Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tổ tôm”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
AlphamaEditor using AWB
Thẻ: Thay thế nội dung Đã bị lùi lại Xóa trên 90% nội dung Soạn thảo trực quan
Dòng 1:
{{wiki hóa}}
{{TOCright}}
'''Tổ tôm''', hay theo Hán Việt '''tụ tam bài''' ({{zho|c=聚三牌|py=Jù sān pái}}), là một trò chơi [[bài lá]] dân gian phổ biến của [[người Việt]]. Tên gọi của trò chơi được đọc chệch ra từ chữ "Tụ tam" nghĩa là hội tụ của ba loại hàng Văn, Vạn và Sách. Trong các ngày lễ, [[Tết Nguyên Đán|Tết]], Tổ tôm thường được [[nam giới]] và người già chơi vì nó có một số luật khá khó, nhiều nước biến hoá, thanh niên và [[phụ nữ]] thời xưa ít chơi. Tổ tôm không phổ biến và bình dân bằng trò chơi [[Tam cúc]].
 
==Nguồn gốc==
Nguyên nhân là dưới thời Pháp thuộc, công ty A.Camoin & Cie của Pháp đã cho phát hành bộ bài tổ tôm với những hình trang trí lấy cảm hứng từ mĩ thuật Nhật Bản.<ref>{{Chú thích web|url=http://a_pollett.tripod.com/cards50.htm|title=Pollett, Andrea. Vietnam at Andy's Playing Cards.|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|url-status=|access-date=}}</ref> Hình ảnh của bộ bài tổ tôm được giữ nguyên từ đó cho đến nay.
 
==Đặc điểm quân bài==
Bộ Tổ tôm hiện hành sử dụng các hình vẽ mang phong cách của Nhật Bản, theo lối [[tranh mộc bản]] (''mokuhan'') đơn giản và tất cả các nhân vật đều mặc [[kimono]] thời [[Edo]] (trước khi [[Thiên hoàng Minh Trị|Nhật hoàng Minh Trị]] lên ngôi và trị vì 1868-1912), trong số này có 18 hình đàn ông (có tám người bó chân), 4 hình phụ nữ và 4 hình trẻ em. Các hình [[cá chép]], [[trái đào]], [[thành]], [[thuyền]] cũng là những hình ảnh rất Nhật.<ref>Nguyễn Lưu. Tổ tôm, thú chơi tao nhã. Nhà xuất bản Thê dục thể thao, năm 2007.</ref>
 
[[Tập tin:聚三牌.png|thumb|Tổ tôm]]
Bài Tổ tôm có 120 quân, gồm có 3 hàng Vạn <big>(萬)</big>, Văn <big>(文)</big>, Sách <big>(索)</big>. Các hàng quân này được viết bằng [[chữ Hán|chữ Nho]] và cách nhận biết 3 hàng quân này theo câu "Vạn vuông, Văn chéo, Sách loằng ngoằng". Bên phải các quân bài có chữ số từ Nhất đến Cửu. Loại quân đặc biệt có tên gọi là Thang Thang, Lão và Chi Chi. Các quân bài đều có hình minh họa, có thể ghi nhớ bằng hình nếu như không thuộc được hết chữ Nho. Bài Tổ tôm cũng được làm bằng bìa, mặt sau giống hệt nhau để tránh lộ bài.
 
==Các khái niệm==
 
===Tổ tôm điếm===
Bài ù phải có lưng các lá còn lại năm trong các bí trừ các lá yêu
*Lưng:
#-Thiên khai
#-Khàn (có 3 lá giống nhau khi 1 lá nữa ra thì dậy khàn giống chíu trong chắn)
#-Phỗng (bài có 2 lá phỗng thêm 1 lá)
#-các tụ tam sau
:<nhất vạn + nhất sách + cửu văn>
:<Thang thang + ông lão + cửu sách>
:<cửu vạn + cửu sách + thang thang> (ở đây phải là cửu vạn chứ: cửu vạn + cửu sách + thang thang)
:<tam vạn + tam sách + thất văn>
:<cửu vạn + bát sách + chi chi>
:<nhị vạn + nhị sách + bát văn>
:<nhất văn + nhị văn + tam văn>
*Bí:
#-bí tam - giống như phỏm trong "tá lả"
::tứ văn + tứ vạn + tứ sách
::tứ văn + ngũ văn + lục văn
#tương tự có bí tứ, bí ngũ...
 
===Tài bàn===
Tài bàn gồm ba người chơi, đánh như Tổ tôm tuy nhiên trong tài bàn không bị bó buộc nhiều về cách ăn, cách đánh (như ăn một đánh hai thì được phép hoặc đánh phu dưới chiếu...). Một bài ù được trong tài bàn phải đủ ít nhất 9 lưng, tùy bài có khàn hay không có khàn thì quy ra cước, trong tài bàn chỉ có 3 cước ù là ù xuông, ù tài bàn và ù sửu bàn.
 
Trong tài bàn người ta quy định một số cây gọi là "tài"
* Nhị, cửu văn
* Tứ, thất sách
*Ngũ, bát vạn.
 
Các cây tài này cùng với các cây "yêu" một phỗng được 2 lưng, một khàn thì có 6 lưng, một chiếu hoặc thiên khai có 12 lưng. Các cây còn lại 1 phỗng có 1 lưng, 1 khàn có 3 lưng, và chiếu hoặc thiên khai có 6 lưng. Ngoài ra các phu tính 1 lưng như của Tổ tôm như nhị vạn nhị sách bát văn, thang thang ông lão cửu sách...
*Trong tài bàn không có cước tôm lèo..
*Ù tài bàn khi người ù có 1̣9 lưng trở lên
*Ù sửu bàn khi không có khàn mà ù được.
 
Thông thường ù sửu bàn có cước to hơn ù tài bàn.
*Các trường hợp còn lại thì ù xuông, nhỏ nhất.
 
Cách tính cước tùy người chơi.
 
Vì thế, đánh tài bàn là cách học "nhập môn" trước khi chơi được Tổ tôm cũng vì lẽ đó.
 
===Đánh chắn===
Xem mục [[Chắn]]
 
==Các từ ngữ [[tiếng lóng]] liên quan đến Tổ tôm==
*Gàn bát sách
*Cửu vạn
*Thất sách
*Phỗng mất
*Hoa rơi cửa Phật
*Hợp cạ
*Tròn bài
 
==Trong văn học==
Do Tổ tôm khá khó nên người xưa có câu ca dao đề cao Tổ tôm, nó thể hiện trình độ và cái oai phong của bậc quân tử:
 
:''Làm trai biết đánh Tổ tôm''
:''Uống chè mạn hảo xem [[chữ Nôm|nôm]] [[Truyện Kiều|Thuý Kiều]]''
 
Nhà thơ [[Nguyễn Khuyến]] có nhắc đến Tổ tôm trong bài ''Tự trào'':
:''...Mở miệng nói ra gàn bát Sách''
:''Mềm môi chén mãi tít cung Thang''
:''Nghĩ mình lại gớm cho mình nhỉ''
:''Thế cũng bia xanh cũng bảng vàng''
 
Còn nhà thơ [[Trần Tế Xương]] cũng có đề cập đến trò chơi này trong bài ''Chơi cuộc Tổ tôm'':
:''Bực chăng nhẽ anh hùng khi vị ngộ''
:''Như lúc đen chơi cuộc Tổ tôm''
 
Riêng nhà thơ [[Nguyễn Công Trứ]] đã viết cả một bài thơ, câu nào cũng có tên một quân bài Tổ tôm, theo tương truyền là để khất nợ:
:''Thân "bát văn" tôi đã xác vờ.''
:''Trong nhà còn biết "bán chi" giờ?''
:''Của trời cũng muốn "không thang" bắc,''
:''Lộc thánh còn mong "lục sách" chờ.''
:''Thiên tử "nhất văn" rồi chẳng thiếu.''
:''Nhân sinh "tam vạn" hãy còn thừa.''
:''Đã không "nhất sách" kêu chi nữa?''
:''"Ông lão" tha cho cũng được nhờ!''
 
Trong tác phẩm ''[[Sống chết mặc bay]]'' của Phạm Duy Tốn cũng có nêu lên chi tiết: "Ấy đó,quan phụ mẫu cùng với nha lại, đương vui cuộc tổ tôm ở trong đình ấy, ngài mà còn dở ván bài thì dẫu trời long đất lở, đê vỡ, dân trôi, ngài cũng thây kệ."
 
==Tham khảo==
{{tham khảo|2}}
 
==Xem thêm==
*[[Tứ sắc|Tứ Sắc]]
*[[Tam cúc|Tam Cúc]]
 
==Liên kết ngoài==
* [http://www.vanhoabacgiang.vn/index.php?option=com_content&view=article&id=800:t-tom-im-tro-chi-dan-gian-c-sc--tnh-bc-giang&catid=68:vanhoadangian&Itemid=64 Tổ tôm điếm trò chơi dân gian đặc sắc ở tỉnh Bắc Giang]
* [http://www.viettri.gov.vn/vt/Thanh-pho-giao-luu-co-tuong-to-tom-nhan-ky-niem-50-nam-ngay-thanh-lap-thanh-pho-461962--462012-t15923-8140.html Thành phố Việt Trì: giao lưu cờ tướng, Tổ tôm nhân kỷ niệm 50 năm ngày thành lập thành phố (4/6/1962- 4/6/2012)]
 
{{sơ khai}}
 
[[Thể loại:Bài lá]]
[[Thể loại:Trò chơi dân gian Việt Nam]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Tổ_tôm”