Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Biểu hiện gen”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Đã cứu 1 nguồn và đánh dấu 0 nguồn là hỏng.) #IABot (v2.0.8
Cập nhật danh pháp theo TCVN, GF, replaced: ADN → DNA (4), ARN → RNA (36) using AWB
Dòng 10:
Biểu hiện gen là quá trình rất phức tạp, trải qua nhiều giai đoạn và phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó có tác động của các gen khác, của môi trường trong (nội môi) và môi trường ngoài (ngoại cảnh). Tuy nhiên, ở mức độ đơn giản quá trình biểu hiện gen trải qua 3 giai đoạn chính ở cả [[sinh vật nhân sơ]] (vi khuẩn) và [[sinh vật nhân chuẩn]] (đa bào):<ref name="ReferenceA">Campbell và cộng sự: "Sinh học" - Nhà xuất bản Giáo dục, 2010.</ref>
 
# Phiên mã: Gen tổng hợp ra ARNRNA.
# Dịch mã: Mã phiên ở ARNRNA được chuyển đổi thành chuỗi pôlypeptit.
# Tạo thành và hoạt động của prôtêin có chức năng.
 
Dòng 17:
Hình 1 giới thiệu khá nhiều giai đoạn trong quá trình biểu hiện gen ở sinh vật nhân thực. Sau đây tác giả mô tả lần lượt theo trình tự trong hình để các bạn dễ hiểu hơn.
 
# Tháo xoắn - Tháo xoắn nhiễm sắc thể (chromosome) rồi tháo xoắn nhiễm sắc tử (chromatin), từ đó mới "mở" được bức thư di truyền của bố mẹ gửi cho dưới dạng chuỗi nucleosome (nu-clê-ô-xôm). Xem thêm ở trang [[Tôpôizômêraza]]. Sau đó tháo xoắn ADNDNA và gỡ bỏ các vị trí mê-tyl hoá.
# Phiên mã (transcription) tạo ra ARNRNA sơ khai (preRNA).
# Xử lí ARNRNA sơ khai thành ARNRNA trưởng thành.
# Xuất ARNRNA trưởng thành qua lỗ nhân ra tế bào chất (cytoplasm).
# Phân huỷ ARNRNA "lão hoá" (nếu có) hoặc bị "sản xuất thừa".
# Dịch mã (translation) tạo nên chuỗi pôlypeptit.
# Sau dịch mã (post-translation): hình thành prôtêin bậc cao từ chuỗi pôlypeptit, tạo ra sản phẩm có chức năng sinh học (active protein).
Dòng 28:
 
=== Phiên mã ===
[[Tập tin:Simple transcription elongation1-fr.svg|nhỏ|Hình 2: Enzym ARNRNA-pôlymêraza (ARNRNA-pol) đang trượt trên ADNDNA, lấy mạch mã gốc (nét thẳng đen) làm khuôn, tổng hợp nên bản mã phiên (nét xanh) là ARNRNA thông tin (mARNmRNA).]]
Phiên mã là quá trình tổng hợp ARNRNA. Thuật ngữ này dịch từ nguyên gốc tiếng Anh: '''transcription''' (phát âm IPA-Quốc tế: /træn'skrɪpʃən/, tiếng Việt: t'ran-crip-sân), trước kia (trước 2004) gọi theo thuật ngữ cũ là sao mã, nay đã thống nhất toàn quốc dịch là '''phiên mã'''.<ref name="ReferenceA"/><ref>SGK "Sinh học 9, 12" - Nhà xuất bản Giáo dục, 2008.</ref><ref>Philipps & Chilton: "Sinh học" - Nhà xuất bản Giáo dục, 2004.</ref>
 
Quá trình này chỉ tiến hành được khi có tối thiểu các nhân tố sau cùng tham gia:
Dòng 35:
{{Đang sửa đổi}}
 
=== Xử lý ARNRNA ===
Là giai đoạn chỉ diễn ra ở sinh vật nhân chuẩn, bao gồm các sự kiện: gắn mũ (capping), ghép mảnh (splicing) và thêm đuôi polyA.
 
==== Gắn mũ ====
Các mARNmRNA của sinh vật nhân thật và virus có một cấu trúc đặc biệt ở đầu 5´, gọi là "mũ" – thực chất là phân tử 7-metyl-guanosin. Quá trình gắn mũ này xảy ra trong quá trình phiên mã và được bảo đảm đặc hiệu cho cấu trúc 5´ mARNmRNA. Cấu trúc mũ này có tác dụng bảo vệ ARNRNA mới hình thành khỏi các enzym exonucleaza 5’-3’, là vị trí gắn trực tiếp cho phức hợp gắn với mũ (CBC - cap-binding complex) – chuẩn bị cho các bước chế biến tiền mARNmRNA kế tiếp và cũng là vị trí gắn cho các nhân tố trong tế bào chất cần thiết trong quá trình dịch mã.
 
==== Ghép mảnh ====
Ở sinh vật nhân chuẩn, gen không chỉ chứa các đoạn mang mã mà còn xen kẽ bởi các đoạn không mang mã, lần lượt được gọi là exon và intron. Trong quá trình chế biến tiền mARNmRNA, các đoạn intron này được loại bỏ và các đoạn exon nối lại với nhau tạo thành [[ARNRNA trưởng thành|mARNmRNA trưởng thành]]. Chính [[ARNRNA trưởng thành|mARNmRNA trưởng thành]] này mới là khuôn chính xác và trực tiếp cho quá trình [[dịch mã]] thành protein tương ứng. Sự kiện trên được gọi là [[cắt nối ARNRNA]] (RNA splicing), được thực hiện sau phiên mã nhờ phức hợp lớn gồm các snRNP (small nuclear ribonucleoprotein) gọi là [[thể cắt nối]] (spliceosome).
 
Đối với một số loại gen, bản phiên mã sơ khai (mARNmRNA sơ khai) có thể có ghép nối [[Exon|êxôn]] một cách lựa chọ, hoặc được thay đổi đặc biệt theo kiểu "lập trình lại" qua quá trình gọi là [[chỉnh sửa ARNRNA]]. Nhờ đó, từ một gen mã hoá '''gốc''' mà lại có thể tạo thành nhiều loại [[ARNRNA trưởng thành|mARNmRNA trưởng thành]] khác nhau, có thể tạo ra nhiều loại protein khác nhau, làm tăng độ đa dạng cũng như độ phức tạp của bộ gen sinh vật nhân chuẩn.
 
==== Thêm đuôi polyA ====
Quá trình này liên quan mật thiết với việc kết thúc phiên mã. Tác dụng của việc gắn đuôi polyA cho mARNmRNA để tạo giúp mARNmRNA không bị thủy phân bởi enzim khi di chuyển từ nhân ra tế bào chất để thực hiện dịch mã tổng hợp protein.
 
=== Dịch mã ===
Dịch mã là sự tổng hợp của 1 polypeptide sử dụng thông tin trong mARNmRNA.
 
== Các kiểu biểu hiện gen ==
Dòng 61:
== Đo đạc định lượng ==
{{Sectstub}}
[[Expression profiling|Biểu hiện]] của một gen cụ thể có thể ước định một cách gián tiếp dùng công nghệ [[vi mảng ADNDNA]], nó cho ta biết số liệu thô về [[độ cô đặc|độ tập trung]] của tế bào tại các [[ARNRNA thông tin]] khác nhau; thường là vài ngàn tế bào tại cùng một thời điểm. tiếng Anh vẫn thường gọi là ''expression profiling'', nhưng thực ra từ này dùng không đúng lắm.
 
Biểu hiện của nhiều gen được xác định thường là ổn định sau giai đoạn [[phiên mã|sao mã]], nên việc tăng độ tập trung mARNmRNA không có nghĩa là sẽ làm tăng độ biểu hiện. Một phương pháp khác chính xác và nhạy hơn để đo độ biểu hiện gen là [[phản ứng chuỗi polymeraza thời gian thực]]. Với đường cong được tạo ra cẩn thận nó có thể cho ra phép đo tuyết đối như số lượng bản sao của mARNmRNA trên mỗi ''nanolitre'' của ''homogenized tissue'', hay số lượng bản sao mARNmRNA trên tổng số ''poly-adenosin ARNRNA''. Mức độ biểu hiện gen có thể được đo đạc bằng cách kết hợp (''fusing'') protein mong muốn với một ''protein thông báo'' khác, chẳng hạn [[protein lân quang lục]] hay enzym [[beta-galactosidaza]]. Từ đó, mức độ biểu hiện của những ''protein thông báo'' có thể được định lượng trực tiếp dùng các kĩ thuật chuẩn hóa có sẵn.
 
== Điều tiết biểu hiện gen ==
{{chính|Điều tiết biểu hiện gen}}
''Điều tiết biểu hiện gen'' là sự điều khiển tế bào về mặt số lượng và thời gian xuất hiện của các hàm chức năng của một gen. Bất kì giai đoạn nào trong biểu hiện gen cũng có thể được điều hòa, từ giai đoạn [[phiên mã|sao mã]] ADNDNA-ARNRNA đến giai đoạn [[biến đổi hậu phiên dịch]] của một protein. Điều hòa gen điều khiển tế bào về mặt cấu trúc và chức năng, và là cơ sở cho sự phân dị tế bào, đồng hình di truyền và sự linh hoạt và thích nghi của bất cứ sinh vật nào.
 
==Tham khảo==
Dòng 75:
* [http://www.maxanim.com/genetics/Gene%20expression/Gene%20expression.htm Gene expression] (Animation)
* [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/geo/ NCBIs Gene Expression Omnibus]
* [http://www.biochemweb.org/genes.shtml Genes and Gene Expression - The Virtual Library of Biochemistry and Cell Biology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121123010045/http://www.biochemweb.org/genes.shtml |date =2012-11- ngày 23 tháng 11 năm 2012}}
* [http://symatlas.gnf.org/SymAtlas SymAtlas - view gene expression pattern by anatomic tissue] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070615181659/http://symatlas.gnf.org/SymAtlas/ |date =2007-06- ngày 15 tháng 6 năm 2007}}
* [http://www.gmo-safety.eu/en/safety_science/168.docu.html Transgenic fungus-resistant barley: Effects on gene expression and plant substances] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070113071842/http://www.gmo-safety.eu/en/safety_science/168.docu.html |date =2007-01- ngày 13 tháng 1 năm 2007}}
* [http://www.lsic.ucla.edu/ls3/tutorials/gene_expression.html]