Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Damdin Sükhbaatar”

'''Damdin Sükhbaatar''' ({{lang-mn|Дамдин Сүхбаатар, Chuyển tự Latinh: ''Damdin Syhbaatar''}}) (2 tháng 2, 1893 - 20 tháng 2, 1923) là một nhà lãnh đạo quân sự trong cuộc cách mạng năm 1921 tại Mông Cổ. Ông là một trong những nhân vật quan trọng nhất trong cuộc đấu tranh giành độc lập của đất nước Mông Cổ.

 

[[Tập tin:Sukhbatars monuyment in Amgalan.JPG|nhỏ|160px|trái|Nơi sinh của Damdin Sükhbaatar tại [[Amgalan]] (trước đây là [[Mãi mại thành]]), [[Ulaanbaatar]].]]

Sükhbaatar sinh ra tại [[Mãi mại thành]], điểm thông thương của Trung Hoa cách vài km về phía đông của Ikh Khüree (sau này là Niislel Khüree, nay là [[Ulaanbaatar]]), và là con thứ ba trong số số bốn người con của gia đình. Cha mẹ của ông đã rời bỏ [[kỳ (Nội Mông Cổ)|kỳ]] quê hương của họ tại Setsen Khan, và cha ông sau đó làm các công việc vặt và lao động phổ thông. Khi Sükhbaatar lên sáu tuổi, gia đình ông chuyển đến một nơi gần lãnh sự quán Nga. Việc chơi đùa với các trẻ em người Nga đã giúp ông có thể nói được một chút tiếng Nga. Ở tuổi 14, Sükhbaatar có cơ hội tiếp thu giáo dục tại Zaisan Jamyan. Đến năm 16 tuổi, ông trở thành một người đua ngựa ủy thác (vào lúc đó, những người bị bắt buộc phải làm một công việc nào đó cho chính quyền thường thuê người khác thay họ) trong vài năm. Sau khi Mông Cổ tuyên bố độc lập lần đầu tiên vào năm 1911, Sükhbaatar đã đi nghĩa vụ quân sự cho quân đội quốc gia mới.

 

Năm 1912, các cố vấn người Nga thành lập một trường quân sự tại [[Khujirbulan]], và Sükhbaatar đã trở thành một trong những quân nhân được chuyển tới nơi đó. Tài năng về sách lược quân sự và và kỹ năng của ông trong việc cưỡi ngựa và săn bắn đã khiến những người đồng chí tỏ ra kính nể, và sau khi kết thúc đợt đào tạo ông trở thành một chỉ huy trung đội của [[đại đội]] [[súng máy]] tại Khujirbulan. Năm 1913, ông lập gia đình với người vợ [[Sükhbaataryn Yanjmaa|Yanjmaa]]. Họ có người con đầu tiên vào năm 1911, nhưng cha mẹ của Yanjmaa phản đối mối quan hệ này vì Sükhbaatar quá nghèo.

 

Vào cuối tháng sáu năm 1914, Sükhbaatar có liên hệ đến một vụ nổi loạn quân sự chống lại điều kiện sống tồi tệ và nạn tham nhũng trong quân đội, song điều này dường như không có ảnh hưởng tiêu cực nào tới ông. Thời kì gọi là tự trị của Mông Cổ là một giai đoạn sôi động, và đến năm 1917 Sükhbaatar được triển khai đến biên giới miền đông Mông Cổ, dưới quyền chỉ huy của [[Khatanbaatar Magsarjav]]. Năm 1918, chính phủ Mông Cổ lập một phòng in ấn để in các bộ luật và các bản kinh Phật giáo Tây Tạng, và Sükhbaatar được chuyển công tác về đây. Văn phòng do Jamyan lãnh đạo, một trong những lí do khiến ông được chuyển về đây là vì tên của Sükhbaatar đã được giáo viên cũ của ông gửi đến. Lí do khác là các cấp trên của Sükhbaatar muốn tách ông ra khỏi những người lính khác.

 

[[Tập tin:Sukhbaatar and Choibalsan.jpg|nhỏ|phải|Sukhbaatar (trái) và Choibalsan]]

Năm 1918/1919, [[Trung Hoa Dân Quốc]] gia tăng sức ép lên nhà nước Mông Cổ non trẻ, trong bối cảnh Nga đang phải vật lộn với các hậu quả của [[Chiến tranh Thế giới thứ nhất]], [[Cách mạng Tháng Mười]], và bắt đầu [[Nội chiến Nga|nội chiến]]. Một số quý tộc bắt đầu thương lượng với [[trú tráp đại thần]] của Trung Quốc về việc bãi bỏ quyền tự trị của Mông Cổ, và đến màu thu năm 1919 Tường [[Từ Thụ Tranh]] đã xâm chiếm Niislel Khüree và bắt ép [[Bogd Khan]] phải kí chỉ dụ hợp nhất Mông Cổ vào Trung Hoa Dân Quốc. Cũng vào thời gian này, hai nhóm bí mật mà sau này phát triển thành [[Đảng Nhân dân Cách mạng Mông Cổ|Đảng Nhân dân Mông Cổ]] được thành lập, và Sükhbaatar là một thành viên trong số đó. Sau khi người Trung Quốc tiếp quản, phòng in ấn bị đóng cửa và quân đội bị giải thể, Sükhbaatar trở thành người thất nghiệp.

Hai nhóm bí mật được thống nhất vào đầu năm 1920, và bắt đầu việc bí mật dán các cáo thị phê phán những người cầm quyền mới. Họ bắt đầu thu thập thông tin tình báo về các lực lượng Trung Quốc đóng tại Khüree, và thăm dò quan điểm của Bogd Khan, các vị Lạt-ma bậc trên, các quý tộc bậc cao, đối với Trung Quốc. Ngoài ra, họ cũng tiếp xúc với một số nhà cách mạng trong cộng đồng người Nga tại Khüree. Đến giữa năm 1920, một vài đặc vụ của [[Đệ tam Quốc tế]] đã thuyết phục nhóm bí mật cử đại diện đến [[Irkutsk]]. Bởi vậy, nhóm được đổi tên thành Đảng Nhân dân Mông Cổ vào ngày 25 tháng 6 năm 1920, và cử người tới Nga để giành lấy sự ủng hộ của Liên Xô. [[Soliin Danzan|Danzan]] và [[Khorloogiin Choibalsan|Choibalsan]] đã khởi hành vào đầu tháng bảy, [[Dogsomyn Bodoo|Bodoo]] và [[Dambyn Chagdarjav|Chagdarjav]] khởi hành sau đó vào giữa tháng bảy. Vào ngày 25 tháng bảy, thành thành viên còn lại trong nhóm đã thông công, thông qua Da Lama Puntsagdorj, thu được một lá thư trong đó Bogd Khan đã mời nước Nga Xô viết hỗ trợ chống lại Trung Quốc. Với lá thứ này, Sükhbaatar, [[Darizavyn Losol|Losol]] và [[Dogsom]] trở khỏi nước Nga vào cuối tháng bảy năm 1921.

 

[[Tập tin:Stamp Mongolia 1932 40m.jpg|nhỏ|phải|Tem bưu chính Mông Cổ năm 1932 có hình Sükhbaatar]]

Ngày 19 tháng 8 năm 1920, các đại diện Mông Cổ đi đến [[Irkutsk]] và họp mặt với một đạ diện của chính phủ Nga Xô viết tên là Gapon. Gapon cho biết Nước Nga Xô viết sẵn sàng giúp đỡ Mông Cổ, nhưng những người đại diện cần giải thích về mô hình chính quyền mà họ muốn thiết lập, họ muốn chống lại các lực lượng nước ngoài như thế nào và chính sách trong tương lai của họ. Vào đầu tháng chín, [[Danzan]], [[Losol]] và [[Dambyn Chagdarjav|Chagdarjav]] được gửi đến [[Moskva]] qua ngả [[Omsk]], trong khi Sükhbaatar và Choibalsan ở lại Irkutsk để đào tạo quân đội và duy trì mối liên hệ giữa các đại diện tại Moskva và Mông Cổ. Bodoo và Dogsom được cử trở lại Khüree.

Vào ngày 11 tháng 7, một chính phủ mới được tuyên bố thành lập, Sükhbaatar trở thành Bộ trưởng Quốc phòng và quyền lực của Bogd Khan bị giới hạn ở mức biểu tượng.

 

 

Chính phủ mới chưa có vị thế vững chắc, và tin đồn về âm mưu chống cộng đã được lan truyền. Năm 1922, [[Bodoo]], [[Chagdarjav]], Da Lama Puntsagdorj và những người khác bị hành quyết với lý do họ cộng tác với các kẻ thù bên trong và bên ngoài của chính phủ mới. Đầu năm 1923, giữa luc có những nghi ngờ chính thức về một cuộc đảo chính do [[Tsagaan Sar]] lên kế hoạch, trạng thái cảnh giác đã khiến Sükhbaatar kiệt sức. Ông suy nhược vào đêm ngày 14/15 tháng 2, và qua đời ngày 20 tháng 2. Trong thập kỉ 1940 dưới sự chế độ của Choibalsan, Sükhbaatar được khẳng định là chết do nhiễm độc been poisoned, nhưng sau đó các sách báo cộng sản không thể đi đến thống nhất về nguyên nhân cái chết.

Một bức tượng của Sükhbaatar đặt tại quảng trường Sükhbaatar Square trước mặt tòa nhà chính phủ tại [[Ulaanbaatar]] ngày nay. Các địa điểm khác được đặt theo tên của Sükhbaatar gồm [[Sükhbaatar (tỉnh)|Tỉnh Sükhbaatar]], tỉnh lị [[Selenge (tỉnh)|tỉnh Selenge]], và một quận thuộc [[Ulaanbaatar]]. Ngân hàng Mông Cổ in hình ảnh Sükhbaatar lên những tờ từ 5 đến 100 [[Tögrög]] (loạt năm 1993), các mệnh giá cao hơn thể hiện chân dung của [[Thành Cát Tư Hãn]].<ref>[http://www.mongolbank.mn/web/guest/banknotes/notes Notes<!-- Bot generated title -->]</ref>.

 

*[[Lịch sử Mông Cổ]]

 

* Urgunge Onon, ''Mongolian Heroes of the 20th Century'', New York 1976, p.&nbsp;143-192 (mainly a translation of L. Bat-Ochir and D. Dashjamts, ''The Life of Sükhbaatar'', Ulaanbaatar 1965)

{{reflist}}

 

{{commonscat-inline}}

*[http://www.pjsymes.com.au/articles/suhbaatar.htm Tiểu sử]

}}

{{thời gian sống|1893|1923}}

[[Thể loại:Người Cộng sản Mông Cổ]]

[[Thể loại:Lãnh đạo Cộng sản]]

[[be:Дамдзін Сухэ-Батар]]

[[ca:Damdin Sükhbaatar]]

[[de:Damdin Süchbaatar]]

[[en:Damdin Sükhbaatar]]