Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Phân loại nhạc cụ”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
→Phân loại theo cao độ âm thanh phát ra: clean up, general fixes, replaced: . → . (4) using AWB |
Biên soạn tiếp Thẻ: Thêm một hay nhiều mục vào danh sách Soạn thảo trực quan |
||
Dòng 1:
[[Tập_tin:Musical_instrument_classification_by_physics-based_organology.png|nhỏ|Một hệ thống phân loại nhạc cụ dựa trên cơ sở vật lý.]]
Trong lịch sử nghiên cứu về các loại [[nhạc cụ]], đã có nhiều ý kiến khác nhau và nhiều khi mâu thuẫn nhau về phân loại các nhạc cụ. Ví dụ: một vật như thế nào thì được gọi là nhạc cụ? Loại [[trống]] nào thì gọi là nhạc cụ, còn loại trống nào không phải? Ngay cả khi một loại trống đã được xem là nhạc cụ, thì ở vùng này gọi là nhạc cụ gõ, còn nơi khác lại xem nó là nhạc cụ màng.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000013818|tựa đề=Instruments, classification of|họ=Klaus Wachsmann, Margaret J. Kartomi, Erich M. von Hornbostel & Curt Sachs}}</ref><ref name=":0">{{Chú thích web|url=http://vghs.co.za/wp-content/uploads/2019/10/Term-1-worksheet-Instrument-Classification.pdf|tựa đề=Instrument Classification}}</ref>
Do đó, đã có nhiều hệ thống phân loại nhạc cụ rất khác nhau. Mỗi hệ thống phân loại thường dành riêng cho một nền văn hóa cụ thể, cho mỗi quốc gia, cho mỗi dân tộc và còn thay đổi tùy theo sự phát triển của âm nhạc trong nền văn hóa đó. Chẳng hạn ở Việt Nam, đã có sự phân loại dựa vào nguồn gốc phát sinh ra nhạc cụ là: nhạc cụ dân tộc (cổ truyền) và nhạc cụ phương Tây (ngoại lai), song song với đó là [[Ngũ cung (âm giai)|nhạc năm cung]] và nhạc bảy cung. Nhưng có quá trình mà một nhà nghiên cứu đã gọi là "giao thoa âm nhạc" đã làm thay đổi văn hóa và nghệ thuật, thậm chí dẫn đến "hòa tan" ít nhiều.<ref>{{Chú thích web|url=https://tranvankhe1921.co/|tựa đề=TRẦN VĂN KHÊ / MUSIC & LIFE|tác giả=Trần Quang Hải}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://direct.mit.edu/comj/article/32/3/25/94215/Extreme-Sight-Reading-Mediated-Expression-and|tựa đề=Extreme Sight-Reading, Mediated Expression, and Audience Participation: Real-Time Music Notation in Live Performance|họ=Jason Freeman}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.liveabout.com/musical-instrument-library-2456708|tựa đề=Classification System of Musical Instruments}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://100years.vnu.edu.vn/BTDHQGHN/Vietnamese/C1778/C1779/2006/05/N7812/|tựa đề=GS. Trần Văn Khê - Nhà nghiên cứu âm nhạc truyền thống làm vinh danh nước Việt|tác giả=Mai Anh}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.bdu.edu.vn/tin-tuc/cac-van-de-giao-duc/giao-su-vien-sy-tran-van-khe-mot-tinh-than-trach-nhiem-cao-ca-voi-dat-nuoc-va-dan-toc.html|tựa đề=Giáo sư, Viện sỹ Trần Văn Khê – Một tinh thần trách nhiệm cao cả với đất nước và dân tộc|tác giả=Lê Ái Phú}}</ref>
Thêm vào đó, con người đã phát minh ra các nhạc cụ mới chưa từng có trước đây. Bởi thế, không thể có một hệ thống phân loại cố định và bao quát để áp dụng chung trên toàn Thế giới trong lịch sử. Tuy nhiên, cũng đã có các hệ thống phân loại khá ổn định tùy theo một số tiêu chí xác định.
Hàng 19 ⟶ 17:
Người chơi nhạc cụ có thể làm nhạc cụ phát ra âm thanh bằng nhiều cách khác nhau, dựa và đó chia thành:<ref name=":0" />
* Nhạc cụ dây phát âm thanh bằng gảy hay kéo ([[Cây vĩ (âm nhạc)|cây vĩ]]) lên dây đàn, như [[guitar]], [[vĩ cầm]].
* Nhạc
* Nhạc
* Nhạc
==== Phân loại theo bộ phận phát âm thanh ====
Hàng 39 ⟶ 37:
# Contrabass và Contra-Alto Clarinets.
Còn riêng kèn [[Trumpet|trôngpet]] có tới hơn 10 loại.<ref>{{Chú thích web|url=https://apprendre-la-trompette.fr/la-trompette/les-differents-types-de-trompette/|tựa đề=LA TROMPETTE DANS TOUT SES ÉTATS}}</ref> Ở Việt Nam, cây sáo trúc - do cải tiến của nghệ sĩ Đinh Thìn - đã có 3 loại: C, D và G (sáo giọng đô, giọng rê và giọng son).
==== Phân loại theo cường độ âm thanh ====
* Theo tiêu chí này, nhạc cụ phân loại theo thanh âm phát ra có thể là piano (nghĩa là nhỏ, bé) hoặc forte (nghĩa là to, mạnh); gồm ba loại chính là nhạc cụ tạo âm thanh
* Chính là theo tiêu chí này, mà [[Dương Cầm|dương cầm]] có tên gốc là đàn pianoforte (tức là đàn có thể phát thanh âm nhỏ
==== Phân loại theo thể loại nghệ thuật được dùng ====
Hàng 54 ⟶ 52:
==== Phân loại bằng thuật toán ====
Việc áp dụng các thành tựu của [[Công nghệ thông tin và truyền thông|công nghệ tin học]], [[điện tử học]], [[vật lý học]] kết hợp với toán học đã hình thành kiểu phân loại nhạc cụ căn cứ vào tần số, cường độ,... của âm thanh mà nhạc cụ phát ra, từ đó hình thành tiêu chí phân loại này, được giới thiệu là "Musical instrument classification using non-negative matrix factorization algorithms". Thành tựu theo hướng này tạo ra các "mẫu" như phổ cơ bản MPEG7, kỹ thuật phân tích ma trận không âm tính NMF, v.v mang lại độ chính xác để "nhận diện" nhạc cụ lên tới trên 95%.<ref name=":3">{{Chú thích web|url=https://core.ac.uk/download/pdf/17295077.pdf|tựa đề=Musical instrument classification using non-negative matrix factorization algorithms|họ=Emmanouil Benetos, Margarita Kotti, Constantine Kotropoulos|url-status=live}}</ref> Tuy nhiên, hệ thống phân loại này không phải ai cũng có thể hiểu được và chỉ dùng trong một số trường hợp có tính chất nghiên cứu chuyên sâu, đòi hỏi dùng [[Trí tuệ nhân tạo|AI]].<ref name=":3" />
==== Phân loại theo vật liệu tạo nên nhạc cụ ====
[[Tập_tin:T_Rung.png|nhỏ|Đàn [[t'rưng]] của [[Người Ba Na|đồng bào Ba Na]]]]
* Kèn làm bằng đồng gọi là kèn đồng. Kèn làm bằng gỗ gọi là kèn gỗ.
* Đàn làm bằng các thanh tre / nứa / lồ-ô gọi là đàn tre như [[t'rưng]]. Nếu các thanh phát ra âm thanh làm bằng gỗ, thì gọi là đàn gỗ; còn làm bằng đá lại gọi là [[đàn đá]].
* Đàn guitar có thân gỗ đặc hoặc rỗng, chơi bằng tay không hoặc bằng móng gảy, thì gọi là guitar gỗ. Tuy nhiên, loại guitar thân gỗ, nhưng dùng thỏi kim loại để lướt trên phím đàn lõm, thì lại gọi là guitar sắt ([[:en:Steel_guitar|steel guitar]]) hay đàn ''kīkākila'' (người Việt đã thường gọi là "guitar Hawai").
[[Tập_tin:Klong_put.png|nhỏ|Đàn Klong-put]]
Như vậy, nếu dựa vào các tiêu chí khác nhau thì một loại nhạc cụ có thể thuộc nhiều loại khác nhau. Chẳng hạn, [[T'rưng|đàn t'rưng]] có thể gọi là nhạc cụ bằng tre, cũng có thể gọi là nhạc cụ dân tộc, hoặc nhạc cụ gõ, hay nhạc cụ giọng soprano. [[K'lông pút|K'lôngput]] làm từ ống tre, nhưng không dùng que / dùi gõ, mà lại dùng hai tay khum lại, vỗ để tạo ra luồng khí thổi vào ống, phát ra âm thanh. Vậy - theo cách diễn tả người Việt thường dùng - nó không phải là đàn, thi nó là kèn hay sáo? Do đó, cần phải có hệ thống phân loại chung, lấy một hoặc vài tiêu chí làm "chuẩn" chính. Trong nhiều cố gắng đưa ra cách phân loại nhạc cụ trên Thế giới, đáng chú ý nhất là hệ thống phân loại của '''Hornbostel–Sachs''', phân loại của dàn nhạc giao hưởng và hệ phân loại gần đây hơn cả là hệ "năm nguyên tố".
== Tóm tắt hệ Hornbostel–Sachs ==
{{Main|Hornbostel–Sachs}}
Hệ phân loại '''Hornbostel–Sachs''' (đọc theo tiếng Mỹ: /hɔrnbəstəl - sæks/, tạm phiên: "Honbơstơn - Xac") hình thành trong khoảng những năm 1914 đến năm 1961,<ref>{{Chú thích web|url=https://dictionary.onmusic.org/terms/1731-hornbostel-sachs|tựa đề=Hornbostel-Sachs}}</ref> được công nhận rộng rãi và hiện đã cập nhật được hơn 64.000 loại nhạc cụ khác nhau.<ref>{{Chú thích web|url=https://mimo-international.com/MIMO/|tựa đề=Mimo}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.isko.org/cyclo/hornbostel.htm|tựa đề=Hornbostel-Sachs Classification of Musical Instruments|họ=Deborah Lee}}</ref> Hệ này chia các loại nhạc cụ thành 5 nhóm lớn, mỗi nhóm gọi là ngành. Mỗi ngành có thể gồm nhiều bộ, mỗi bộ có thể có nhiều họ (familia / family), mỗi họ có thể có nhiều loại nhạc cụ tương tự nhau. Ngoài ra, còn được bổ sung thêm nhóm 6 (không thuộc các nhóm trên) gọi là mở rộng.<ref name=":2" /><ref>{{Chú thích web|url=https://www.goshen.edu/academics/music/mary-k-oyer-african-music-archive/instrument-classification/|tựa đề=Instrument Classification}}</ref>
{| class="wikitable"
|+Hệ phân loại Honbơstơn - Xac
!Ngành
!Tạm dịch
!Ví dụ ở nhạc cụ phương Tây
!Ví dụ ở nhạc cụ Việt Nam
|-
|Aerophones
|Nhạc cụ hơi
|[[Bộ đồng|Kèn đồng]], [[clarinet]]
|Sáo trúc
|-
|Chordophones
|Nhạc cụ dây
|[[Vĩ cầm]]
|[[Đàn nhị]]
|-
|Idiophones
|Nhạc cụ gõ
|[[Chũm chọe|Cymbal]]
|[[T'rưng|Đàn t'rưng]]
|-
|Membranophones
|Nhạc cụ màng
|[[Trống lẫy]]
|[[Trống cơm]]
|-
|Electrophones
|Nhạc cụ điện
|[[Theremin|Thêrêmin]], [[guitar điện]]
|
|-
|Extension
|Nhạc cụ khác
|Đàn hồ quang, hydraulophone
|Đàn nước
|}
[[Tập_tin:Ukr_folk_05.jpg|nhỏ|Một phụ nữ [[Ukraina|Ucraina]] dùng tămburin.]]
Hệ này không phải hệ phân loại hoàn thiện, vì - chẳng hạn như - trống lục lạc (hay tămburin - tambourine) là loại nhạc cụ màng vì nó có một mặt bịt da; nhưng thành của nó lại có các lục lạc gồm chũm chọe đôi bé, chỉ lắc mà phát ra âm thanh leng keng, hoặc khi vỗ mặt trống thì vẫn kêu, nghĩa là nhạc cụ gõ. Tuy vậy, hệ Sachs-Hornbostel vẫn được chấp nhận phổ biến vì đã mang lại trật tự cho các bộ sưu tập nhạc cụ đồ sộ trong các bảo tàng dân tộc học trên Thế giới, tương tự như hệ thống phân loại sách của thư viện. Bản thân các nhạc sĩ hoặc nghệ sĩ biểu diễn thường chỉ nghĩ về các nhạc cụ theo tính năng, âm sắc của thanh âm và phương pháp chơi. Bởi vậy, đối với họ, thật hợp lý khi nhóm dương cầm, phong cầm, đại phong cầm, clavơxanh, ... thành bộ nhạc cụ bàn phím.<ref name=":1" />
{{Đang thực hiện}}
Hàng 59 ⟶ 110:
* [[Nhạc cụ học]]
* [[Bộ đồng]]
* [[Nhạc cụ hơi bộ gỗ|Bộ gỗ]]
* [[Bộ dây|Nhạc cụ dây]]
* [[Nhạc cụ gõ]]
| |||