” được công bố lại, in lên tờ ''Nhật báo Nhân dân'' vào ngày 15 tháng 10. Có tất cả 2274 chữ giản và 14 bộ thủ được giản ước. Không có chữ hiếm thấy được giản ước dựa vào sự giống nhau như uân 赟 (贇), và điệp 叠 (疊), phúc 覆, tượng 像, la 囉 không còn giản ước thành 迭, 复, 象, 罗 nữa.
* Năm 1993 Bộ Giáo dục Singapore sửa bảng liệt kê chữ giản ban hành vào năm 1976 cho giống Tổng bảng chữ giản của Trung Quốc.
* Ngày 5 tháng 6 năm 2013 Viện Quốc vụ công bố “Bảng chữ Hán thường dùng mẫu mực”, có “Bảng so sánh chữ mẫu mực và chữ phồn, chữ thể lạ”. Việc thường dùng chữ Hán trong xã hội phải đúng “Bảng chữ Hán thường dùng mẫu mực”.<ref>[http://www.gov.cn/zwgk/2013-08/19/content_2469793.htm 國務院關於公布《通用規範漢字表》的通知]. 國務院辦公廳. 2013-08-19.</ref>
 
== Nguyên tắc giản ước ==
Nguyên tắc chữ giản có thể truy lên đề nghị của Tiền Huyền Đồng vào năm 1922. Tám nguyên tắc giản hoá là: chữ vay mượn, chữ hình thanh, tiêu chuẩn hoá chữ thảo, chữ đặc trưng, chữ vành, chữ hội ý, chữ phù hiệu, và chữ bộ thủ. Mặc dù ra đời trước Tiền Huyền Đồng và không được rõ ràng để bao hàm các phương pháp giản ước chữ Hán cụ thể, các nguyên tắc này đủ điển hình, chính sách giản ước dùng không ít.
 
Các nguyên tắc nghiên cứu sửa chữa chữ giản đang có của [[Trung Quốc]] là như sau:
 
# Đơn giản.
# Tiêu chuẩn hoá:
## Diệt bỏ chữ thể lạ;
## Nhấn mạnh tính hình thanh;
## Giữ nguyên tính biểu ý.
# Ổn định.
# Thật dụng.
# Đẹp mắt vừa đúng.
 
Năm 1952 Uỷ ban nghiên cứu cải cách chữ viết Trung Quốc quyết định lấy “thuật nhi bất tác” làm nguyên tắc giản ước chữ Hán. Cùng năm [[Mao Trạch Đông]] trỏ ra “giản ước” là giản ước lối chữ, cũng là hợp lại chữ Hán để giảm bớt số chữ mẫu mực.<ref name=":1" />
 
== Phương pháp giản ước ==
Có rất nhiều chữ giản không được chế ra theo lục thư. Tuy nhiên, chữ giản không thể thoát li lục thư vì phải phụ thuộc vào chữ phồn. Nói chung các phương pháp như “giản ước cấu trúc chữ”, “giản ước dựa vào sự giống nhau”, “diệt bỏ chữ thể lạ”, và “dụng phông chữ mới” được dùng để chế ra chữ giản.
 
== Thí dụ giản ước kiểu hợp lại ==
Có không ít chữ được hợp lại thành chữ khác lúc giản ước, cụ thể có ba tình huống:
 
# Dùng chữ xưa đơn giản thay vì chữ thời nay.
# Dùng chữ giản mới thay thế cho nhiều chữ.
# Vừa hợp lại bộ phận chữ, vừa đổi phần ý nghĩa của chữ nọ thành chữ có nét đơn giản, giữ nguyên ý nghĩa chữ đó.
 
Bên cạnh đó có lúc chữ giản hợp lại những chữ hiếm thấy, ít dùng, cách đọc khác nhau, ý nghĩa nguồn gốc chữ không liên hệ với nhau.
 
'''Chữ truyền thừa'''
 
Theo nghĩa rộng chữ truyền thừa là chữ Hán được truyền lại trong lịch sử (chủ yếu là lối chữ chân sau cuộc lệ biến) và vẫn còn dùng đến nay, có lịch sử hơn hai nghìn năm. Đối với Hồng Kông, Macau, và Đài Loan, “chữ truyền thừa” là chữ Hán truyền thống đang dùng; theo nghĩa đen là chữ Hán không được “Tổng bảng chữ giản” giản ước. Chữ Hán mẫu mực đang được dùng ở Trung Quốc chủ yếu bao gồm chữ giản và chữ truyền thừa không qua giản ước (nhưng dùng phông chữ mới).
 
Theo nghĩa hẹp “chữ phồn” chỉ trỏ chữ có lối giản. Nếu không có thì thuộc về thứ chữ truyền thừa. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp chữ thông hành ở Hồng Kông, Macau, và Đài Loan sẽ gọi hết thảy là “chữ phồn”; chữ mẫu mực ở Trung Quốc (bao gồm chữ giản và chữ truyền thừa không được giản ước) thì gọi bằng “chữ giản”. Không phải “chữ phồn” nào cũng phức tạp hơn chữ giản. Có rất nhiều thí dụ của cái gọi là “nhất giản đa phồn”.
 
'''Điểm riêng'''
 
* Hiện ra lần đầu vào đời nhà Hán, chữ chân về sau biến đổi ít, đến nay vẫn còn dùng.
* Chữ phồn là chữ viết chính thức ở Trung Quốc đến khi ra “Tổng bảng chữ giản”. Sau đó chữ giản và chữ truyền thừa không được chỉnh lí giản ước là chữ Hán mẫu mực
* Hiện nay chữ phồn được dùng ở Đài Loan, Macau, Hồng Kông, và nước ngoài, đặc biệt là ở Hoa Kì, châu Âu, châu Đại dương, và một vài nước đảo trên Ấn Độ Dương.
* Ở Trung Quốc và Singapore một vài người có thể đọc trọn vẹn chữ phồn, nhưng viết bằng chữ giản.
* Ở Malaysia phần lớn người Hoa có thể đọc trọn vẹn chữ phồn, nhưng viết bằng chữ giản.
 
Về khía cạnh ngôn ngữ học chữ phồn có thể bày tỏ lục thư một cách hoàn chỉnh và chính xác. Một số chữ giản khó biểu đạt trực tiếp tính chất riêng này của chữ Hán.
 
'''Ảnh hưởng'''
 
'''Trung Quốc'''
 
Theo như pháp luật quy định Trung Quốc chữ giản là chữ Hán mẫu mực, chữ phồn và chữ thể lạ là chữ không mẫu mực. Thường chữ cần phải dựa trên “Bảng chữ thường dùng tiếng Hoa thời nay”, bao gồm chữ giản và chữ truyền thừa không được giản ước. Pháp luật Trung Quốc quy định chữ phồn và chữ thể lạ có thể được giữ nguyên hay sử dụng dưới tình huống như sau:
 
# Di tích văn hoá;
# Chữ thể lạ trong họ;
# Tác phẩm nghệ thuật như thư pháp, chạm khắc;
# Đề từ và chữ bảng hiệu viết tay;
# Nhu cầu dùng trong xuất bản, giáo dục, nghiên cứu;
# Tình huống đặc thù được Viện Quốc vụ phê chuẩn.<ref>《華夏文化》[[http://www.cri.cn/ 1]]，胡吉成。</ref>
 
'''Nước ngoài'''
 
Giấy tờ tiếng Hoa chính thức của Liên hợp quốc từng dùng chữ phồn làm chữ viết chính thức, nhưng sau khi Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa soán ghế Trung Quốc của [[Đài Loan|Dân quốc Trung Hoa]] vào năm 1971 thì chữ giản trở thành chữ chính thức. Các tổ chức quốc tế khác như [[Tổ chức Y tế Thế giới]] và [[Tổ chức Khí tượng Thế giới]] dùng chữ giản. Những nước có quan hệ ngoại giao với Trung Quốc cũng chấp nhận chữ giản và tiếng phổ thông.<ref name="联合国废繁体字真相调查">{{cite web|url=http://world.people.com.cn/GB/14549/4299716.html|title=联合国废繁体字真相调查|date=2006年4月12日|publisher=环球时报|language=zh-cn|archive-url=https://web.archive.org/web/20131007022205/http://world.people.com.cn/GB/14549/4299716.html|archive-date=2013年10月7日|dead-url=yes|access-date=2012年5月7日}}</ref>
 
Năm 1969 [[Singapore]] ra “Tổng bảng chữ giản” riêng khác với chữ Trung Quốc. Năm 1974 chính thức dùng “Tổng bảng chữ giản”của Trung Quốc. [[Malaysia]] trễ hơn Singapore, tháng 2 năm 1981 in “Tổng bảng chữ giản”.<ref>{{cite news|url=http://zqb.cyol.com/content/2008-04/01/content_2126091.htm|title=汉字简与繁相“争”何太急|author=刘玉婷、李倩倩|date=2008-04-01|publisher=中国青年报}}</ref>
 
Chữ phồn từng là lối chữ người Hoa ở nước ngoài hay dùng trước khi chữ giản phổ biến. Áp phích buôn bán, phương tiện truyền thông, và dạy học tiếng Hoa ở phố Tàu dùng chữ phồn. Tờ ''[[Thời báo Hoàn Cầu|Thời báo Hoàn cầu]]'' dẫn, trước khi Trung Quốc cải cách mở cửa thì việc giảng dạy tiếng Hoa ở [[Hoa Kỳ|Hoa Kì]] dùng chữ phồn. Sau này lứa sinh viên du học Hoa Kì đầu tiên của Trung Quốc tốt nghiệp và bắt đầu biên soạn sách giáo khoa tiếng Hoa chữ giản. Năm 2006 hơn 2.300 trường trung học ở Hoa Kì mở môn tiếng Trung Quốc, một nửa dùng chữ giản.<ref name="联合国废繁体字真相调查" />
 
Vì Trung Quốc có ảnh hưởng quốc tế hùng mạnh nên gần đây người nước ngoài luôn luôn dùng chữ giản học tiếng Hoa.<ref name="联合国废繁体字真相调查" /> Sau năm 1990 các tổ chức giáo dục Trung Quốc ra các bài thi trình độ tiếng Hoa cho người nước ngoài không dùng tiếng Trung Quốc (HSK, gọi là “TOEFL tiếng Hoa”), lấy chữ giản làm tiêu chuẩn.
 
Phần lớn chữ tục ở Hồng Kông và Đài Loan đến từ chữ bút giản hay chữ xưa lưu hành trong dân chúng. Có một ít giống hay gần như giống chữ Nhật và chữ giản Trung Quốc. Ở Nhật, ngoài chữ giản chính thức cũng có “lược tự” (りゃくじ) dùng để tốc kí. Từng có đề nghị thống nhất chữ giản của Trung Quốc và Nhật Bản, song không thật hiện được.<ref>{{Cite book|title=《日本汉字的确立及其历史演变》|author=潘钧|publisher=商務印書館|isbn=978-7-100-09617-1|language=zh-cn}}</ref>
[[Thể loại:Thể loại:Chính trị Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]]
[[Thể loại:Thể loại:Văn hóa Cộng hòa nhân dân Trung Hoa]]
[[Thể loại:Thể loại:Bài viết có văn bản tiếng Anh]]
[[Thể loại:Thể loại:Chữ viết ISO 15924]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Chữ_Hán_giản_thể”