Khác biệt giữa bản sửa đổi của “H'Mông”

'''Người H'Mông''' ([[Chữ Hmông Latin hóa|RPA]]: ''Hmoob/Moob,'' [[Chữ Hmông Việt]]: ''Hmôngz/Môngz)''; {{IPA-hmn|m̥ɔ̃ŋ}}), là một nhóm [[Dân tộc (cộng đồng)|dân tộc]] có địa bàn cư trú truyền thống là [[Trung Quốc]], và các nước lân cận thuộc tiểu vùng [[Đông Nam Á]] là [[Lào]], [[Việt Nam]], [[Thái Lan]], và [[Myanmar]] và các nước sau năm 1975 là Mỹ, Canada, Úc, Pháp, New Zeand, ...

Tại [[Lào]] họ được gọi là ''người MeoMèo'' (trong nhóm [[Lào Sủng]]). Tại Thái Lan theo [[tiếng Thái]] là แม้ว ''Maew'' hay ม้ง ''HmongH'Mông''.

Tại Trung Quốc, họ được gọi là '''Miêu''' ({{zh|c=[[wiktionary:苗|苗]]|p=Miáo}}), và tên gọi này được dùng trong văn liệu quốc tế là Miao, như trong [[tiếng Anh]] ''Miao people''. Người Miêu (Miao) được [[chính phủ Trung Quốc]] công nhận là một trong [[Danh sách dân tộc Trung Quốc|55 dân tộc thiểu số tại Trung Quốc]]. Người Miêu (Miao) tạo thành nhóm dân tộc lớn thứ 5 tại [[Trung Quốc]].

Người H'Mông được coi bao gồm các phân nhóm: '''HmongH'Mông''', Hmu, Hmao và Ghao Xong. Bên ngoài Trung Quốc thì chủ yếu thuộc phân nhóm Hmong (H'Mông).

Thuật ngữ "Miêu" và "H'Mông"(Hmong) hiện thời đều được sử dụng để chỉ nhóm dân tộc thiểu số ở [[Trung Quốc]]. Họ sống chủ yếu ở miền nam Trung Quốc, trong các tỉnh [[Quý Châu]], [[Hồ Nam]], [[Vân Nam]], [[Tứ Xuyên]], [[Quảng Tây]] và [[Hồ Bắc]]. Theo điều tra dân số năm [[2000]], số lượng người Miêu ở Trung Quốc khoảng 9,6 triệu.

Các nhà nghiên cứu phương Tây xử lý vấn đề thuật ngữ này không thống nhất. Những người đầu tiên sử dụng tên gọi theo kiểu Trung Hoa trong một loạt các phiên âm: Miao, Meau, Meo, Mo, Miao-tse, Miao-tsze, Miao-tseu (dânMiêu tộc Miêu). Tuy nhiên, do ảnh hưởng của người H'Mông ở Lào, các nhà nghiên cứu đương đại chấp nhận thuật ngữ khác là "HmongH'Mông".

Chỉ có nhóm thứ tư sử dụng thuật ngữ "HmongH'Mông" (H'Mônghay "Hmông"). Ngoài ra, chỉ có người H'MôngHmông (và một số Hmu) có người sinh sống ngoài phạm vi Trung Quốc. Những người H'MôngHmông phi Trung Quốc này cho rằng thuật ngữ "HmongHmông" không chỉ để nói tới nhóm thổ ngữ của họ, mà còn là để chỉ các nhóm khác sống tại Trung Quốc. Nói chung, họ cho rằng thuật ngữ "Miao" (hay "Miêu") là một thuật ngữ chưaxúc đúngphạm và không nên sử dụng nó. Thay vì điều này thuật ngữ "HmongHmông" được sử dụng để chỉ mọi nhóm người thuộc dân tộc này. Tuy nhiên, điều này có thể là kết quả của sự [[biểu hiện và ý nghĩa (ngôn từ học)|nhầm lẫn biểu hiện và ý nghĩa]] của từ. Các nhà thám hiểm và xâm lược Trung Hoa đặt cho người H'MôngHmông tên gọi "Miao" (hay "Miêu"), sau đó trở thành "Meo" (Mèo) và "Man" (Mán). Thuật ngữ sau để chỉ những kẻ "man di, mọi rợ ở miền nam". Từ "Miêu" cũng được sử dụng trong các ngôn ngữ khác của khu vực Đông Nam Á như tiếng Việt, Lào, Thái trong dạng "MiaoMeo" (tức là "Mèo"). Có thể những người nói tiếng Việt, Lào, Thái đã lấy từ "miao" (miêu) từ tiếng Trung Hoa. Nó được phát âm với giọng sai trong tiếng Thái hay với giọng cao trong tiếng Hán Quảng Đông thì có ý nghĩa là "MiáoMèo" (đây là khả năng của nguồn gốc [[tượng thanh]]). Trong cách dịch của người Việt các từ [[Từ Hán-Việt|Hán-Việt]] thì "miêu" cũng là "miaomèo" đọc không chuẩn thì là meo nên nhầm là mèo trong ngôn ngữ âm. Điều này giải thích tại sao lại có sự phản đối quyết liệt như vậy chống lại thuật ngữ "Mèo'miêu" trong các nhóm người H'Mông tại Việt Nam hay khu Vựcvực Đông Nam Á.

Tại Trung Quốc, tình hình lại khác hẳn vì hai nguyên nhân chính. Các nhóm người Miêu có các tên tự gọi khác hẳn và chỉ một số rất ít sử dụng từ "HmongHmông". Những người còn lại thì không có ý kiến gì khi cho rằng "HmongHmông" là thích hợp hơn so với "Miêu" trong vai trò của tên gọi chung. Kể từ khi có phân loại chính thức các dân tộc thiểu số trong [[thập niên 1950]] một số dân tộc thiểu số đã khiếu nại về từ ngữ được sử dụng ở Trung Quốc để gọi tên dân tộc họ và đã đề nghị chính quyền thay đổi cách sử dụng chính thức. Nhóm người Miêu ở Trung Quốc, theo bài báo năm [[1992]] trong ''Dự án bản tin Thái-Vân Nam'' [TYPN 1992], đã không có khiếu nại gì. Lý do thứ hai thuần túy là thực dụng: không có khả năng đưa từ "hmong" vào trong [[tiếng Trung]] do âm tiết của nó không tồn tại trong tiếng Trung. (Cũng giống như trong tiếng Anh là có rất ít người có khả năng phát âm các âm điếc giọng mũi). Tuy nhiên, trong [[tiếng Anh]], không giống như tiếng Trung, người ta có khả năng viết được từ "Hmong".

Người HmongHmông viết tên gọi của dân tộc mình theo [[chữ Hmông Latin hóa|chữ H'Mông Latin hóa]] (RPA) là "Hmoob". Cách viết hai nguyên âm chỉ ra rằng nó được phát âm giống như âm mũi, và một số phụ âm được sử dụng ở cuối của âm tiết để biểu thị giọng đọc. Vì thế từ ''America'' được viết giống như là ''Asmeslivkas'' trong RPA (Chữ H'MôngHmông Việt: ''Asmêslircas'').

Thuật ngữ "HmongHmông" được đề nghị như là tên gọi của các nhóm người Miêu nói thổ ngữ HmongHmông ở Trung Quốc và người HmongH'Mông ngoài Trung Quốc. Việc sử dụng từ này ngày nay đã được thiết lập vững chắc trong sách vở phương Tây. Nó dẫn đến nhiều người đã nhầm lẫn với tình trạng của các thuật ngữ hiện tại và không nhìn thấy mối liên quan giữa người Miêu (Miao) và Hmong (H'Mông).

=== Chữ H'MôngHmông Latinh hóa ===

Tại Lào, nỗ lực lập ra bộ [[chữ Hmông Latin hóa|chữ H"Mông Latin hóa]] '''RPA''' (viết tắt theo [[tiếng Anh]]: ''Romanized Popular Alphabet'') ôngđược nhà truyền giáo Tin Lành DrG. Linwood Barney ở tỉnh [[Xiengkhuang]] bắt đầu vào năm 1951 <ref name=Chicago>Smalley, William; Vang, Chia Koua; Gnia Yee, Yang (1990). Mother of Writing, Chicago: University of Chicago Press</ref>. Ông lập dựa trên thổ ngữ H'MôngHmông LànhLềnh (HmoobMong LeegLeng), với các cố vấn người H'Mông là Geu Yang và Tua Xiong. Ông tham khảo ý kiến với [[William A. Smalley]] <ref name =hmonglessons >[http://hmonglessons.com/the-hmong/hmong-language/rpa-hmong-writing-system/dr-smalley-barney/ Dr. William Smalley & Dr. Linwood Barney]. Hmonglessons.com, 2011. Truy cập 11/11/2017.</ref>, một nhà truyền giáo đã học [[tiếng Khmu]] tại tỉnh Luang Prabang vào thời điểm đó. Cùng lúc đó ông Father Yves Bertrais (người H'mông đặt tên và gọi ông là Txiv Plig Nyiaj Pov), một nhà truyền giáo [[Công giáo La Mã]] ở Kiu Katiam, [[Luang Prabang]], đã tiến hành một dự án tương tự với Chong Yeng Yang và Chue Her Thao dựa trên thổ ngữ H'mông Trắng (Hmoob Dawb). Hai nhóm tronglàm đó có 3 người gồm Dr. Linwood Barney - Father Yves Bertrais - Dr. William Smalleyviệc đã gặp nhau trong năm 1952 và hóa giải mọi sự khác biệt. Năm 1953 cho ra phiên bản [[chữ Hmông Latin hóa|RPA]] thống nhất.

Hiện nay [[chữ Hmông Latin hóa|chữ H'Mông Latin hóa]] đã trở thành hệ thống phổ biến nhất để viết tiếng H'MôngHmông ở phương Tây, cũng như được sử dụng trong khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc, cùng với các hệ thống văn bản khác <ref name=Chicago/>.

Năm 1959 thủ lĩnh tinh thần người H'Mông tại Lào là [[Yang Shong Lue]] ([[Chữ Hmông Latin hóa|RPA]]: Yaj Soob Lwj; 1929 – 1971) lập ra bộ [[chữ Pahawh Hmông]] với hệ ký tự riêng (không phải Latin). Bộ chữ dựa nhiều vào thổ ngữ ngành H'Mông TrắngĐơư (Hmông trắng; Hmong Daw; RPA: Hmoob Dawb) và H'Mông Lềnh (Hmông Xanh; Hmong Leng; [[Chữ Hmông Latin hóa|RPA]]: Hmoob Leeg). [[chữ Pahawh Hmông|Bộ chữ Pahawh]] hiện có [[Unicode|mã unicode]] là [http://www.unicode.org/charts/PDF/U16B00.pdf U+16B00&ndash;U+16B8F] <ref>{{chú thích web|url=http://std.dkuug.dk/jtc1/sc2/wg2/docs/n4115.pdf|title=N4175: Final proposal to encode the Pahawh Hmong script in the UCS|accessdate=ngày 3 tháng 7 năm 2014}}</ref>.

Tại Việt Nam năm 1961 phương án chữ H'Mông theo [[ký tự Latin]] đã được chính phủ Việt Nam phê chuẩn. Bộ chữ được xây dựng theo ngữ âm ngành H'Mông Lềnh Sa Pa - Lào Cai, có bổ sung thêm một số âm vị của các ngành H'Mông khác, gồm 59 phụ âm, trong đó có 3 âm vị phụ âm của ngành H'Mông TrắngĐơ (Mông Trắng, HmoobHmong DawbDaw) và H'Mông Sua (Mông Hoa), 28 vần và 8 thanh.

Trong truyện truyền khẩu, truyền thuyết của người H'Mông nói rằng họ đã đến từ những vùng đất cực kỳ lạnh lẽo, ở nơi đó bóng tối kéo dài 76 ngàytháng và ánh sáng cũng kéo dài 76 ngày(Ntuj tsaug 7 hnub 7 mogtháng. Từ nơi này, họ đã đến [[Trung Quốc]] theo những chuyến đi săn. Một người [[thợ săn]] và con [[chó]] của ông đã theo đuổi con mồi trong một số ngày trong tuyết. Người thợ săn hết lương thực và phải quay về để chuẩn bị tiếp tục đi săn mà không có con chó của mình. Khi người thợ săn bắt đầu lên đường trở lại thì con chó đã ở phía sau lưng ông. Người thợ săn hôn hít con chó của mình và phát hiện thấy có những hạt cây lạ dính trên lông của nó. Lúc đó, tuy người H'Mông cho rằng toàn thể thế giới đã được thám hiểm hết, nhưng những hạt lạ đã dẫn dắt họ tới Trung Hoa.

Tại Trung Quốc, [[vương quốc]] H'MôngMiêu đầu tiên được ghi chép có tên gọi là [[Cửu Lê]] (ở trung lưu sông Hoàng Hà, đâu đó ở một trong các tỉnh Sơn Tây, Hà Bắc, Hồ Nam và Giang Tô) và những người cai trị nó có tước hiệu là ''Chiyou'' ([[Xi Vưu]] trong tiếng Hoa) hay ''Txiv Yawg'' (trong [[tiếng H'Mông]])<ref>Greg Woolf (2007). Ancient civilizations: the illustrated guide to belief, mythology, and art. Barnes & Noble. p. 213. ISBN 978-1-4351-0121-0</ref>. "Trí Zờ" có nghĩa là "ông-cha", và là tước hiệu tương đương nhưng không ít quyền lực hơn [[hoàng đế]]. Các tổ tiên "[[Xi Vưu]]" được coi là [[dân tộc Liangzhu]]. Cửu Lê được cho là có quyền lực đối với 9 bộ tộc và 81 thị tộc.

Sau thất bại, bộ tộc ban đầu của người H'Mông được chia ra thành hai nhóm bộ tộc nhỏ, là '''Miêu''' (H'Mông) và '''Lê''' (黎). Người H'MôngMiêu tiếp tục di chuyển về phía tây nam còn người Lê về phía đông nam giống như bộ tộc [[Hoa Hạ]] (ngày nay là [[người Hán]]) mở rộng xuống phía nam. Trong suốt chiều dài lịch sử Trung Hoa, họ được nói đến như những kẻ "man di" do sự chênh lệch ngày càng tăng trong văn hóa và kỹ thuật so với [[người Hán]]. Một bộ phận các bộ tộc này đã bị đồng hóa thành người Hán trong thời kỳ [[nhà Chu]] ([[1122 TCN]]-[[256 TCN]]). Số còn lại di cư dần từ Hoàng Hà xuống phía Nam do sự bành trướng của người Hán<ref>[https://www.britannica.com/topic/Hmong Hmong], Britannica</ref>.

Có một phiên bản khác của thời kỳ hậu-Cửu Lê, người dân của [[Cửu Lê]] chia thành 3 nhóm đi theo 3 hướng khác nhau. Người ta nói rằng [[Xi Vưu]] có ba con trai, và sau khi [[Cửu Lê]] thất thủ thì con trai cả của ông dẫn một số người về phía nam, con trai thứ dẫn một số người về phía bắc còn người con trai út ở lại Trác Lộc và đã bị đồng hóa theo văn hóa [[Hoa Hạ]]. Những người đi về phía nam thành lập ra nhà nước San-Miêu. Có lẽ vì sự phân chia thành nhiều nhóm nhỏ nên rất nhiều dân tộc ở Viễn Đông coi [[Xi Vưu]] là tổ tiên của mình, và vì thế nhiều câu hỏi được đặt ra về bộ tộc thực sự của [[Xi Vưu]] cũng giống như của người H'MôngMiêu hay các dân tộc khác.

Thuật ngữ "H'MôngMiêu" lần đầu tiên được sử dụng bởi người Hoa vào thời kỳ tiền Tần, tức là trước năm [[221 TCN]]. Nó thông thường được sử dụng trong các tổ hợp như "nanmiao", "miaomin", "youmiao" và "sanmiao" (三苗 ''Sānmiáo''). Vào thời kỳ đó, những bộ tộc này sống ở phía nam sông [[Trường Giang]], nhưng sau đó đã bị người Hoa đẩy lui xa hơn nữa về phía nam. Do phần lớn lãnh thổ của sáu triều vua (Đông Ngô, Đông Tấn, tiền Tống, Tề, Lương, Trần) nằm ở phía nam sông này, việc khuất phục người H'MôngMiêu đã là mối quan tâm chính để đảm bảo sự ổn định của các triều đại này. Với sự cướp bóc của [[Ngũ Hồ]] ở các khu vực phía bắc con sông này, nhiều người Hán đã di cư xuống phía nam càng tăng cường thêm việc đồng hóa người Miêu thành người Hán.

Vào thời kỳ [[nhà Đường]], người H'MôngMiêu đã không còn là bộ tộc người chính không phải gốc Hán, ngoại trừ tại khu vực tỉnh [[Vân Nam]] ngày nay, ở đó 6 ''chiếu'' (詔 có nghĩa là "vương quốc") của người H'MôngMiêu. Một số học giả {{fact|date = ngày 7 tháng 1 năm 2013}} cho rằng 6 ''chiếu'' là các nhóm [[người Lô Lô|người Di]] (''Yi'') hay [[người Bạch]] (''Bai''). Vương quốc nằm phía nam nhất là [[Nam Chiếu|Mông Xá Chiếu]] (蒙舍詔) hay [[Nam Chiếu]] thống nhất cả sáu chiếu để thành lập quốc gia độc lập vào đầu [[thế kỷ VIII]] với sự hỗ trợ từ phía [[nhà Đường]]. Tước hiệu của người đứng đầu nhà nước này là Nam Chiếu Vương (南詔王), có nghĩa là Vua của [[Nam Chiếu]]. Lo ngại về sự đe dọa ngày càng tăng từ phía [[Thổ Phồn]] (ngày nay là [[Tây Tạng]]) đã thúc đẩy triều đình Trung Quốc thiết lập một quan hệ hữu nghị với cả hai nước này. [[Nhà Đường]] cũng triển khai một khu vực quân sự, là Kiến Nam tiết sứ (劍南節度 ''Jiànnán Jiédǔ'') nằm ở khu vực ngày nay là phía nam tỉnh [[Tứ Xuyên]] và giáp biên giới với [[Nam Chiếu]].

Trong thời [[nhà Minh]] và [[nhà Thanh]] ([[1368]]-[[1911]]) "miao" và "man" (mán) đã được sử dụng đồng thời, từ thứ hai có lẽ là để gọi dân tộc [[người Dao|Dao]] (傜 ''Yáo''). Nhà Nguyên, Minh và Thanh chưa bao giờ đồng hóa hay kiểm soát chặt chẽ được các bộ tộc thiểu số {{fact|date = ngày 7 tháng 1 năm 2013}}. Kết quả là chính sách "dùng người man quản lý người man" (''yiyi zhiyi'') đã được thực thi. Về mặt chính trị và quân sự thì người H'MôngMiêu vẫn tiếp tục là viên sỏi trong chiếc giày của đế chế Trung Hoa. Người H'MôngMiêu đã có nhiều trận chiến chống lại người Hán. Người Hán đã sử dụng các biện pháp chính trị để lừa gạt người H'MôngMiêu, họ tạo ra nhiều chức vụ với quyền lực thực sự cho người Miêu để lôi cuốn và đồng hóa người H'MôngMiêu vào hệ thống chính quyền Trung Hoa. Trong thời [[nhà Minh]] và [[nhà Thanh|Thanh]], các chức vụ chính thức như ''Kaitong'' (cai tổng) đã được tạo ra tại khu vực Đông Dương. Người H'MôngHmông có thể tham gia vào các chức vụ này cho đến những năm [[thập niên 1900]], khi họ phải tham dự vào hệ thống chính trị thuộc địa của [[Pháp]] tại [[Bán đảo Đông Dương|Đông Dương]].

Sau năm 1975 cộng đồng người H'Mông di cư sang sinh sống ở các nước như [[Hoa Kỳ|Mỹ]], [[Pháp]], [[Úc]], ... con số lên tới hàng 100.000 người (chủ yếu di cư từ Lào, Thái Lan và Việt Nam).

=== Người H'MôngMiêu ở Trung Quốc===

Trung Quốc có số lượng người H'MôngMiêu đông đảo hơn cả với hơn 7 triệu người (số liệu thống kê 1990) phân bố ở các tỉnh [[Quý Châu]], [[Hồ Nam]], [[Vân Nam]], [[Tứ Xuyên]], [[Quảng Tây]], [[Hải Nam]] và [[Hồ Bắc]]. Trong 56 dân tộc ở Trung Quốc, dân tộc H'Mông (Miêu) chỉ đứng sau các dân tộc Hán, Choang, Mãn, Hồi.

Số liệu về người H'MôngMiêu ở Trung Quốc như sau {{fact|date = ngày 7 tháng 1 năm 2013}}:

3.600.000 người H'MôngMiêu, khoảng một nửa số người H'MôngMiêu Trung Quốc sống tại [[Quý Châu]] vào năm 1990. Người H'MôngMiêu Quý Châu và những người sống ở sáu tỉnh sau chiếm trên 98% người H'MôngMiêu Trung Quốc:

Trong các tỉnh trên, có 6 khu tự trị của người H'MôngMiêu (chia sẻ một cách chính thức cùng với các dân tộc thiểu số khác):

* Khu tự trị [[Kiềm Đông Nam]] người H'MôngMiêu và Đồng (黔东南 ''Qiándōngnán''), Quý Châu

* Khu tự trị [[Kiềm Nam]] người Bố Y và H'MôngMiêu (黔南 ''Qiánnán''), Quý Châu

* Khu tự trị [[Kiềm Tây Nam]] người Bố Y và H'MôngMiêu (黔西南 ''Qiánxīnán''), Quý Châu

* Khu tự trị [[Tương Tây]] người Thổ Gia và H'MôngMiêu (湘西 ''Xiāngxī''), Hồ Nam

* Khu tự trị [[Văn Sơn]] người Choang và H'MôngMiêu (文山 ''Wénshān''), Vân Nam

* Khu tự trị [[Ân Thi (châu tự trị)|Ân Thi]] người Thổ Gia và H'MôngMiêu, Hồ Bắc

Phần lớn người H'MôngMiêu sinh sống trên các dãy núi hay ngọn đồi, chẳng hạn

Vài nghìn người H'MôngMiêu đã rời bỏ quê hương để chuyển sang sinh sống ở các thành phố lớn như [[Quảng Châu]] hay [[Bắc Kinh]].

Trong năm [[1960]], nhiều người H'MôngHmông tại [[Lào]] được [[Cơ quan Tình báo Trung ương (Hoa Kỳ)|Cục Tình báo Trung ương Hoa Kỳ]] ([[CIA]]) tuyển dụng như là một phần của kế hoạch để chiến đấu và bảo vệ Lào chống lại [[quân đội Nhân dân Việt Nam]] của [[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]]<ref>[http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,878776,00.html Laos: Deeper Into the Other War]. TIME. 1970-03-09.</ref> có số lượng đông và kỷ luật chặt chẽ hơn so với những [[chủ nghĩa cộng sản|người cộng sản]] của phong trào [[Pathet Lào]] tại nước này<ref>Prados, John (2003). Lost Crusader: The Secret Wars of CIA Director William Colby. Oxford University Press. p. 204. ISBN 978-0-19-512847-5.</ref>. Trên thực tế, [[quân đội Hoàng gia Lào]] và quân của [[Pathet Lào]] chỉ tham gia có giới hạn trong các cuộc giao tranh. Phần lớn các cuộc chiến diễn ra giữa người H'MôngHmông có sự hậu thuẫn của [[CIA]] với [[quân đội Nhân dân Việt Nam]]. Một đội quân tương đương về số lượng người H'MôngHmông cũng đã được [[Pathet Lào]] tuyển dụng để chống lại chính quyền hoàng gia Lào và [[Cơ quan Tình báo Trung ương (Hoa Kỳ)|CIA]].<ref name="Eberle">Marc Eberle, 2009. The Most Secret Place on Earth–The CIA's covert war in Laos. Documentary film.</ref>

Tướng [[Vàng Pao]] là một thủ lĩnh người H'MôngHmông được [[CIA]] nâng đỡ để chỉ huy Quân khu II ở miền bắc (MR2) chống lại sự xâm nhập của [[quân đội Nhân dân Việt Nam]]. Chỉ huy sở của [[Vàng Pao]] nằm ở [[Long Chẹng]], còn được biết trong [[tiếng Anh]] như là ''Lima Site 20 Alternate'' (LS 20A). Do các hoạt động quân sự tích cực ở đây, [[Long Chẹng]] đã trở thành thành phố lớn thứ hai tại Lào, với dân số lên tới 40.000 người<ref name="Eberle"/> (trong đó có 20.000 người H'MôngHmông ?). [[Long Chẹng]] khi đó có thể coi như là một tiểu quốc gia do nó có hệ thống ngân hàng, sân bay, trường học, quân đội, viên chức riêng cũng như nhiều cơ sở hạ tầng và dịch vụ khác nữa. Trước khi kết thúc [[cuộc chiến bí mật]], [[Long Chẹng]] nằm trong tầm kiểm soát của [[Vàng Pao]].

''[[Cuộc chiến bí mật]]'' đã diễn ra trùng với thời gian mà Mỹ chính thức tham gia vào [[chiến tranh Việt Nam]]. Cuối cùng khi Mỹ rút khỏi [[Việt Nam]] thì tướng [[Vàng Pao]] cũng di tản sang [[Thái Lan]]. Nhiều người đã hỗ trợ Mỹ trong [[cuộc chiến bí mật]] đã cảm thấy không an toàn trong môi trường mới<ref name="Eberle"/>. Khoảng 300.000 người H'MôngHmông đã chạy sang Thái Lan, tạo ra các trại tị nạn. Đối với những người H'MôngHmông còn ở lại thì các cuộc chiến dữ dội vẫn còn tiếp diễn dưới sự chỉ huy của nhóm ChaoFa {{efn|Đừng nhầm lẫn với "Chao Fa" là danh xưng hoàng gia trong tiếng Thái & Lào, tựa như "Đức hoàng tử",...}}. Nhóm này có tham vọng lớn, bao gồm cả việc thiết lập một quốc gia có chủ quyền cho người H'MôngHmông. Họ đăng ký là thành viên của ''[[Tổ chức Nhân dân và Quốc gia chưa được đại diện]]'' UNPO<ref>[https://unpo.org/members/7891 UNPO member: Hmong], 17/07/2017.</ref>. Tuy nhiên, do không có sự hỗ trợ về tài chính và quân đội, ChaoFa đã phải từ bỏ tham vọng của mình.

Trong những năm [[1990]], [[Liên Hợp Quốc]], với sự hỗ trợ từ phía [[Bill Clinton|chính quyền Clinton]], bắt đầu công việc đưa người H'MôngHmông tị nạn trở lại Lào một cách bắt buộc. Việc đưa người H'MôngHmông tị nạn trở lại Lào đã bị chống đối ác liệt từ phía những người Mỹ [[bảo thủ]] và những người hoạt động nhân quyền. Năm [[1995]], tạp chí ''National Review'' có bài báo, ví dụ của [[Michael Johns]] cho rằng quyết định này là một sự "phản bội".

Áp lực lên chính quyền Clinton đã làm thay đổi chính sách hồi hương của họ, là một thắng lợi chính trị đáng kể của người H'MôngHmông, phần lớn người H'MôngHmông tị nạn cuối cùng đã được định cư ở các nước khác, nhiều người trong số họ đã đến Mỹ. Cuộc định cư lớn cuối cùng khoảng 15.000 người H'MôngHmông từ trại [[Wat Tham Krabok]] diễn ra năm [[2004]].

Dẫu vậy một số nhóm vẫn tiếp tục hoạt động chống đối, trong đó có nhóm Thào A Sỉ dẫn đầu lập ra “Nhà nước H'Mông” ở [[Muang]] [[Vangvieng]] [[tỉnh Viêng Chăn]], [[Lào]], trong đó chiêu mộ cả một số người H'Môngmông Việt Nam. Năm 2015 có đến gần hai chục người H'Môngmông Việt bị bắt giữ, bị chết trong tập luyện hoặc bị quân đội Lào tiêu diệt.<ref>[http://baosonla.org.vn/vi/bai-viet/tren-dinh-nui-suong-trang-ky-1-nha-nuoc-mong-ao-tuong-17999 Trên đỉnh núi sương trắng Kỳ 1: “Nhà nước Mông” ảo tưởng]. Sơn La Online, ngày 08 tháng 10 năm 2018.</ref>

* [[Thanh Hóa]] (14.799 người)<ref name="TK">Ban chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở trung ương. [http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&idmid=5&ItemID=10798 Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009: Kết quả toàn bộ.] Hà Nội, 6-2010. Biểu 5, tr.134-225. Truy cập ngày 10 tháng 2 năm 2011.</ref>.

Trên thực tế cho thấy các cư dân H'Mông ở Việt Nam vẫn có quan hệ với các cư dân đồng tộc ở các nước khác, đặc biệt là những địa bàn sát biên giới giữa Việt Nam với Trung Quốc và Lào. Một bộ phận đáng kể người H'mông vẫn còn theo các lối sống truyền thống ở miền tây bắc Việt Nam. Với sự gia tăng của du lịch vào các khu vực này trong những năm 1990 đã giới thiệu cho nhiều người H'Mông lối sống phương Tây, và trang phục truyền thống của người H'Mông đang dần dần biến mất.

Đợt di cư đầu tiên của người H'MôngHmong đến Đông Dương có thể trong thế kỷ XVI, đặc biệt tại Bắc Kỳ. Nhưng không có các nhân chứng hay tài liệu viết nào từ miền bắc Đông Dương xác nhận sự hiện diện của họ trước cuối thế kỷ thứ 18. Trong nửa sau thế kỷ 19, đông đảo người H'MôngHmong di cư từ Tứ Xuyên, Quý Châu và Vân Nam vào Đông Dương và tiến xa xuống phía nam đến tận vĩ tuyến thứ 17 gần vùng Tak tại Thái Lan.<ref>Jean Michaud, From Southwest China into Upper Indochina: an Overview of Hmong (Miao) Migrations, Asia Pacific Viewpoint, Vol. 38, No. 2, August 1997, pages 119-130</ref> H'môngMông là tên tự gọi có nghĩa là người (H'mông) bằng chứ viết Tiếng Việt và là từ khóa chính tra cứu cũng như lưu trữ trong Bách khoa toàn thư. Còn các dân tộc khác còn gọi dân tộc này với các tên MôngMiêu, Mèo. Căn cứ vào đặc điểm về [[dân tộc học]] và [[ngôn ngữ học]], người ta chia tộc H'Mông ra làm các ngành: H'mông Trắng (Hmoob Dawb / Hmôngz Đơưz), H'môngMông Hoa (Hmoob Sib (Hmoob Sua)/ Hmôngz Siz), H'môngMông Đỏ (Hmoob Lees / Hmông Lênhs), H'Mông Đen (Hmoob Dub / Hmôngz Đuz), H'Mông Xanh (Hmoob Ntsuab / Hmôngz Ntsuôz), [[Tiếng Ná-Meo|Na Miểu]] (Mèo nước). Người [[Người Pà Thẻn|Pà Thẻn]] nói tiếng Pa Hng là một nhánh tiếng H'Mông nhưng tại Việt Nam được xếp là dân tộc riêng.

Ngày nay, phần chủ yếu của người H'Mông ở Mỹ (khoảng 270.000) sống ở [[California]], [[Minnesota]] và [[Wisconsin]]. [[Fresno, California|Fresno]], [[Minneapolis, Minnesota|Minneapolis]]-[[St. Paul]], [[Madison, Wisconsin|Madison]] và [[Milwaukee]] có mật độ tập trung cao của người H'Môngmông.

[[Điều tra dân số]] Mỹ năm [[2000]] cho thấy chỉ có 40% người H'Mông trên 24 tuổi đã từng học [[giáo dục trung học|trung học]]. Khoảng 7% người H'mông có bằng [[Cử nhân (học vị)|cử nhân]] hoặc cao hơn. Tỷ lệ cao của thất học là do nhiều người H'Môngmông chủ yếu có nguồn gốc là nông dân, họ ít có cơ hội tiếp thụ nền giáo dục tại Lào khi sinh sống trên núi đồi. Ngoài ra, khoảng 40% các gia đình H'Môngmông nằm dưới [[mức nghèo khổ]]. Mặc dù họ vẫn là một trong số những dân tộc [[người Mỹ gốc Á|châu Á]] nghèo khổ nhất tại Mỹ, rất nhiều trẻ em thế hệ hai đã chiếm các vị trí cao trong nhiều trường học khi so sánh với các nhóm thiểu số thu nhập thấp khác. Trẻ em Mỹ gốc Hmông sinh ra tại Mỹ thông thường có nhiều cơ hội tiếp thu giáo dục hơn so với cha mẹ của chúng và vì thế có nhiều cơ hội kinh tế hơn so với cha mẹ chúng có thể có được ở Lào. Mặc dù người H'Môngmông thông thường có xu hướng làm những công việc có thu nhập thấp, nhiều người trong số họ là rất chuyên nghiệp.

Mặc dù nhiều gia đình H'mông nói bằng ngôn ngữ không phải là [[tiếng Anh]] tại nhà họ, nhưng nhiều người Mỹ gốc H'Môngmông đã nhanh chóng thích nghi với xã hội Mỹ và rất nhiều người trẻ tuổi đã đánh mất các bản sắc văn hóa truyền thống của mình rất nhanh. Vì điều này, cộng đồng H'mông đã thành lập hiệp hội và phương tiện thông tin riêng để cổ vũ người H'mông giữ gìn văn hóa và ngôn ngữ của họ.

Dân tộc H'MôngMiêu sừng dài (Long-horn Miao) sinh sống tại làng Suojia, thành phố [[Lục Bàn Thuỷ]], tỉnh Quý Châu hiện đang còn lưu giữ tập tục kỳ lạ này. Phụ nữ H'MôngMiêu sừng dài có tục lệ mỗi khi chải đầu sẽ giữ lại các sợi tóc rụng, làm một chiếc mũ từ tóc của mẹ, bà ngoại, cụ, thậm chí tổ tiên của họ. Đó là cách để họ tưởng nhớ, thể hiện lòng tôn kính tổ tiên.

Phong tục này bắt nguồn từ việc đội sừng bò, vì ngày xưa bò là con vật linh thiêng đối với người H'MôngMiêu. Sau đó, để trang trí và thể hiện lòng tôn kính với tổ tiên, người H'MôngMiêu đã tạo ra chiếc mũ đặc biệt này.

Phụ nữ H'MôngMiêu thường dùng trang sức bạc. Kim loại này chiếm vị trí rất quan trọng trong đời sống, tinh thần của người H'MôngMiêu. Từ thời xưa, người H'MôngMiêu đã biết dùng bạc để thử độc trong đồ ăn, thức uống hoặc dùng chúng để cạo gió, làm lễ vật trong các sự kiện lớn. Thông thường, trang phục của người H'MôngMiêu được làm từ vải dệt thô và sau đó được nhuộm hoặc thêu các hoa văn truyền thống. Tuy nhiên người H'MôngMiêu ở Phượng Hoàng Cổ Trấn có phong cách ăn mặc theo kiểu vùng [[Tương Tây]] nên có những đặc điểm khác hẳn so với người H'MôngMiêu ở các vùng khác như vùng Đông Nam hay [[Vân Quý]] tại Trung Quốc.

Tập tục búi tóc thành những búi khổng lồ không còn được duy trì ở đây nữa. Ngày nay, các cô gái người H'MôngMiêu ở Phượng hoàng thường mặc áo ngắn cổ tròn rộng với vai áo được thêu đơn giản, quần ống loe với viền thêu, đeo băng đô ngang trán thêu hoa và viền bằng bạc. Đàn ông người H'MôngMiêu ở đây lại mặc áo có vạt giống với người Mãn Chu và có hình thêu.

Tạp dề là một phần rất quan trọng trong trang phục của các cô gái người H'MôngMiêu tại Phượng Hoàng Cổ Trấn. Nữ giới ở đây chuộng tạp dề eo cao để có thể giúp họ tránh làm bẩn quần áo khi lao động. Các loại tạp dề tinh xảo hơn được mặc trong các dịp lễ quan trọng, khi đón tiếp khách hoặc khi tới thăm nhà người khác, chủ yếu để khoe được tài nữ công trong việc thêu thùa của người mặc.

Vải vóc may quần áo thường có màu xanh lá đậm hoặc màu xanh lam và được thêu lên bằng chỉ nhiều màu như đỏ, cam, vàng, trắng và tím. Có tới hơn 40 loại hình mẫu thêu cơ bản trên trang phục của người H'MôngMiêu, một sống hình nổi bật nhất trong đó bao gồm: hoa Xà Bì hồng, hoa mào gà, hoa đào, hoa tre, bốn đóa hoa đỏ nhỏ,...

Món ăn truyền thống không thể thiếu đối với người dân tộc H'MôngMiêu ở [[Phượng Hoàng]] đó là dưa muối, các loại rau củ như củ cải, bắp cải sẽ được rửa sạch và phơi khô dưới ánh nắng, khi rau củ đã khô sẽ được đem đi muối với nước cơm và ủ men chua, sau một ngày có thể dùng được. Các loại dưa muối thường được nấu thành súp, người ta thường nấu súp với dưa muối và đậu phụ, cho thêm ớt đỏ để tăng độ hấp dẫn về thị giác cho thực khách. Thưởng thức một bát súp dưa muối đậu phụ vào ngày đông lạnh giá bạn sẽ cảm thấy rất tuyệt đấy, vị mặn của dưa muối hòa quyện với vị cay của ớt và sự thanh mát của đậu phụ đem đến cho thực khách một hương vị khó quên.

Với vị trí địa lí ở khu vực vùng cao, điều kiện thời tiết khắc nghiệt đã hình thành cho người dân thói quen tích trữ lương thực, không chỉ tích trữ gạo, rau củ mà họ còn tích trữ cả thịt, cá. Và trong đó món cá trích là một món ăn vô cùng đặc sắc của người H'MôngMiêu ở trấn Phượng Hoàng, những con cá trích tươi ngon được nuôi trong các ruộng lúa nước sau khi thu hoạch lúa, người H'MôngMiêu sẽ bắt những chú cá trích về làm thành cá muối, đây là cách để người H'MôngMiêu tích trữ đồ ăn được lâu mà không sợ bị hỏng.

Người H'MôngMiêu có cách mời khách uống rượu rất đặc trưng. Du khách chỉ cần ngồi tại bàn, các cô gái H'MôngMiêu sẽ tới hát và mời uống. Rượu được rót dần từ trên xuống đến khi nào khách không uống được nữa mới thôi. Đây là nét văn hoá lâu đời của người H'MôngMiêu tại đây. Khách du lịch có thể trải nghiệm nếu đặt sớm với các chủ nhà hàng để họ chuẩn bị

Đặc biệt trong hôn lễ của người H'MôngHmong họ không cho phép cưới người cùng một họ, vì quan niệm cùng họ là cùng gia tiên máu mủ.