Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Địa Trung Hải”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi
Yduocizm (thảo luận | đóng góp)
n clean up, replaced: cite web → Chú thích web (6), cite news → Chú thích báo using AWB
Dòng 2:
'''Địa Trung Hải''' là một phần của [[Đại Tây Dương]] được vây quanh bởi đất liền – phía bắc bởi [[châu Âu]], phía nam bởi [[châu Phi]] và phía đông bởi [[châu Á]].
 
Địa Trung Hải có diện tích 2.509.000 &nbsp;km² (969.000 dặm vuông Anh)<ref name =msn>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761558007/mediterranean_sea.html Địa Trung Hải trên MSN Encarta]</ref> tới 2.510.000 &nbsp;km² (970.000 dặm vuông Anh)<ref name=Britanica>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372694/Mediterranean-Sea Địa Trung Hải trên Britanica]</ref>. Chiều dài đông-tây là 4.000 &nbsp;km<ref name=Britanica /> và chiều rộng trung bình là 800 &nbsp;km<ref name=Britanica />, nhưng tại chỗ thông với Đại Tây Dương ([[eo biển Gibraltar]]) chỉ rộng 13 &nbsp;km (8 dặm Anh) và bề rộng tối đa đạt 1.600 &nbsp;km<ref name=msn />. Nhìn chung biển này nông, với độ sâu trung bình khoảng 1.500 m<ref name=msn />, độ sâu tối đa khoảng 4.900 m<ref name=Britanica /> tới 5.150 m<ref name=msn />, tại khu vực phía nam bờ biển Hy Lạp.
 
Địa Trung Hải là phần sót lại của một đại dương lớn thời cổ đại, gọi là [[biển Tethys|đại dương Tethys]]<ref name=msn />, đã bị ép gần như đóng chặt trong [[thế Oligocen]], khoảng 30 triệu năm trước, khi các mảng kiến tạo lục địa làm cho châu Phi và [[đại lục Á-Âu]] va chạm vào nhau. Các mảng này vẫn đang tiếp tục đè nén nhau, gây ra các đợt phun trào của các núi lửa, như [[đỉnh Etna]], [[đỉnh Vesuvius]] và Stromboli, tất cả đều tại [[Ý]], cũng như kích thích các trận động đát thường xuyên, tàn phá các phần của Ý, Hy Lạp và [[Thổ Nhĩ Kỳ]].
 
Một sống ngầm đại dương từ [[Tunisia]] tới [[Sicilia]] chia Địa Trung Hải ra thành hai bồn địa đông và tây. Một sống ngầm đáy biển khác, từ [[Tây Ban Nha]] tới [[Maroc]], nằm tại lối thoát ra của Đại Tây Dương. Chỉ sâu 300 &nbsp;m (1.000 &nbsp;ft), nó hạn chế sự luân chuyển nước thông qua vịnh Gibraltar khá hẹp, vì thế nó làm giảm đáng kể khoảng lên-xuống của [[thủy triều]] tại biển này và cùng với tốc độ bốc hơi cao, làm cho Địa Trung Hải có độ mặn cao hơn của [[Đại Tây Dương]]<ref name=msn />.
 
Các hải cảng quan trọng nằm bên Địa Trung Hải gồm: [[Barcelona]], [[Marseille]], [[Genoa]], [[Trieste]], [[Haifa]]. Các sông chính đổ vào Địa Trung Hải có [[Ebro]], [[Rhone]], [[Sông Po|Po]] và [[sông Nin|Nin]].
Dòng 92:
===Mực nước biển dâng===
Mực nước biển của Địa Trung Hải có thể dâng từ 3–61&nbsp;cm do ảnh hưởng của [[biến đổi khí hậu]].<ref>{{cite article|title=Mediterranean Sea Level Could Rise By Over Two Feet, Global Models Predict|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2009/03/090303084057.htm|publisher=[[Science Daily]]|date=2009-03-03}}</ref> Điều này có thể ảnh hưởng đến dân cư sống trong vùng Địa Trung Hải:
*Mực nước biển dâng sẽ nhấn chìm các khu vực của [[Malta]], và làm tăng mực nước mặn trong khu vực cấp nước ngầm ở Malta và làm giảm khả năng cung cấp nước uống.<ref>{{citeChú newsthích báo|title=Briny future for vulnerable Malta|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6525069.stm|date=2007-04-04|publisher=[[BBC News]]}}</ref>
*Mực nước biển dâng 30&nbsp;cm có thể gây ngập trên diện tích 200 km2 của [[châu thổ sông Nile]], ảnh hưởng đến hơn 500.000 người Ai Cập.<ref>{{citeChú thích web|title=Egypt fertile Nile Delta falls prey to climate change|url=http://news.egypt.com/en/201001288902/news/-egypt-news/egypt-fertile-nile-delta-falls-prey-to-climate-change.html|date=2010-01-28}}</ref>
 
Các hệ sinh thái ven biển cũng đứng trước nguy cơ bị đe dọa do nước biển dâng đặc biệt là các biển kính như [[biển Baltic]], Địa Trung Hải và biển Đen.<ref>Nicholls, R.J.; Klein,R.J.T. (2005). Climate change and coastal management on Europe's coast, in: Vermaat, J.E. et al. (Ed.) (2005). Managing European coasts: past, present and future. pp. 199-226.</ref> Mực nước biển dâng trong giai thế kỷ 21 có thể từ {{convert|30|cm|in|abbr=on}} đến {{convert|100|cm|in|abbr=on}} và nhiệt độ thay đổi 0.05-0.1°C ở biển sâu là đủ để tạo ra các thay đổi đáng kể sự phong phú của các loài và chức năng đa dạng.<ref name="greenpeace.org">{{citeChú thích web|url= http://www.greenpeace.org/international/campaigns/oceans/marine-reserves/the-mediterranean/mediterranean-other-threats|title=Other threats in the Mediterranean &#124; Greenpeace International|publisher=Greenpeace.org|date=|accessdate=2010-04-23}}</ref>
 
===Ô nhiễm===
Ô nhiễm khu vực này tăng rất cao trong các năm gần đây. [[Chương trình môi trường Liên hiệp quốc]] ước tính rằng {{convert|650000000|t|ST|abbr=on}} chất thải từ cống, {{convert|129000|t|ST|abbr=on}} [[dầu khoáng]], {{convert|60000|t|ST|abbr=on}} thủy ngân, {{convert|3800|t|ST|abbr=on}} chì và {{convert|36000|t|ST|abbr=on}} phốt phát thải vào Địa Trung Hải mỗi năm.<ref>{{citeChú thích web|url=http://www.explorecrete.com/nature/mediterranean.html|title=Pollution in the Mediterranean Sea. Environmental issues|publisher= Explorecrete.com|date=|accessdate=2010-04-23}}</ref> [[Công ước Barcelona]] được đưa ra nhằm giảm thiểu ô nhiễm trên Địa Trung Hải và vảo vệ và cải thiện môi trường biển trong khu vực này, ngoài ra còn góp phần vào sự phát triển bền vững của khu vực.'<ref>{{citeChú thích web|url=http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l28084.htm|title=EUROPA| publisher=Europa.eu|date=|accessdate=2010-04-23}}</ref> Một số loài sinh vật biển hầu như biến mất do ô nhiễm biển. Một trong số chúng là [[Hải cẩu Địa Trung Hải]], là loài [[thú biển]] bị đe dọa nghiêm trọng trên thế giới.<ref>{{citeChú thích web|url=http://www.monachus-guardian.org/factfiles/medit01.htm|title =Mediterranean Monk Seal Fact Files: Overview|publisher=Monachus-guardian.org|date=1978-05-05| accessdate=2010-04-23}}</ref>
 
Địa Trung Hải cũng tồn tại rác biển. Theo một nghiên cứu về đáy biển năm 1994 sử dụng lưới đánh cá xung quanh các bờ biển của Tây Ban Nha, Pháp và Ý cho thấy rằng rác tập trung với mật độ trung bình 1.935 loại/km². Rác nhựa chiếm 76%, trong đó túi nhựa chiếm 94%.<ref>{{citeChú thích web|url=http://www.unep.org/regionalseas/marinelitter publications/docs/anl_oview.pdf|title=Marine Litter: An analytical overview|accessdate=2008-08-01| year=2005|publisher=United Nations Environment Programme}}</ref>
 
== Ghi chú ==