Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Lan Xang”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Hoalehuy (thảo luận | đóng góp)
438 sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Hoalehuy (thảo luận | đóng góp)
438 sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 52:
'''Lan Xang''' (có khi viết là '''Lan Ch'ang''', '''Lanexang''', [[tiếng Pali]]: Sisattanakhanahut, [[tiếng Lào]]: ລ້ານຊ້າງ - lâansâang, [[chữ Nho]]: 南掌 - Nam Chưởng hay 萬象 - Vạn Tượng), nghĩa là "đất nước triệu voi" (Lan: triệu, Xang: voi), là quốc gia thống nhất đầu tiên của [[người Lào]], được vua [[Phà Ngừm]] thành lập năm [[1354]].<ref>Christopher Buyers, (10/2009) [http://www.royalark.net/Laos/laos.htm Lan Xang. The Khun Lo Dynasty. Genealogy. p. Brief History]. Truy cập 1/04/2019.</ref>
 
== ThànhLịch lậpsử ==
 
=== Thành lập ===
{{Chính|Phà Ngừm}}
 
Phà Ngừm là dòng dõi của thủ lĩnh (''chao muang'') xứ [[Luangprabang (huyện)|muangMuang Sua]] (Luangprabang ngày nay). Lúc nhỏ, cha con ông bị bắt vào [[Angkor]] làm [[con tin]] của triều đình Khmer. Ở Angkor, Phà Ngừm quy y theo [[đạo Phật]] rồi được gả công nương trong hoàng tộc Khmer. Năm 1351 khi miền Bắc có loạn, triều đình Khmer lúc ấy đã suy yếu, sai Phà Ngừm cầm quân lên [[cao nguyên Khorat]] đánh dẹp. Phà Ngừm giỏi việc binh nên bình định được các ''chao muang'' địa phương năm 1354, thống nhất xứ Lào, xưng quốc hiệu là '''Lan Xang'''. Kinh đô đặt ở Xieng Dong Xieng Thong ở xứ Muang Sua cũ. Biên cương nước Lan Xang rộng lớn nhất nhì Đông Nam Á lúc bấy giờ, bao gồm [[Cao nguyên Khorat]] cùng lưu vực sông Mê Kông, bắc giáp [[Trung Hoa]], nam đến Sambor của [[đế quốc Angkor]], đông giáp [[Đại Việt]], tây là rặng [[Dong Phaya Yen]].
 
Năm 1373, dân Lan Xang không phục nên Phà Ngừm phải bỏ ngai vàng, lưu vong sang xứ [[Nan (tỉnh)|muangMuang Nan]] (nay thuộc [[nan (tỉnh)|tỉnh Nan]], [[Thái Lan]]) rồi mất ở đó. Con Phà Ngừm là [[Samsenethai]] lên kế vị, người có công chỉnh đốn triều chính thêm quy củ, lấy [[Hệ thống Mandala|Mandala]] và [[Phật giáo]] [[Thượng tọa bộ]] làm gốc. Trong nước thì [[Samsenethai]] thu phục được các thủ lĩnh địa phương. Đối ngoại thì Lan Xang giao hiếu với Quốc vương [[Vương quốc Ayutthaya|nước Ayutthaya]] của người Thái, ngày càng hùng mạnh. [[Samsenethai]] cũng tìm cách liên minh với các xứ lân bang, cưới công chúa xứ [[Lan Na]] ở phía đông bắc rồi lại cầu hôn, rước một công chúa Ayutthaya về Lan Xang.
 
Kế vị [[Samsenethai]] là [[Lan Kham Deng]], trị vì không lâu thì mất. Lan Xang bước vào thời kỳ nhiễu loạn.
 
=== Loạn lạc, chiến tranh và trùngtrung hưng ===
Con cả của Lan Kham Deng là [[Phommathat]] lên kế vị nhưng chỉ ở ngôi được 10 tháng thì bị sát hại. Quyền lực bấy giờ do [[Nang Keo Phimpha]], em gái [[Samsenethai]] nắm cả. Phimpha lập con mình là [[Khamtum]] lên làm vua nhưng Khamtum cũng chỉ ở ngôi được 5 tháng thì bị ép nhường ngôi cho [[Meunsai]] - con trai thứ của [[Samsenethai]]. Meunsai ở ngôi được 6 tháng lại bị Nang Keo Phimpha giết đi rồi đưa [[Fa Khai]] lên kế vị. Fa Khai cũng chỉ ở ngôi được khoảng 3 năm.
 
Hàng 68 ⟶ 70:
Kế vị là [[La Saen Thai]] (em của Suvanna Banlang, ở ngôi: 1486–96), rồi đến [[Somphu]] (con của Suvanna Banlang, ở ngôi: 1496–1501), và [[Vixun]] (em của Suvanna Banlang, ở ngôi: 1501–1520). Dưới áp lực của Đại Việt, vua Lan Xang cố dựa vào Vương quốc Ayutthaya của người Thái. Từ đó Lan xang càng chịu ảnh hưởng của Ayutthaya từ mọi mặt: [[chính trị]], [[văn hóa]] và [[thương mại]].
 
=== Thời kỳ vàng son ===
Lan Xang dưới các triều vua Vixun (1501–20), [[Phothisarat]] (1520–47) và [[Xaysethathirath|Setthathirath]] (1548–71) hưởng thời kỳ vàng son, thịnh trị. Ba vị vua này giữ nguyên phép cai trị cũ trong khi nâng cao Phật giáo của các tiền triều. Pho tượng Phật Phra Bang vốn được coi là quốc bảo được triều đình rước từ [[Viêng Chăn]] về Xieng Dong Xieng Thong và từ đó kinh đô Lan Xang mang danh hiệu "Luangprabang" (nơi đặt Phra Bang).
 
Hàng 79 ⟶ 81:
Trong khi đó Taungoo mở cuộc xâm lăng về phía đông. Lan Xang và Ayutthaya cùng là tộc người Thái nên tìm cách liên minh nhưng quân Miến quá mạnh. Ayutthaya thất thủ năm 1568 rồi bị quân Miến đốt phá tan hoang. Taungoo sau đó chuyển quân lên đánh Viêng Chăn. Setthathirath cầm quân đẩy lui được quân Miến nhưng rồi qua đời một cách bí ẩn khi đi tuần du ở Hạ Lào.
 
=== Suy vong ===
Sau cái chết củakhi vua Setthathirath mất năm 1571, Lan Xang một lần nữa rơi vào cảnh tranh giành ngôi báu. Taungoo đã nhân cơ hội này can thiệp vào Lan Xang, chính thức đưa Lan Xang thành chư hầu của mình suốt 30 năm. Chuyện tranh giành ngôi báu vẫn tiếp tục. Mãi đến năm 1638, khi vua [[Surinyavongsa]] lên cai trị, khủng hoảng chính trị mới chấm dứt. Nhưng đến khi vị vua này qua đời vào năm 1695, Lan Xang lại tiếp tục rơi vào khủng hoảng bởi tranh giành nội bộ, và kết quả là nó đã chính thức chấm dứt khi bị phân chia thành ba vương quốc nhỏ là [[Vương quốc Luang Phrabang]] ở phía bắc, [[Vương quốc Viêng Chăn]] ở trung tâm và [[Vương quốc Champasak]] ở phía nam vào năm [[1707]].
 
== Xã hội ==
Lan Xang có sự đa dạng về sắc tộc do buôn bán và di cư. Các dân tộc được nhóm lại thành các loại văn hóa rộng lớn là Lao Thơng (bao gồm hầu hết các nhóm bản địa và Môn-Khmer) và Lao Sung. Người Lao Lùm chiếm ưu thế về mặt sắc tộc và có một số nhóm Tai có liên quan chặt chẽ với nhau bao gồm người Tai Dam, Tai Daeng, Tai Lu, Tai Yuan và Phuan. Có lẽ vì sự đa dạng sắc tộc phức tạp của Lan Xang, cấu trúc xã hội khá đơn giản, đặc biệt là so với những người Thái láng giềng với hệ thống sakdi na hoặc người Khmer với hệ thống đẳng cấp phức tạp của họ và các khái niệm về vương quyền thần thánh hoặc devaraja.{{sfnp|Askew|2007|p=36}}
 
Xã hội Lào bị phân chia với quyền lực tôn giáo và thế tục của hoàng gia đứng đầu, tiếp theo là quý tộc, và sau đó là giai cấp nông dân bao gồm thương nhân, nghệ nhân, nông dân và lao động phổ thông.{{sfnp|Evans|2003}}Ngoài ra, còn có tăng lữ, không chỉ giúp việc di chuyển thuận tiện mà còn là phương tiện giáo dục.{{sfnp|McDaniel|2008}} Các dân tộc vùng đồi hoặc Lao Thơng nằm ngoài hệ thống xã hội, cùng với ''kha'' hoặc tù nhân bị bắt trong chiến tranh hoặc phạm các tội hình sự hoặc nợ nần.{{sfnp|Turton|2000|p=16}} Người Xiêm, Khmer và Shan hình thành phần lớn các thương nhân lưu động, nhưng có một số lượng nhỏ người Hoa và người Việt xung quanh các thành phố buôn bán lớn và ở Muang Phuan.
 
== Các vua Lanxang (1353 - 1707) ==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Lan_Xang”