Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chiến tranh Việt – Chiêm (1367–1396)”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Thẻ: Trình soạn thảo mã nguồn 2017
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Trình soạn thảo mã nguồn 2017
Dòng 95:
Sang năm 1391, Lê Quý Ly và Hoàng Phụng Thế lại mang quân đến Hóa châu, tuần tiễu biên giới Chiêm Thành. Quân Chiêm đặt phục binh đánh tan quân Trần. Phụng Thế bị bắt, sau trốn được về.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:20a-20b): 春二月，黎季犛領軍廵化州，閲定軍伍，修造城池。三月，季犛令左聖翊軍將黃奉世將兵出哨占城地方。占人設伏，奉世軍自潰，為賊所擒。季犛以奉世所部大隊副三十人斬之。奉世用計得脫，復職如故。"<br />"Mùa xuân, tháng 2, Lê Quý Ly đem quân đi tuần châu Hoá, xét duyệt quân ngũ, xây sửa thành trì. Tháng 3, Quý Ly sai viên tướng coi quân Tả Thánh Dực Hoàng Phụng Thế đem quân đi tuần đất Chiêm Thành. Người Chiêm Thành đặt mai phục. Quân Phụng Thế tan vỡ, [Phụng Thế] bị giặc bắt. Quý Ly sai chém 30 viên đại đội phó dưới quyền của Phụng Thế. Phụng Thế dùng mưu kế thoát về, được phục chức như cũ."</ref>{{sfnp|Taylor|2013|p=161–162}}{{sfnp|Whitmore|2011|p=196-197}} Năm 1396, Quý Ly sai Trần Tùng đi đánh Chiêm Thành, giành được thắng lợi nhỏ, bắt được tướng Chiêm là Bố Đông và lui binh.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:27a-27b): "秋八月，命龍捷軍將陳松伐占城，擒其將布冬而還。賜姓名金忠烈，將虎賁軍。"<br />"Mùa thu, tháng 8, sai tướng chỉ huy quân Long Tiệp là Trần Tùng đi đánh Chiêm Thành, bắt được tướng nước ấy là Bố Đông đem về, ban cho họ tên là Kim Trung Liệt, chỉ huy quân Hổ Bôn."</ref>{{sfnp|Taylor|2013|p=167–168}}
 
== HậuKết quả và ý nghĩa ==
Chiến tranh giữa nhà Trần với [[Chiêm Thành]] chấm dứt. Sau nhiều năm giao tranh, cả hai bên đều bị tổn thất nặng nề. Cùng với cuộc chiến tranh với Chiêm Thành, các cuộc nổi loạn trong nước, nạn đói, thay đổi khí hậu và dịch bệnh, cộng lại đã làm giảm một phần ba dân số Việt Nam (khoảng 800.000 người chết, từ 2,4 xuống 1,6 triệu, theo ước tính của [[Sakurai Yumio|Yumio Sakurai]] dựa trên nghiên cứu khai quật trên [[đồng bằng sông Hồng]]).{{sfnp|Lieberman|2003|p=369}}{{sfnp|Kiernan|2017|p=184}} Chiến tranh cũng làm nảy sinh một tầng lớp nho sĩ mới, cạnh tranh với văn hóa Phật giáo truyền thống và sự cai trị của tầng lớp quý tộc.{{sfnp|Lieberman|2003|p=372–373}} Chính sự nhà Trần lọt vào tay Lê Quý Ly, người lúc này là nhân vật quyền lực nhất của Đại Việt sau chiến tranh. Tháng 2 năm [[1400]], Quý Ly lúc ấy đã 64 tuổi, bức vua Trần nhường ngôi, tự lập làm vua, quốc hiệu Đại Ngu, đổi thành họ Hồ.{{sfnp|Kiernan|2017|p=193}}{{sfnp|Taylor|2013|p=168–169}}
Tại Chiêm Thành, sau khi quay trở về Đồ Bàn, La Khải tiếm xưng vương hiệu và chịu triều cống [[nhà Trần]] trở lại. Năm 1391, La Khải sai sứ sang xin nhà Minh thừa nhận nhưng [[Minh Thái Tổ]] từ chối.<ref group="‡">{{harvtxt|''Minh thực lục''}}, quyển 7:3157, Thái Tổ, quyển 214:1a<br/>{{harvtxt|Geoff Wade|2019}}: "The Grand Preceptor Tao-bao Jia-zhi who had been sent by the country of Champa, presented a gold memorial and offered as tribute rhinoceros horn, fan slaves and cloth. The Emperor spoke to the Ministry of Rites, saying: "These are all rebellious subjects. They are not to be received!" Previously, the Champa minister Ge-sheng had killed the king and established himself as ruler. It was thus that the Emperor ordered that they be refused."</ref>{{sfnp|Wade|2003|p=6}}{{sfnp|Zottoli|2011|p=66}}{{sfnp|Whitmore|1985|p=32}} Chính sách cai trị khắt khe của La Khải gây bất mãn trong nước. Vây cánh của Chế Bồng Nga đều bị La Khải thay bằng những tướng sĩ thân tín, con trai của Chế Bồng Nga tên [[Chế Ma Nô Đà Nan]] cùng em là Chế San Nô sợ bị ám hại đã chạy qua Đại Việt xin tị nạn.{{sfnp|Kiernan|2017|p=190}} Cả hai được nhà Trần phong tước Hiệu chính hầu. Năm 1397, một tướng Chiêm Thành tên Chế Đà Biệt, em là Mộ Hoa, con là Gia Diếp cùng toàn thể gia quyến sang Đại Việt tị nạn. Chế Đà Biệt được [[Hồ Quý Ly|Lê Quý Ly]] giao trọng trách bảo vệ biên giới phía nam của Đại Việt đề phòng những cuộc tấn công mới của quân Chiêm Thành.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:31b): "占城將制多別與弟慕華子伽葉挈家來降。賜多別名大中，授金吾衛將軍，伽葉禁衛都，皆丁姓，復鎮化州，禦占城。"<br />"Tướng Chiêm Thành là Chế Đa Biệt cùng với em là Mộ Hoa Từ Ca Diệp đem cả nhà sang hàng. Ban tên cho Đa Biệt là Đại Trung, phong là Kim Ngô vệ tướng quân, Ca Diệp làm Cấm vệ đô, đều ban họ Đinh, lại cho trấn thủ Hoá Châu để chống giữ Chiêm Thành."</ref>▼
Các vùng đất dưới ảnh hưởng Chiêm Thành đều được [[Hồ Quý Ly|Lê Quý Ly]] thu hồi sau cái chết của Chế Bồng Nga. Lê Quý Ly đã tấn công vào vùng đất Cổ Lũy, Quảng Ngãi, ngày nay. Theo ''Biên niên sử Hoàng gia Chăm'' (1835), thủ đô Bal Angwei đã thất thủ vào năm 1397 và dân tị nạn đổ vào Bal Panrang. Sau trận chiến năm [[1400]] một bộ phận nhà nước Chiêm Thành được khôi phục ([[Vijaya (Chăm Pa)|vương triều Vijaya]]). Sau khi Lê Lợi đuổi quân Minh ra khỏi, vương triều Panrang cũng được khôi phục năm 1433. Sau khi thành Đồ Bàn thất thủ, vương triều Panrang đã thừa kế vương quốc Chiêm Thành cho đến năm 1832.{{sfnp|Po Dharma|1987|p=122-123}}
Hai thổ hào trung thành với [[nhà Trần]] là Phạm Thế Căng và Phan Mãnh mang dân quy thuận triều đình trong lúc chiến loạn, được ban thưởng. Nhiều thổ hào ở [[Nghệ An]], Tân Bình, [[Thuận Hóa]] và các tướng từng theo Chiêm Thành đều bị hạ lệnh bắt để trị tội như Trần Nguyên Đĩnh, Trần Tông, Nguyễn Động, Nguyễn Doãn, Hoàng Khoa. Nguyên Đĩnh và Trần Tông nhảy xuống sông tự vẫn.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:18a-18b)</ref> Một gia nô của Trần Tông là Trần Khang trốn sang [[Lào]], đổi tên là [[Trần Thiêm Bình|Thiêm Bình]], đến thời [[nhà Hồ]] mạo xưng là con của [[Trần Nghệ Tông]], chạy sang [[Trung Quốc]] cầu viện [[nhà Minh]], là một nguyên nhân dẫn đến cuộc xâm lăng nước Việt của nhà Minh.{{sfnp|Chan|2008|p=230}}{{sfnp|Andrade|2019|p=76}} Đại Ngu của Hồ Quý Ly, không nhận được sự ủng hộ của dân chúng, đã bị sụp đổ và chịu khuất phục trước đội quân hơn 200 nghìn người của nhà Minh, trang bị vũ khí tiên tiến nhất vào thời điểm đó. Đây có thể nói là một trong những cuộc chiến tranh quan trọng nhất vào hậu kỳ Trung Cổ.{{sfnp|Andrade|2019|p=76}} Người Trung Quốc sau đó sáp nhập Đại Ngu vào lãnh thổ nhà Minh và đổi tên vùng đất này thành Giao Chỉ.{{sfnp|Kiernan|2017|p=194}}{{sfnp|Tsai|2011|p=181}}▼
▲TạiMột Chiêmyếu Thànhtố quyết định thắng lợi của quân Đại Việt trong trận Hải Triều, saulà khivũ quaykhí trởthuốc vềsúng Đồvà Bànhỏa khí sát thương, Lakhiến KhảiChế tiếmBồng xưngNga vươngbị hiệugiết vànăm chịu1390.{{sfnp|Sun|2006|p=75-77}}{{sfnp|Kiernan|2017|p=190}}{{sfnp|Andrade|2019|p=76}} triềuSự cốngkiện [[nhàở Trần]]Hải trởTriều lạicũng là trường hợp đầu tiên hỏa lực được ghi nhận sử dụng ở Việt Nam.{{sfnp|Whitmore|2011|p=198}} NămChiến 1391thắng này được coi là một bước ngoặt lớn trong quan hệ Việt - Chiêm, cho thấy sự chuyển dịch cán cân quyền lực giữa hai thực thể.{{sfnp|Miksic|Goh|2017|p=489-490}}{{sfnp|Whitmore|2011|p=198}}{{sfnp|Sun|2006|p=76-77}} Chiêm Thành trở nên suy yếu sau cái chết của Chế Bồng Nga, khiến nước này dễ bị tấn công từ phương Bắc.{{sfnp|Miksic|Goh|2017|p=527}} La Khải tiếm xưng vương hiệu sau khi trở về,{{sfnp|Whitmore|2011|p=196}}{{sfnp|Zottoli|2011|p=65}} sai sứ sang xin nhà Minh thừa nhận nhưng [[Minh Thái Tổ]] từ chối.<ref group="‡">{{harvtxt|''Minh thực lục''}}, quyển 7:3157, Thái Tổ, quyển 214:1a<br/>{{harvtxt|Geoff Wade|2019}}: "The Grand Preceptor Tao-bao Jia-zhi who had been sent by the country of Champa, presented a gold memorial and offered as tribute rhinoceros horn, fan slaves and cloth. The Emperor spoke to the Ministry of Rites, saying: "These are all rebellious subjects. They are not to be received!" Previously, the Champa minister Ge-sheng had killed the king and established himself as ruler. It was thus that the Emperor ordered that they be refused."</ref>{{sfnp|Wade|2003|p=6}}{{sfnp|Zottoli|2011|p=66}}{{sfnp|Whitmore|1985|p=32}} Chính sách cai trị khắt khe của La Khải gây bất mãn trong nước. Vây cánh của Chế Bồng Nga đều bị La Khải thay bằng những tướng sĩ thân tín,Hai con trai của Chế Bồng Nga tên [[Chế Ma Nô Đà Nan]] cùng em là Chế San Nô sợ bị ám hại đã chạy qua Đại Việt xin tị nạn.{{sfnp|Kiernan|2017|p=190}} Cả haivà được nhà Trần phong tước Hiệu chính hầu.{{sfnp|Whitmore|2011|p=196}} Năm 1397, mộtMột tướng Chiêm Thành tên Chế Đà Biệt, em là Mộ Hoa, con là Gia Diếpkhác cùng toàn thể gia quyến cũng sang Đại Việt tị nạn. Chế Đà Biệt, được [[Hồ Quý Ly|Lê Quý Ly]] giao trọng trách bảo vệ biên giới phía nam của Đại Việt đề phòng những cuộc tấn công mới của quân Chiêm Thành.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:31b): "占城將制多別與弟慕華子伽葉挈家來降。賜多別名大中，授金吾衛將軍，伽葉禁衛都，皆丁姓，復鎮化州，禦占城。"<br />"Tướng Chiêm Thành là Chế Đa Biệt cùng với em là Mộ Hoa Từ Ca Diệp đem cả nhà sang hàng. Ban tên cho Đa Biệt là Đại Trung, phong là Kim Ngô vệ tướng quân, Ca Diệp làm Cấm vệ đô, đều ban họ Đinh, lại cho trấn thủ Hoá Châu để chống giữ Chiêm Thành."</ref>{{sfnp|Zottoli|2011|p=67}}
 
Sau nhiều năm giao tranh, nhà Trần cũng bị tổn thất nặng nề. Cùng với cuộc chiến tranh với Chiêm Thành, các cuộc nổi loạn trong nước, nạn đói, thay đổi khí hậu và dịch bệnh, cũng như di dân sang các khu vực khác cộng lại đã làm giảm một phần ba dân số Đại Việt (từ 2,4 xuống 1,6 triệu người, theo ước tính của [[Sakurai Yumio]]).{{sfnp|Lieberman|2003|p=369}}{{sfnp|Kiernan|2017|p=184}} Chiến tranh cũng làm nảy sinh một tầng lớp nho sĩ mới, cạnh tranh với văn hóa Phật giáo truyền thống và sự cai trị của tầng lớp quý tộc.{{sfnp|Lieberman|2003|p=372–373}} Chính sự nhà Trần cũng lọt vào tay Lê Quý Ly. Năm 1400, Quý Ly, bức vua Trần nhường ngôi, tự lập làm vua, quốc hiệu Đại Ngu, đổi thành họ Hồ.{{sfnmp|1a1=Taylor|1y=2013|1p=169|2a1=Kiernan|2y=2017|2p=193|3a1=Miksic|3a2=Goh|3y=2017|3p=523|4a1=Vu|4a2=Sharrock|4y=2014|4p=103}} Sau khi Chiêm Thành rút đi, Hồ Quý Ly tái lập quyền kiểm soát đối với các vùng biên giới phía Nam, sử dụng các quan chức Đại Ngu, các thủ lĩnh, thổ hào địa phương và người Chiêm Thành. Nhiều lãnh đạo địa phương trước đây ủng hộ Chiêm Thành nhanh chóng nhận ra sự chuyển dịch quyền lực và quay lại tấn công các lực lượng người Chiêm đang rút lui.{{sfnp|Whitmore|2011|p=196}} Các thổ hào trung thành với [[nhà Trần]], mang dân quy thuận triều đình trong lúc chiến loạn, được ban thưởng, còn các thổ hào theo Chiêm Thành đều bị hạ lệnh bắt để trị tội.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:18a-18b)</ref>
 
Theo nhiều tài liệu lịch sử như Toàn thư và Phủ biên tạp lục, một số các vùng đất xa về phía Nam vốn dưới ảnh hưởng Chiêm Thành sau này bị [[Hồ Quý Ly]] chiếm.{{sfnp|Zottoli|2011|p=67-69}}{{sfnp|Taylor|2013|p=171}} ''Biên niên sử Hoàng gia Chăm'' (1835) ghi rằng thủ đô Bal Angwei đã thất thủ vào năm 1397 và dân tị nạn đổ vào Bal Panrang.{{sfnp|Po Dharma|1987|p=122-123}} Tuy nhiên, Zottoli (2011) cảm thấy việc Hồ Quý Ly kiểm soát một số vùng đất từ vùng Quảng Nam sau 1400 là "đáng nghi ngờ", một phần do những mâu thuẫn trong các tư liệu lịch sử.{{sfnp|Zottoli|2011|p=67-69}}
 
▲Hai thổ hào trung thành với [[nhà Trần]] là Phạm Thế Căng và Phan Mãnh mang dân quy thuận triều đình trong lúc chiến loạn, được ban thưởng. Nhiều thổ hào ở [[Nghệ An]], Tân Bình, [[Thuận Hóa]] và các tướng từng theo Chiêm Thành đều bị hạ lệnh bắt để trị tội như Trần Nguyên Đĩnh, Trần Tông, Nguyễn Động, Nguyễn Doãn, Hoàng Khoa. Nguyên Đĩnh và Trần Tông nhảy xuống sông tự vẫn.<ref group="‡">{{harvtxt|''ĐVSKTT''}} (Bản kỷ/Quyển 8:18a-18b)</ref> Một gia nô của Trần Tông là Trần Khang trốn sang [[Lào]], đổingười tên là [[Trần Thiêm Bình|Thiêm Bình]], đếnnhận thờilà [[nhàthành Hồ]]viên mạocủa xưnghoàng làtộc connhà của [[Trần Nghệ Tông]], chạy sang [[Trung Quốc]] cầu viện [[nhà Minh]], là một nguyên nhân dẫn đến cuộc xâm lăng nước Việt của nhà Minh.{{sfnp|Chan|2008|p=230}}{{sfnp|Andrade|2019|p=76}}{{sfnp|Taylor|2013|p=173}}{{sfnp|Zottoli|2011|p=69}} Đại Ngu của Hồ Quý Ly, không nhận được sự ủng hộ của dân chúng, đã bị sụp đổ và chịu khuất phục trước đội quân hơn 200 nghìn người của nhà Minh, trang bị vũ khí tiên tiến nhất vào thời điểm đó.{{sfnp|Andrade|2019|p=76}}{{sfnp|Sun|2000|p=60-63}} Đây có thể nói là một trong những cuộc chiến tranh quan trọng nhất vào hậu kỳ Trung Cổ.{{sfnp|Andrade|2019|p=76}} Người Trung Quốc sau đó sáp nhập Đại Ngu vào lãnh thổ nhà Minh và đổi tên vùng đất này thành Giao Chỉ.{{sfnp|Kiernan|2017|p=194}}{{sfnp|Tsai|2011|p=181}}
 
==Xem thêm==
* [[Nhà Trần]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Chiến_tranh_Việt_–_Chiêm_(1367–1396)”