Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đại dịch cúm Tây Ban Nha 1918”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Thẻ: Đã bị lùi lại Thêm liên kết dưới Liên kết ngoài hoặc Tham khảo Soạn thảo trực quan
n Đã lùi lại sửa đổi của Nthchuong2008 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của Nguyenquanghai19
Thẻ: Lùi tất cả Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động Sửa đổi di động nâng cao
Dòng 1:
{{Underlinked|date=tháng 7 năm 2018}}
 
== Thông tin cơ bản ==
{{Infobox pandemic
| name = Dịch cúm Tây Ban Nha
Hàng 35 ⟶ 33:
| confirmed_cases = 500 triệu người (ước tính){{sfn|Taubenberger|Morens|2006}}
| recovery_cases =
| deaths = 20–5017–50 triệu người (ước tính)
| territories =
| suspected_cases =
Hàng 42 ⟶ 40:
}}
 
'''Đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918''' là một [[đại dịch]] [[cúm]] chết người một cách bất thường, trận đại dịch dịch cúm đầu tiên của hai [[đại dịch]] liên quan đến [[virus cúm A H1N1]]<ref>[http://www.pasteur.fr/infosci/conf/CRC/Grippe_CRC.ppt ''Institut Pasteur. La Grippe Espagnole de 1918'' (Powerpoint presentation in French)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117020243/http://www.pasteur.fr/infosci/conf/CRC/Grippe_CRC.ppt |date = ngày 17 tháng 11 năm 2015}}.</ref>. Người bệnh sẽ xảy ra các [[Triệu chứng cơ năng|triệu chứng]] cúm điển hình như ớn lạnh, [[sốt]], mệt mỏi, và thường sẽ hồi phục sau vài ngày. Dịch cúm bùng phát trong giai đoạn cuối của [[chiến tranh thế giới thứ nhất]].
 
Hầu hết các đợt bùng phát [[Dịch bệnh|dịch]] [[cúm]] khác làm tử vong một cách không tương xứng khi giết bệnh nhân [[vị thành niên]], người già, hoặc đã bị suy yếu; Ngược lại đợt [[dịch bệnh]] năm 1918 chủ yếu là giết người lớn, trẻ khỏe mạnh trước. Các nghiên cứu hiện đại, sử dụng [[virus]] lấy từ thi thể của nạn nhân đông lạnh, đã kết luận rằng [[virus]] giết chết bệnh nhân bằng việc gây phát sinh cơn bão [[cytokine]] ([[Phản ứng miễn dịch|phản ứng]] quá mức của [[hệ miễn dịch]] của cơ thể). Các [[phản ứng miễn dịch]] mạnh mẽ của thanh niên gây tàn phá cơ thể, trong khi [[Hệ miễn dịch|hệ thống miễn dịch]] yếu hơn của trẻ em và người lớn trung niên dẫn đến tử vong ít hơn ở những người này.▼
 
Trong hai năm [[1918]] - [[1919]], cúm làm chết khoảng 40-50 triệu người<ref>{{Chú thích sách|url=http://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-history-of-medicine_spring-1991_65_1|title=Bulletin of the History of Medicine Spring 1991: Vol 65 Iss 1|date=Spring 1991|publisher=Johns Hopkins University Press|others=Internet Archive|language=English}}</ref>, theo ước lượng gần đây con số này có thể lên đến khoảng 50-100 triệu. Trận cúm tàn bạo này được giới nghiên cứu y học xem ngang hàng với trận [[dịch hạch]] làm chết gần hai phần ba dân châu Âu giữa [[thế kỷ 14]]. Sở dĩ có nhiều tử vong là vì dịch cúm lần này rất mạnh.
 
== Nguồn gốc và Tên gọi ==
Ở thời điểm đó cũng như cho đến bây giờ, người ta không biết nguồn gốc của chủng cúm này ở đâu. Nguyên nhân được đặt tên là đại dịch cúm Tây Ban Nha vì trong [[Thế Chiến thứ nhất|Thế chiến thứ nhất]], báo cáo ban đầu về tình hình dịch bệnh ở [[Đế quốc Đức]], [[Đế quốc Anh|Anh]], [[Đệ Tam Cộng hòa Pháp|Đệ Tam Cộng Hoà Pháp]] và [[Hoa Kỳ|Mỹ]] đã được kiểm duyệt để giữ tinh thần cho người dân. Tuy nhiên, các báo lại được tự do đưa tin về '''dịch cúm ở [[Tây Ban Nha]]''', điều này tạo ra một sự lầm tưởng rằng '''Tây Ban Nha''' bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh.<ref>{{Chú thích web|url=https://vov.vn/the-gioi/ho-so/nhung-hinh-anh-dac-biet-ve-dai-dich-cum-tay-ban-nha-nam-1918-894926.vov|tựa đề=Những hình ảnh đặc biệt về đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918|website=VOV.VN|ngôn ngữ=vi|ngày truy cập=2022-04-03}}</ref>
 
Nhưng thực chất nó bắt nguồn từ những người lính Mỹ tham gia chiến tranh thế giới lần thứ 1. Do Mỹ là thành viên của [[Entente|'''khối Hiệp Ước''']] nên dịch cúm bị gán cho '''Tây Ban Nha''' vì mục đích [[chính trị]]. Vua [[Alfonso XIII của Tây Ban Nha|Alfonso XIII]] của [[Tây Ban Nha]] cũng đã bị nhiễm cúm. <ref>{{Chú thích web|url=https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/suc-khoe-tong-quat/dai-dich-cum-tay-ban-nha-1918/|tựa đề=Đại dịch cúm Tây Ban Nha 1918|website=www.vinmec.com|ngôn ngữ=vi|ngày truy cập=2022-04-03}}</ref>
 
== Dịch tễ học ==
 
=== Làn sóng thứ nhất (Mùa xuân 1918) ===
Mùa xuân năm ấy, thanh niên khắp nước Mỹ phải vào các trại '''Trung tâm huấn luyện.''' Các binh sĩ mang theo virus trong người khi di chuyển từ căn cứ này sang căn cứ khác, và lên tàu sang châu Âu chiến đấu.
 
Lúc đó '''cúm Tây Ban Nha''' là một phiên bản nhẹ hơn so với làn sóng thứ hai, chủ yếu ảnh hưởng đến binh sĩ, thường dân nhìn chung không bị ''"Phơi nhiễm"'' với loại cúm này. '''John Barry''', tác giả quyển '''''The Great Influenza: The Story of the Deadliest Plague in History''','' cho rằng trận cúm ảnh hưởng khoảng một nửa các doanh trại quân đội ở Mỹ, trong khi có rất ít ca ghi nhận ở các khu vực dân sự. <ref name=":0">{{Chú thích web|url=https://cuoituan.tuoitre.vn/van-de-su-kien/lan-song-thu-hai-cua-dich-benh-loi-nhac-nho-tu-tram-nam-truoc-1563323.html|tựa đề=Làn sóng thứ hai của dịch bệnh: Lời nhắc nhớ từ trăm năm trước {{!}} cuoituan.tuoitre.vn|website=Tuổi Trẻ Cuối Tuần - TTO|ngôn ngữ=vi-VN|ngày truy cập=2022-04-03}}</ref>
 
=== Làn sóng thứ hai (Mùa thu 1918) ===
Khi này dịch cúm đã có tên là '''DỊch cúm Tây Ban Nha''', gần như bị quên lãng. Không một ai lo lắng gì trước việc khả năng tái bùng phát của dịch cúm. Phải đến bấy giờ dịch cúm mới trở nên khủng khiếp. Đại dịch khi này không tha thứ cho bất kì ai. <ref name=":0" />
 
Có một thực tế rằng, số binh lính Mỹ chết vì cúm còn nhiều hơn bị giết trong [[Thế chiến 1]]. 40% [[Hải quân Hoa Kỳ|Hải quân Mỹ]] bị cúm, 36% quân đội bị bệnh, việc [[quân đội]] di chuyển trên các con tàu và xe lửa tăng nguy cơ [[Bệnh truyền nhiễm|lây nhiễm]] dịch bệnh. Số người tử vong vì dịch cúm được ước tính là khoảng 20-50 triệu người, tuy nhiên, cũng có ước tính khác lên đến 100 triệu, tương đương với 1/20 [[dân số thế giới]] lúc bấy giờ. Nhưng cho đến nay, chúng ta vẫn không biết được con số chính xác.
 
Đây chính là '''Làn sóng''' kinh khủng nhất của '''Đại dịch cúm Tây Ban Nha'''.
 
Ở thời điểm đó, người ta không biết nguồn gốc của chủng cúm ở đâu. Nguyên nhân được đặt tên là đại dịch cúm Tây Ban Nha vì [[Tây Ban Nha]] là quốc gia bị chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch bệnh. Nhưng thực chất nó bắt nguồn từ những người lính Mỹ tham gia chiến tranh thế giới lần thứ 1. Do Mỹ là thành viên của khối Hiệp Ước nên dịch cúm bị gán cho Tây Ban Nha vì mục đích chính trị. vua [[Alfonso XIII của Tây Ban Nha|Alfonso XIII]] của [[Tây Ban Nha]] cũng đã bị nhiễm cúm.
=== Làn sóng cuối cùng (Mùa xuân 1919) ===
Khi này Đại dịch cúm đã suy yếu, làn sóng này chỉ ngắn ngủi và sớm kết thúc vào mùa hè cùng năm do những người nhiễm đã chết hoặc đã có [[miễn dịch]] với loại bệnh này.
 
▲Hầu hết các đợt bùng phát [[Dịch bệnh|dịch]] [[cúm]] khác làm tử vong một cách không tương xứng khi giết bệnh nhân [[vị thành niên]], người già, hoặc đã bị suy yếu; Ngược lại đợt [[dịch bệnh]] năm 1918 chủ yếu là giết người lớn, trẻ khỏe mạnh trước. Các nghiên cứu hiện đại, sử dụng [[virus]] lấy từ thi thể của nạn nhân đông lạnh, đã kết luận rằng [[virus]] giết chết bệnh nhân bằng việc gây phát sinh cơn bão [[cytokine]] ([[Phản ứng miễn dịch|phản ứng]] quá mức của [[hệ miễn dịch]] của cơ thể). Các [[phản ứng miễn dịch]] mạnh mẽ của thanh niên gây tàn phá cơ thể, trong khi [[Hệ miễn dịch|hệ thống miễn dịch]] yếu hơn của trẻ em và người lớn trung niên dẫn đến tử vong ít hơn ở những người này. Có một thực tế rằng, số binh lính Mỹ chết vì cúm còn nhiều hơn bị giết. 40% [[Hải quân Hoa Kỳ|Hải quân Mỹ]] bị cúm, 36% quân đội bị bệnh, việc [[quân đội]] di chuyển trên các con tàu và xe lửa tăng nguy cơ [[Bệnh truyền nhiễm|lây nhiễm]] dịch bệnh. Số người tử vong vì dịch cúm được ước tính là khoảng 20-50 triệu người, tuy nhiên, cũng có ước tính khác lên đến 100 triệu, tương đương với 1/20 [[dân số thế giới]] lúc bấy giờ. Nhưng cho đến nay, chúng ta vẫn không biết được con số chính xác.
=== Hậu Đại dịch cúm Tây Ban Nha 1918 ===
Gần 90 năm sau, các [[nhà khoa học]] đã công bố một nhóm gồm ba [[gen]] cho phép làm suy yếu [[ống phế quản]] và [[phổi]] của nạn nhân, nó tạo điều kiện cho bệnh nhân mắc [[viêm phổi do vi khuẩn]]. Cho đến nay, dịch cúm Tây Ban Nha vẫn là một dịch bệnh nguy hiểm và gây tàn phá nặng nề trong lịch sử.▼
 
'''Đại dịch cúm Tây Ban Nha''' đã gây ra thiệt hại nặng nề cho con người, khiến cho nhiều gia đình mất người thân, để lại nhiều góa phụ và [[trẻ mồ côi]]. Các nhà [[Đám tang|tang lễ]] rơi vào tình trạng quá tải, các thi thể chất đống. Nhiều gia đình đã tự đào mộ cho thành viên của họ. Về mặt kinh tế, tại [[Hoa Kỳ]], nhiều [[doanh nghiệp]] phải đóng cửa vì có nhiều nhân viên bị bệnh. Nền [[nông nghiệp]] cũng bị ảnh hưởng trầm trọng vì không có đủ [[công nhân]] để thu hoạch mùa màng ở các [[Trang trại|nông trại]]. Các cơ sở [[y tế]] địa phương đóng cửa gây khó khăn trong việc cản trợ sự lây lan của dịch.▼
== Hậu quả ==
▲'''Đại dịch cúm Tây Ban Nha''' đã gây ra thiệt hại nặng nề cho con người, khiến cho nhiều gia đình mất người thân, để lại nhiều góa phụ và [[trẻ mồ côi]]. Các nhà [[Đám tang|tang lễ]] rơi vào tình trạng quá tải, các thi thể chất đống. Nhiều gia đình đã tự đào mộ cho thành viên của họ. Về mặt kinh tế, tại [[Hoa Kỳ]], nhiều [[doanh nghiệp]] phải đóng cửa vì có nhiều nhân viên bị bệnh. Nền [[nông nghiệp]] cũng bị ảnh hưởng trầm trọng vì không có đủ [[công nhân]] để thu hoạch mùa màng ở các [[Trang trại|nông trại]]. Các cơ sở [[y tế]] địa phương đóng cửa gây khó khăn trong việc cản trợ sự lây lan của dịch.
 
▲Mùa hè năm 1919, dịch bệnh kết thúc do những người nhiễm đã chết hoặc đã có [[miễn dịch]] với loại bệnh này. Gần 90 năm sau, các [[nhà khoa học]] đã công bố một nhóm gồm ba [[gen]] cho phép làm suy yếu [[ống phế quản]] và [[phổi]] của nạn nhân, nó tạo điều kiện cho bệnh nhân mắc [[viêm phổi do vi khuẩn]]. Cho đến nay, dịch cúm Tây Ban Nha vẫn là một dịch bệnh nguy hiểm và gây tàn phá nặng nề nhất trong lịch sử.
Khoảng 50% những người ở gần người bị cúm bị lây bệnh, và khi bị lây có triệu chứng rất trầm trọng. Vì triệu chứng trầm trọng khác cúm thường nên lúc bây giờ người ta đoán bệnh sai lạc như bệnh [[sốt xuất huyết Dengue]], [[kiết lỵ]] hay [[thương hàn]]. Trận cúm Tây Ban Nha quả thực là một bệnh dịch toàn cầu, lan tràn lên tận [[Bắc Cực|Bắc cực]] và cả những vùng đảo xa xôi ở [[Thái Bình Dương]] cũng bị lây. Khoảng 2 - 20% người mắc bệnh bị chết (cao hơn tỉ lệ tử vong 0.1% của loại cúm thông thường). Một đặc điểm của dịch cúm này là đa số người chết thuộc tuổi khá trẻ, 99% tử vong tuổi nhỏ hơn 65, và 50% ở tuổi 20 - 40<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Simonsen|first=L.|last2=Clarke|first2=M. J.|last3=Schonberger|first3=L. B.|last4=Arden|first4=N. H.|last5=Cox|first5=N. J.|last6=Fukuda|first6=K.|date=1998-07|title=Pandemic versus epidemic influenza mortality: a pattern of changing age distribution|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9652423/|journal=The Journal of Infectious Diseases|volume=178|issue=1|pages=53–60|doi=10.1086/515616|issn=0022-1899|pmid=9652423}}</ref> (so với cúm thông thường làm chết trẻ nhỏ và người già trên 65). Người ta ước lượng đợt cúm 1918-1919 giết chết khoảng 2.5 - 5% dân số toàn thế giới.
 
==Tham khảo==
{{tham khảo}}7. https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/suc-khoe-tong-quat/dai-dich-cum-tay-ban-nha-1918/<nowiki/>{{sơ khai y tế}}
{{Nhiễm trùng}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Đại_dịch_cúm_Tây_Ban_Nha_1918”