Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Katalin Karikó”

}}'''Katalin Karikó''' trong [[tiếng Hungary]] có tên '''''Karikó Katalin''''' (<small>phát âm [[tiếng Hungary]]:</small> [ˈkɒrikoː ˌkɒtɒlin]) là nữ [[giáo sư]], [[Tiến sĩ khoa học|tiến sĩ]] chuyên ngành [[hóa sinh]] và [[sinh học phân tử]], người [[Hoa Kỳ|Mỹ]] gốc [[Hungary]],<ref>{{Chú thích web|url=https://science.slashdot.org/story/21/04/11/1638238/how-a-researcher-clinging-to-the-fringes-of-academia-helped-develop-a-covid-19-vaccine|tựa đề=How a Researcher 'Clinging To the Fringes of Academia' Helped Develop a Covid-19 Vaccine|url-status=live}}</ref> nổi tiếng vì đã đặt nền tảng hoàn toàn mới cho lý thuyết khoa học về sản xuất [[Vắc-xin|vắc xin]] phòng chống [[virus]] nói chung và [[SARS-CoV-2|SARS CoV-2]] nói riêng, trong bối cảnh toàn Thế giới lâm vào [[Đại dịch COVID-19|đại dịch Covid 19]], nhờ đó đã tạo ra loại [[vắc-xin COVID-19]] rất có hiệu quả do [[BioNTech]] và [[Moderna]] cấp phép và sản xuất hàng loạt.<ref name=":62">{{Citechú thích web|url=https://www.statnews.com/2020/11/10/the-story-of-mrna-how-a-once-dismissed-idea-became-a-leading-technology-in-the-covid-vaccine-race/|title=The story of mRNA: From a loose idea to a tool that may help curb Covid|last1=Garde|first1=Damian|last2=Saltzman|first2=Jonathan|date=ngày 10 Novembertháng 11 năm 2020|website=STAT|language=en-US|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=ngày 10 Januarytháng 1 năm 2021}}</ref><ref name=":02">{{Citechú thích web|url=https://www.mrna-conference.com/general-information/planning-committee/katalin-kariko/|title=Katalin Karikó|website=8th International mRNA Health Conference|language=en-US|access-date=ngày 10 Januarytháng 1 năm 2021}}</ref><ref name=":52">{{Cite journal|last1=Karikó|first1=Katalin|last2=Buckstein|first2=Michael|last3=Ni|first3=Houping|last4=Weissman|first4=Drew|date=ngày 1 Augusttháng 8 năm 2005|title=Suppression of RNA Recognition by Toll-like Receptors: The Impact of Nucleoside Modification and the Evolutionary Origin of RNA|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1074761305002116|journal=Immunity|language=en|volume=23|issue=2|pages=165–175|doi=10.1016/j.immuni.2005.06.008|pmid=16111635|via=|doi-access=free}}</ref><ref name=":32">{{cite journal|vauthors=Anderson BR, Muramatsu H, Nallagatla SR, Bevilacqua PC, Sansing LH, Weissman D, Karikó K|date=September 2010|title=Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation|url=|journal=Nucleic Acids Research|volume=38|issue=17|pages=5884–92|doi=10.1093/nar/gkq347|pmc=2943593|pmid=20457754}}</ref><ref name=":42">{{cite journal|vauthors=Karikó K, Muramatsu H, Welsh FA, Ludwig J, Kato H, Akira S, Weissman D|date=November 2008|title=Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability|url=|journal=Molecular Therapy|volume=16|issue=11|pages=1833–40|doi=10.1038/mt.2008.200|pmc=2775451|pmid=18797453}}</ref><ref name="Kollewe-Nov20202">{{citechú thích newsbáo|url=https://www.theguardian.com/science/2020/nov/21/covid-vaccine-technology-pioneer-i-never-doubted-it-would-work?|title=Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'|last1=Kollewe|first1=Julia|date=ngày 21 Novembertháng 11 năm 2020|work=The Guardian|access-date=ngày 22 Novembertháng 11 năm 2020}}</ref> Loại này sử dụng công nghệ qua [[RNA thông tin|ARN thông tin]] (mRNA technology) để sản xuất, mang ký hiệu BNT162b2, thường được gọi dưới tên "vắc-xin [[pfizer]]",<ref name=":1">{{Chú thích web|url=https://www.france24.com/es/ee-uu-y-canad%C3%A1/20201219-katalin-kariko-investigadora-vacuna-covid19-hungria-eeuu|tựa đề=De Hungría a un futuro Nobel: retrato de Katalin Kariko, la investigadora tras la vacuna de Pfizer|url-status=live}}</ref> có tên đủ hơn là '''[[vắc-xin COVID-19 của Pfizer–BioNTech]]''', hiện được bán dưới nhãn hiệu "Comirnaty".

Bà cũng còn nổi tiếng là nhà khoa học đoạt [[:en:Széchenyi_PrizeSzéchenyi Prize|'''giải Széchenyi''']] ở Hungary, bằng tiến sĩ danh dự của [[Đại học Szeged]] và là Công dân Danh dự của thành phố này.<ref>{{Chú thích web|url=http://studyinhungary.hu/blog/katalin-kariko-the-hungarian-scientist-behind-the-coronavirus-vaccine|tựa đề=Katalin Karikó – The Hungarian scientist behind the coronavirus vaccine|url-status=live}}</ref> Bà đã đảm nhiệm chức Phó chủ tịch của BioNTech RNA Pharmaceuticals (2013-2019) và hiện là Phó chủ tịch cấp cao của BioNTech RNA Pharmaceuticals. Bà còn là đồng sáng lập và là Giám đốc điều hành của RNARx - một công ty về hoá sinh học thành lập năm 2006 tại Mỹ.<ref>{{Chú thích web|url=https://biontech.de/sites/default/files/2019-08/20140202_BioNTech_Katalin%20Kariko_ENG_final.pdf|tựa đề=Prof. Dr. Katalin Karikó Joins BioNTech Group|url-status=live}}</ref> Ngoài ra bà vẫn tham gia giảng dạy tại Đại học Pennsylvania,<ref name=":02" /> đồng thời có tên trong danh sách được đề nghị cho [[Giải Nobel hóa học|giải Nobel]] năm nay.<ref name=":1" /><ref>{{Chú thích web|url=https://www.euronews.com/2021/05/22/biochemist-kariko-honoured-in-her-hungarian-home-town-for-covid-work|tựa đề=Biochemist Karikó honoured in her Hungarian home town for COVID work|họ=Philip Andrew Churm|url-status=live}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.researchamerica.org/katalin-karik%C3%B3-phd-2021-building-foundation-award|tựa đề=The BUILDING THE FOUNDATION AWARD|url-status=live}}</ref>

Năm 1990, khi đang là giáo sư tại Đại học Pennsylvania, Karikó đã nộp đơn xin tài trợ đầu tiên của mình, trong đó cô đề xuất thiết lập [[liệu pháp gen]].<ref name="Keener_2018">{{cite journal | vauthors = Keener AB | title = Just the messenger | journal = Nature Medicine | volume = 24 | issue = 9 | pages = 1297–1300 | date = September 2018 | pmid = 30139958 | doi = 10.1038/s41591-018-0183-7 | s2cid = 52074565 }}</ref> Kể từ đó, liệu pháp dựa trên mRNA đã là mối quan tâm nghiên cứu chính của Karikó. Bà đang trên đà trở thành giáo sư chính thức, nhưng việc bị từ chối tài trợ khiến cô ấy bị trường đại học giáng cấp vào năm 1995.<ref name=":662">{{chú thích web|url=https://www.statnews.com/2020/11/10/the-story-of-mrna-how-a-once-dismissed-idea-became-a-leading-technology-in-the-covid-vaccine-race/|title=The story of mRNA: From a loose idea to a tool that may help curb Covid|last1=Garde|first1=Damian|last2=Saltzman|first2=Jonathan|date=ngày 10 tháng 11 năm 2020|website=STAT|language=en-US|archive-url=|archive-date=|url-status=live|access-date=ngày 10 tháng 1 năm 2021}}</ref> Bà ở lại và năm 1997 gặp Drew Weissman, giáo sư miễn dịch học tại Đại học Pennsylvania.<ref name="Wired2020" />

Trong một loạt bài báo bắt đầu từ năm 2005, Karikó và Weissman đã mô tả cách những sửa đổi nucleoside cụ thể trong mRNA dẫn đến giảm phản ứng miễn dịch..<ref name="Wired2020" /><ref name=":5">{{Cite journal|last1=Karikó|first1=Katalin|last2=Buckstein|first2=MIchael|last3=Ni|first3=Houping|last4=Weissman|first4=Drew|date=ngày 1 tháng 8 năm 2005|title=Suppression of RNA Recognition by Toll-like Receptors: The Impact of Nucleoside Modification and the Evolutionary Origin of RNA|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1074761305002116|journal=Immunity|language=en|volume=23|issue=2|pages=165–175|doi=10.1016/j.immuni.2005.06.008|pmid=16111635|via=}}</ref><ref name="Wired2020" /> Họ thành lập một công ty nhỏ và vào năm 2006 và 2013 đã nhận được bằng sáng chế cho việc sử dụng một số nucleoside đã được sửa đổi để giảm phản ứng miễn dịch kháng virus đối với mRNA. Ngay sau đó, trường đại học đã bán giấy phép sở hữu trí tuệ cho Gary Dahl, người đứng đầu một công ty cung cấp phòng thí nghiệm mà cuối cùng trở thành Cellscript. Nhiều tuần sau, Flagship Pioneering, công ty [[đầu tư mạo hiểm]] đã và vẫn đang hậu thuẫn cho Moderna, đã liên hệ với cô ấy để cấp bằng sáng chế. Tất cả những gì Karikó nói là "chúng tôi không có nó". Vào đầu năm 2013, Karikó nghe nói về thỏa thuận trị giá 240 triệu đô la của Moderna với AstraZeneca để phát triển mRNA VEGF. Karikó nhận ra rằng bà sẽ không có cơ hội áp dụng kinh nghiệm của mình với mRNA tại Đại học Pennsylvania, vì vậy đã nhận vai trò là phó chủ tịch cấp cao của BioNTech RNA Pharmaceuticals.<ref name="Keener_2018" />

Công việc và nghiên cứu của Karikó đã góp phần vào nỗ lực của BioNTech trong việc tạo ra các tế bào miễn dịch sản xuất kháng nguyên vắc-xin - nghiên cứu của bà tiết lộ rằng phản ứng kháng virus từ mRNA giúp vắc-xin ung thư của họ tăng cường khả năng phòng thủ chống lại khối u.<ref name="Keener_2018" /> Tuy nhiên, ngay từ đầu những năm 2000, công ty Đức [[CureVac]] đã thực sự nghiên cứu việc sử dụng RNA thông tin để tiêm phòng ung thư hoặc các bệnh truyền nhiễm, có thể được sử dụng cho các thử nghiệm tiền lâm sàng hoặc lâm sàng.<ref>{{chú thích web|title=Messenger RNA for transient gene expression and vaccination|url=http://www.curevac.com/index.php?menutemplate=news&content=newsletter&PHPSESSID=9429ce1a566e7bd93760e5018ef140cd#artikel6|archive-url = https://web.archive.org/web/20060616212123/http://www.curevac.com/index.php?menutemplate=news&content=newsletter&PHPSESSID=9429ce1a566e7bd93760e5018ef140cd#artikel6|language=en-USen|access-date = ngày 6 tháng 4 năm 2005 |archive-date = ngày 16 tháng 6 năm 2006 |publication-date=}}</ref> Vào năm 2020, công nghệ của Karikó và Weissman đã được sử dụng trong một loại vắc xin cho [[COVID-19]] do Pfizer và BioNTech cùng sản xuất.<ref name="Kollewe-Nov2020Nov20202">{{chú thích báo|url=https://www.theguardian.com/science/2020/nov/21/covid-vaccine-technology-pioneer-i-never-doubted-it-would-work?|title=Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'|last1=Kollewe|first1=Julia|date=ngày 21 tháng 11 năm 2020|work=The Guardian|access-date=ngày 22 tháng 11 năm 2020}}</ref><ref name="Wired2020">{{chú thích báo |last1=Cox |first1=David |title=How mRNA went from a scientific backwater to a pandemic crusher |url=https://www.wired.co.uk/article/mrna-coronavirus-vaccine-pfizer-biontech |access-date=ngày 26 tháng 12 năm 2020 |publisher=Wired |date=ngày 2 tháng 12 năm 2020}}</ref> Nhà phong tục học Anh [[Richard Dawkins]] cũng như nhà sinh học [[tế bào gốc]] [[người Canada]] [[Derrick Rossi]], ngững người đã giúp thành lập Moderna, đã kêu gọi bầu chọn hai người này được nhận [[giải Nobel]].<ref name="hfp">{{chú thích web|date = ngày 19 tháng 12 năm 2020 |title=Katalin Karikó and Drew Weissman. A shared Nobel-prize for mRNA?|url=https://hungarianfreepress.com/2020/12/19/katalin-kariko-and-drew-weissman-a-shared-nobel-prize-for-mrna/|access-date = ngày 29 tháng 1 năm 2021 |website=Hungarian Free Press|language=en-US}}</ref><ref>{{chú thích web|date = ngày 25 tháng 1 năm 2021 |title=The hero biochemist who pioneered COVID vaccine tech was professionally spurned for years prior|url=https://www.salon.com/2021/01/24/the-hero-biochemist-who-pioneered-covid-vaccine-tech-was-professionally-spurned-for-years-prior/|access-date = ngày 2 tháng 2 năm 2021 |website=Salon|language=en}}</ref><ref>{{chú thích web|date = ngày 1 tháng 2 năm 2021 |title=She was Demoted, Doubted and Rejected But Now Her Work is the Basis of the Covid-19 Vaccine|url=https://www.goodnewsnetwork.org/katalin-kariko-hungarian-chemist-developed-covid-19-mrna-vaccine/|access-date = ngày 2 tháng 2 năm 2021 |website=Good News Network|language=en-US}}</ref>