Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thành viên:TT 1234/Nháp 4”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Đã bị lùi lại
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Đã bị lùi lại
Dòng 1:
{{dablink|Về Hoàng đế của nước [[Vạn Xuân]] trong [[lịch sử Việt Nam]], xem [[Lý Nam Đế]].}}
 
'''Lý Bí''' ({{zh|c=李泌}}; 722 – [[1 tháng 4]], [[789]]<ref>http://www.sinica.edu.tw/ftms-bin/kiwi1/luso.sh?lstype=2&dyna=%AD%F0&king=%BCw%A9v&reign=%ADs%A4%B8&yy=5&ycanzi=&mm=3&dd=&dcanzi=%A5%D2%A8%B0</ref>), [[tự|tên chữ là|tự]] là '''Trường Nguyên''' ({{lang|zh|長源}}), tước phong '''Nghiệp huyện hầu''' ({{lang|zh-Hant|鄴縣侯}}), là quan viên dưới thời [[nhà Đường]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Ông là người cố vấn tối cao của triều đình dưới 3 triều Hoàng đế nhà Đường là [[Đường Túc Tông|Túc Tông]], [[Đường Đại Tông|Đại Tông]] và [[Đường Đức Tông|Đức Tông]] – nhưng không chịu ra làm quan trong nhiều năm, đến tận khi đã hơn 60 tuổi mới chính thức vào triều làm tể tướng cho [[Đường Đức Tông]]. Ông là một nhân vật gây rất nhiều tranh cãi trong giới sử gia, nhiều người coi ông là kẻ phù phiếm và lập dị, trong khi một số khác đánh giá rất cao tài năng của ông trong các chính sách đối ngoại và quân sự..
 
== Tuổi trẻ ==
Dòng 46:
 
Quả nhiên Thượng hoàng phúc đáp rằng muốn ở lại Kiếm Nam<ref>劍南, nay là [[Thành Đô]], [[Tứ Xuyên]], [[Trung Quốc]]</ref>, không có ý về đông nữa. Chỉ khi Túc Tông theo lời Lý Bí, làm một tờ biểu khác, không nhắc gì tới việc trả ngôi, Thượng hoàng mới đồng ý về Trường An.<ref name=ZZTJ220>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷220|quyển 220]].</ref>
 
== Ẩn cử Hành Sơn ==
 
Sau khi nhà Đường khôi phục hai kinh rồi, Lý Bí lại xin từ chức trở về núi tu hành. Vua Túc Tông ngạc nhiên hỏi tại sao. Lý Bí cho rằng nếu ở lại thì sẽ phải bị tiểu nhân hãm hại đến chết (trong lời nói của ông ám chỉ đến Trương thục phi, lúc này đã là Hoàng hậu, và [[Lý Phụ Quốc]], hoặc tể tướng [[Thôi Viên]])<ref name=NBT139/>). Ông cho rằng kẻ gian sẽ ghét mình vì năm việc: Gặp nhà vua quá sớm, Nhà vua rất tin tươngmình, Nhà vua đối xử mình quá tốt, Bản thân có nhiều công lao, và tính tình lập dị của bản thân. Ban đầu Túc Tông cho rằng sở dĩ Lý Bí rời đi chẳng qua vì vua không chịu nghe lời đánh Phạm Dương trứoc, nhưng sau này Lý Bí đã cải chính rằng nguyên do đằng sau là bởi cái chết của Kiến Ninh vương Lý Đàm. Nhà vua cho rằng vì Lý Đàm muốn giết anh nên không thể không bị trừng trị. Lý Bí đáp rằng
Hàng 55 ⟶ 57:
Đó là bởi vì khi đó Trương hoàng hậu luôn coi Lý Thục là cái gai trong mắt, hai bên không ngừng minh tranh ám đấu. Lý Bí cố tình nói như vậy để nhắc nhở Túc Tông không phạmt thêm sai lầm nữa. Sau này do Lý Bí cương quyết muốn từ chức, Túc Tông bất đắc dĩ phải chịu trả quần áo người tu hành, cho ông về ẩn cư ở Hành Sơn, hưởng quy chế bổng lộc như quan tâm phẩm.<ref name=ZZTJ220/> Trong thời gian này, ông có thói quen ngồi sau cây tùng để tỏ vẻ là người tu hành, và trong một lần, khi nhìn thấy một cây có hình dạng giống một con rồng, ông đã gửi nó cho làm quà dâng lên vua Túc Tông.<ref name=NBT139/>
 
== DuringTrở Emperorvề Daizong'striều reignđình ==
 
Năm [[762]], cả Thượng hoàng và vua Túc Tông đều băng hà. Thái tử Lý Thục tiêu diệt được [[Trương hoàng hậu (Đường Túc Tông)|Trương hoàng hậu]] và [[Lý Phụ Quốc]], lên ngôi Hoàng đế, tức là [[Đường Đại Tông]].<ref name=ZZTJ222/> Lý Bí khi đó vẫn ở Hành Sơn, nhưng sau này Đại Tông sai hoạn quan đến mời ông về Trường An. Khi Lý Bí đến, vua Đại Tông xây cho ông một tu quán ở kế bên hoàng cung, và lệnh ông lại phải bận đồ màu tím nữa. Nhà vua hay đén chỗ Lý Bí với trang phục thường dân, để tìm lời khuyên về những vấn đề quan trọng của đất nước. Vua còn sai [[hoạn quan]] [[Ngư Triều Ân]] xây cho ông một ngôi nhà nghỉ dưỡng, rồi định cho ông làm Tể tướng, nhưng ông từ chối. Trong dịp lễ Đoan Ngọ, khi các đại thần đều dâng quà lên vua Đại Tông, thì nhà vua phát biểu rằng người mà ông muốn được nhận quà nhất là Lý Bí. Lúc này Lý Bí theo chế độ của người tu hành, không ăn thịt uống rượu, và sống độc thân. Nhà vua muốn ông ăn uống như người bình thường, và cưới vợ, rồi vào triều làm quan. Dưới sự thuyết phục của nhà vua, Lý Bí đã cưới một phu nhân là cháu của cố lưu hậu Sóc Phương [Lý Vĩ]] ({{lang|zh|李暐}}). Vua Đại Tông còn trao tặng cho ông một dinh thự và cho ông có thể vào ở trong cung nếu muốn.
 
Năm [[769]], Lý Bí xin gia tặng danh hiệu cho Lý Đàm. Đại Tông hỏi
:''Đàm vốn trung hiếu nhưng lại chết bởi lời gièm. Nay muốn truy là Hoàng đế thì thế nào?''
 
[[Lý Bí]] nói:''"Những năm Khai Nguyên, các con Duệ Tông đều được truy tặng Thái tử"''.
Emperor Suzong died in 762 and was succeeded by Li Chu (as Emperor Daizong), whose name had been changed to Li Yu by this point.<ref name=ZZTJ222/> Li Bi remained a hermit at Mount Heng, but later, Emperor Daizong sent eunuchs to Mount Heng to summon him to Chang'an. When Li Bi arrived, Emperor Daizong built him a study next to the palace, and, while he gave Li Bi a purple robe to wear again, he and Li Bi often met in civilian clothes, and he consulted Li Bi on major decisions. He also had the powerful eunuch [[Yu Chao'en]] build Li Bi a vacation home. He wanted to make Li Bi a chancellor, but Li Bi declined. At one [[Duanwu Festival]], however, when officials were offering gifts to Emperor Daizong, Emperor Daizong demanded a gift from Li Bi – himself. He wanted Li Bi, who had been a [[vegetarianism|vegetarian]] and [[celibacy|celibate]] and also abstained from alcohol, to marry, observe a normal diet, and become an official. Under persuasion from Emperor Daizong, Li Bi agreed and married a Lady Lu, a niece of the deceased general Li Wei ({{lang|zh|李暐}}). Emperor Daizong further bestowed him a mansion and but continued to have him live part of the time in the palace. In 768, after consulting with Li Bi, he posthumously honored Li Tan an emperor.<ref name=NBT139/><ref name=ZZTJ224>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷224|vol. 224]].</ref>
 
Bèn có chiếu nói Lý Đàm trong lúc gian nan thủ định đại mưu, có công trung hưng, truy phong '''Thừa Thiên hoàng đế''' (承天皇帝)<ref name="TDT82" /><ref name=ZZTJ224>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷224|quyển 224]].</ref>, đem bài vị thờ chung với [[Lý Tông (Phụng Thiên hoàng đế)|Phụng Thiên hoàng đế]] Lý Tông - con trưởng của [[Đường Huyền Tông]], nghênh quan tài từ Bành Nguyên về triều.
In 770, Emperor Daizong, in conjunction with the chancellor [[Yuan Zai]], killed Yu. Thereafter, Yuan became jealous of Li Bi's close association with the emperor and accused Li Bi of having been Yu's associate. Emperor Daizong, not wanting to be in a confrontation with Yuan, sent Li Bi to Jiangxi Circuit (江西, headquartered in modern [[Nanchang]], [[Jiangxi]]) to serve as the secretary to Jiangxi's governor Wei Shaoyou ({{lang|zh|魏少遊}}).<ref name=ZZTJ224/> After Yuan was executed in 777 for corruption, Emperor Daizong recalled Li Bi to the capital. However, soon, the new chancellor [[Chang Gun]], also jealous of Li Bi, requested to have Li Bi sent out to be a prefectural prefect – arguing that if Li Bi were to become a chancellor in the future, he should have administrative experience. Emperor Daizong agreed, and in 779 sent Li Bi out to be the prefect of Li Prefecture (澧州, in modern [[Changde]], [[Hunan]]), as well as serving as the commander of the prefectural militia of two neighboring prefectures.<ref name=NBT139/><ref name="ReferenceA">''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷225|vol. 225]].</ref>
 
Năm [[770]], Đường Đại Tông về tể tướng [[Nguyên Tái]] giết chết [[Ngư Triều Ân]]. Kể từ đó Nguyên Tái trở nên chuyên quyền. Do căm ghét Lý Bí được vua trọng dụng, [[Nguyên Tái]] gièm pha rằng Lý Bí là đồng đảng của Triều Ân. Đại Tông lúc đó e ngại thế lực của họ Nguyên, đành phải dời Lý Bí đến trấn Giang Tây <ref>江西, trị sở nay thuộc [[Nam Xương]], [[Giang Tây]]</ref> phục vụ dưới trước Tiết độ sứ [[Ngụy Thiếu Du]] ({{lang|zh|魏少遊}}).<ref name=ZZTJ224/> Đến năm [[777]], Đại Tông giết Nguyên Tái, và triệu Lý Bí về trào. Tuy nhiên, tể tướng mới là [[Thường Cổn]] cũng không ưa gì Lý Bí, nên tìm cách nói với Đại Tông rằng nếu có ý trọng dụng Lý Bí làm tể tướng trong tương lai, thì nên cho ông ta ra ngoài địa phương để học hỏi. Vì thế năm [[779]], Đại Tông cử ông đến làm Thứ sử Sở châu <ref>澧州, nay là [[Thường Đức]], [[Hồ Nam]], [[Trung Quốc]]</ref>, đồng thời giữ chức Đoàn luyện sứ hai châu lân cận Lãng, Hạp.<ref name=NBT139/><ref name="ReferenceA">''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷225|quyển 225]].</ref>. Sau dời làm Thứ sử Hàng châu<ref>杭州, nay là [[Hàng Châu]], [[Chiết Giang]], [[Trung Quốc]]</ref>, trong thời gian ở địa phương có nhiều thành tích.
== During Emperor Dezong's reign ==
 
Cũng năm [[779]], Đại Tông băng hà. Thái tử Thích lên nối ngôi là vua [[Đường Đức Tông]].<ref name="ReferenceA"/> Khi trước Đức Tông còn là Quận vương từng theo học với Lý Bí, tuy nhiên trong những năm đầu trị vì ông không được nhà vua trọng dụng. Mãi đến năm [[784]], phản quân Kinh Nguyên làm loạn, Đức Tông phải bỏ chạy đến Lương châu<ref>梁州, nay là [[Hán Trung]], [[Thiểm Tây]], [[Trung Quốc]]</ref>, rồi vua triệu Lý Bí cùng Thứ sử Mục châu <ref>睦州, nay cũng thuộc [[Hàng Châu]]</ref>, đến cứu viện cho triều đình. Cuối năm này phản quân bị dẹp yên, Đức Tông trở về Trường An, phong Lý Bí làm Tả Tán kị thường thị ({{lang|zh|左散騎常侍}}), chức quan đứng đầu Môn hạ tỉnh. Từ thời điểm này các đại thần và người dân đều rất phấn khích chờ xem Lý Bí sẽ dâng lên nhà vua những mưu sách gì. Đương thời [[Lý Hoài Quang]] làm phản ở Hà Trung <ref>河中, nay là [[Vận Thành]], [[Sơn Tây]], [[Trung Quốc]]</ref>, và Đức Tông lo sợ biến loạn sẽ còn kéo dài, nhưng Lý Bí an ủi nhà vua rằng Lý Hoài Quang không đủ uy quyền để khiến các tướng sĩ dưới trướng phục tùng, khiến Đức Tông được yên tâm phần nào. Trước đây Hà Bắc tứ trấn ([[Điền Duyệt]], [[Vương Vũ Tuấn]], [[Chu Thao]], [[Lý Nạp]]) liên minh chống Đường, Đức Tông đã xá tội cho họ để tập trung lực lượng đánh Chu Thử. Về phần Lý Hoài Quang nguyên là tướng triều đình trở cờ làm phản, Đức Tông cũng có ý xá tội luôn, nhưng Lý Bí ngăn cản đi. Ngược lại thì ông nói giúp cho [[Hàn Hoành]], Tiết độ sứ Trấn Hải <ref>鎮海, trị sở nay thuộc [[Trấn Giang]], [[Giang Tô]], [[Trung Quốc]]</ref>, người đang bị Đức Tông nghi ngờ có mưu đồ chống đối. Nghe lời lời khuyên của Lý Bí, Đức Tông gửi một đoàn sứ giả, bao gồm con trai của [[Hàn Hoành]] là [[Hàn Cao]] (đang làm con tin ở Trường An) đến Trấn Hải để thể hiện sự tin tưởng của nhà vua với Hàn Hoành. Đáp lại, Hàn Hoàn đã gửi về Trường An số lượng lương thực giúp Quan Trung được phục hồi sau nạn đói.<ref name=ZZTJ231>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷231|quyển 231]].</ref>
=== Prior to chancellorship ===
In 779, Emperor Daizong died and was succeeded by his son [[Emperor Dezong of Tang|Emperor Dezong]].<ref name="ReferenceA"/> Li Bi had previously taught Emperor Dezong, who was then the Prince of Fengjie, when Emperor Suzong was at Lingwu. However, Emperor Dezong did not recall Li Bi initially. By 784, when rebellions by [[Zhu Ci]] and [[Li Huaiguang]] forced Emperor Dezong to flee to Liang Prefecture (梁州, in modern [[Hanzhong]], [[Shaanxi]]), Li Bi was serving as the prefect of Hang Prefecture (杭州, in modern [[Hangzhou]], [[Zhejiang]]). Emperor Dezong summoned Li Bi; Li Bi and Du Ya ({{lang|zh-Hant|杜亞}}), the prefect of neighboring Mu Prefecture (睦州, also in modern Hangzhou), thus reported to Liang Prefecture. After Zhu's rebellion was destroyed later in the year, allowing Emperor Dezong to return to Chang'an, Emperor Dezong made Li Bi ''Zuo Sanqi Changshi'' ({{lang|zh|左散騎常侍}}), a high level consultant at the examination bureau (門下省, ''Menxia Sheng''). It was said that other officials and the public were all piqued and ready to see what Li Bi would advise the emperor about. At that time, Emperor Dezong was concerned that Li Huaiguang, who was then controlling the region of Hezhong Municipality (河中, in modern [[Yuncheng, Shanxi]]), would continue to create problems for the imperial government, but Li Bi pointed out that Li Huaiguang himself lacked powerful messages to keep his subordinates obedient to him, apparently alleviating some of Emperor Dezong's concerns. Li Bi further spoke on behalf of [[Han Huang]], the military governor (''[[Jiedushi]]'') of Zhenhai Circuit (鎮海, headquartered in modern [[Zhenjiang]], [[Jiangsu]]), whom Emperor Dezong had been suspicious of, and subsequently, Emperor Dezong sent messengers, including Han Huang's son Han Gao ({{lang|zh-Hant|韓皐}}), to Zhenhai to show that he had no further apprehensions of Han Huang. Han Huang, in gratitude, sent the imperial government a large supply of rice, allowing the Chang'an region to recover from a major famine.<ref name=ZZTJ231>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷231|vol. 231]].</ref>
 
Năm [[785]] ({{lang|zh-Hant|張勸}}), [[Trương Khuyển]], Tiết độ sứ Thiểm Quắc<ref>陝虢, trị sở nay thuộc [[Trú Mã Điếm]], [[Hà Nam]], [[Trung Quốc]]</ref>, bị thuộc tướng là [[Đạt Hề Bão Bão]] ám sát để đoạt chức. Đức Tông lo ngại Bão Bão sẽ liên kết với [[Lý Hoài Quang]], vì thế gửi Lý Bí đến Thiểm Quắc để ổn định tình hình. Ban đầu ông tuyên bố rằng chỉ đến đây để đảm bảo rằng nguồn cung cấp lương thực sẽ tiếp tục được chuyển tới Trường An, hứa với Bão Bão rằng ông sẽ tiến cử ông ta lên làm Tiết độ sứ. Tuy nhiên, sau khi giải quyết ổn Phòng ngự sứ để trông coi công việc ở trấn (thay vì [[Tiết độ sứ]]).<ref name=ZZTJ231/> Năm [[786]], Lý Bí cho xây dựng một con đường vận tải đường bộ, để tránh những thác ghềnh mà tàu thuyền có thể gặp phải khi đi từ sông Vị đến [[Hoàng Hà]]. Năm [[787]] khi binh sĩ ở Hoài Tây<ref>淮西, trị sở nay thuộc [[Trú Mã Điếm]], [[Hà Nam]], [[Trung Quốc]]</ref> được gửi đến phía tây tham gia chống quân [[Thổ Phiên]] xâm lấn, nhưng họ lại đào ngũ giữa đường và quay ra cướp bóc dân chúng trong vùng kiểm soát của Lý Bí, và ông đã cho quân đàn áp chúng.<ref name=ZZTJ232>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷232|quyển 232]].</ref>
In 785, after Zhang Quan ({{lang|zh-Hant|張勸}}), the military governor of Shanguo Circuit (陝虢, headquartered in modern [[Sanmenxia]], [[Henan]]), was assassinated by his subordinate Daxi Baohui ({{lang|zh|達奚抱暉}}) and Daxi took over the circuit, Emperor Dezong, concerned that Daxi Baohui would join Li Huaiguang, sent Li Bi to Shanguo to try to calm the situation. Li Bi, initially claiming that he was only there to make sure that the food supplies would continue to flow through the circuit to Chang'an, initially promised that he would recommend Daxi to succeed Zhang. However, after he settled the situation down, he secretly persuaded Daxi that the only way for him to save himself was to flee. Daxi did so, and Li Bi took over the circuit. Emperor Dezong gave him the title of defender (防禦使, ''Fangyushi'') rather than military governor.<ref name=ZZTJ231/> In 786, Li Bi built a new road to allow supply shipment over land, to avoid the rapids where the [[Wei River]] flowed into the [[Yellow River]]. In 787, when soldiers sent from Huaixi Circuit (淮西, headquartered in modern [[Zhumadian]], [[Henan]]) to join the defense against [[Tufan]] in the west suddenly mutinied and tried to head back to Huaixi, pillaging on the way, Li Bi intercepted them and crushed them.<ref name=ZZTJ232>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷232|vol. 232]].</ref>
 
=== Chancellorship ===
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Thành_viên:TT_1234/Nháp_4”