Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Vũ Văn Thái”

'''Vũ-văn Văn Thái''' ([[chữ Hán]]: 宇文泰; [[507]]-[[556]]), họ kép Vũ Văn (宇文), tự '''Hắc Thát''' (黑獺) là Thượng Trụtrụ nhà [[Tây Ngụy]] thời [[Nam Bắc triều (Trung Quốc)|Nam Bắc triều]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Ông là người đặt cơ sở cho sự ra đời của nhà [[Bắc Chu]]. Đương thời, ông là người đối trọng với [[Cao Hoan]] (Thượng Trụtrụ nhà [[Đông Ngụy]] - người có vai trò như Vũ Văn Thái tại Đông Ngụy) sau khi [[Bắc Ngụy]] phân liệt. Sau khi ông mất, năm 557, cháu là [[Vũ Văn Hộ]] ép Cung Đế của [[Tây Ngụy Cung đế]] nhượng ngôi cho con ôngVũ Văn Thái là Vũ Văn Giác, tức Hiếu Mẫn Đế, lập ra nhà Bắc Chu. Ông được truy tôn làm Thái Tổtổ Văn hoàngHoàng đế.

Họ Vũ Văn vốn người Nam Hung Nô, sau dời đến Liêu Đông, đứng đầu 12 bộ lạc, đa số là Tiên Ti. Đến đời Vũ Văn Hầu Quy Đậu (侯歸豆), bị [[Mộ Dung Hoảng (慕容晃)]] nhà [[Tiền Yên]] diệttấn công chinh phạt. Hầu Quy Đậu chạy sang [[Cao Ly]], con là Lăng Sĩ Yến (陵仕燕) hàng Mộ Dung Hoảng.

Về sau, [[Mộ Dung Bảo]] nhà [[Bắc Yên]] bị diệt, bèn hàng [[Thác Bạt Khuê]], tức Đạo Vũ Đếđế nhà [[Bắc Ngụy]]. Nhà Ngụy lập 6 tiền đồn (lục trấn) phòng cự người Nhuyễn Nhuyễn ở phía bắc, họ Vũ-văn Văn bị dời đến Vũ Xuyên Trấn, thuộc Đại Quận.

Sau khi nhà Bắc Ngụy dời đô từ Bình Thành, Đại Quận đến Lạc Dương, mâu thuẫn giữa giới quý tộc Bắc Ngụy và người lục[[Lục trấn]] mỗi ngày sâu hơn. Đến đời [[Hiếu Minh Đếđế]], người Ô Dã trấn là Poliuhan Baling (''破六韓拔陵'', [[Phá-lục-hàn Lục Hàn Bạt Lăng]]) khởi loạn, và dần lan ra các trấn khác.

Bộ hạ Bạt Lăng là Vệ Khả Côi vây trấn Hoài Sóc, Heba Duba (''賀拔度拔'' Hạ-bạt Bạt Độ Bạt) cùng cha Thái là Vũ-văn Văn Quăng vốn giữ chức nhỏ về quân sự ở trấn, tổ chức hào kiệt trong trấn đi giải vây cho Hoài Sóc, giết được Vệ Khả Côi. Đây là đầu mối mối quan hệ giữa Vũ Văn Thái và [[Hạ-bạt Bạt Nhạc]] (Heba Yue), con Độ Bạt.

Sau, Vũ Xuyên mất, Vũ-văn Văn Quăng cùng các con theo về với Tiên-vu Vu Tu Lễ, là một trong số các thủ lĩnh nổi dậy. Quăng chết trận. Về sau, bộ hạ Tu Lễ là [[Cát Vinh]] giết Tu Lễ tự lên thay, cho Vũ-văn Văn Thái, khi ấy mới 18 tuổi, làm tướng.

Đến khi Cát Vinh bị [[Nhĩ-chu Chu Vinh]] diệt, anh em Thái lại theo Nhĩ-chu Chu Vinh. Vinh không tin anh em họ Vũ-văn Văn, giết anh Thái là Lạc Sinh. Thái phải van xin mới được tha mạng.

Đến đời [[Bắc Ngụy Hiếu Trang Đế|Hiếu nhàTrang Bắc Ngụyđế]], Vinh sai cháu là Nhĩ-chu Chu Thiên Quang làm chánh tướng cùng Hạ-bạt Bạt Nhạc và Hầu-mạc-trần Mạc Trần Duyệt bình định Quan Trung ([[Cam Túc]], [[Thiểm Tây]]), khi ấy có Mặc-kỷ Kỷ Xú Nô và một số phiến quân khác cát cứ,. Thái đi theo, làm thuộc tướng dưới trướng Hạ-bạt Bạt Nhạc. Diệt được các phiến quân như Mặc-kỷ Kỷ Xú Nô, Vương Khánh Vân - vùng Quan Lũng nhờ vậy tạm yên ổn.

Sau khi Vinh chết, em họ Vinh là [[Nhĩ-chu Chu Thế Long]], vốn cầm quyền ở [[Lạc Dương]] gọi Thiên Quang về cùng đối phó với [[Cao Hoan]]. Liên quân Nhĩ-chu Chu thua trận tại Hàn Lăng, Thiên Quang bị phe trung thành với vua Ngụy ở Lạc Dương đứng đầu có [[Hộc-tư Tư Xuân]] và anh Nhạc là [[Hạ-bạt Bạt Thắng]] bắt, giao cho Cao Hoan, sau bị chém đầu. Nhạc âm mưu cùng Thái, thông đồng với Duyệt, chạy đến [[Trường An]] tự thế vào quyền vị của Thiên Quang.

[[Bắc Ngụy Hiếu Vũ Đế|Hiếu nhàVũ [[Bắc Ngụyđế]], đằng saudo có Hộc-tư Tư Xuân bày mưu, muốn mượn Nhạc làm vây cánh đối phó với [[Cao Hoan]], khi ấy làm chủ khắp các châu quận bắc sông Hoàng Hà, nên phong Nhạc chức lớn, đi lại mật thiết. Cao Hoan gởi mật thư cho Hầu-mạc-trần Mạc Trần Duyệt, bảo giết Hạ-bạt Bạt Nhạc.

Năm 534, Nhạc tụ quân đánh Thứ Sửsử Linh Châu là Tào Nê, sai Duyệt dẫn bộ khúc làm tiên phong. Duyệt nhân dịp Nhạc đến bàn việc quân, giết Nhạc. Tướng sĩ vùng Quan Trung mất đầu, hoảng loạn. Duyệt ban đầu muốn tự lên thay, nhưng sợ, bất quyết, bèn dẫn bản bộ chạy về giữ Tần Châu. Tướng sĩ vùng Quan Tây ban đầu tôn Đô Đốcđốc Khấu Lạc, vốn lớn tuổi nhất, lên thay Nhạc, nhưng Lạc ít uy nên tự xin lui. Đô Đốcđốc Triệu Quý đề nghị mời Vũ Văn Thái, khi ấy là Thứ Sử ởsử Hạ Châu làm chủ tướng thay Nhạc.

Việc đầu tiên Thái làm là đánh Hầu-mạc-trần Mạc Trần Duyệt, Duyệt bỏ thành lui dựa núi rừng hiểm trở cự thủ, tướng dưới trướng Duyệt là [[Lý Bật]] muốn hàng Thái, gian mưu làm thế lực Duyệt tan rã, Duyệt bỏ trốn, sau bị giết.

Hiếu Vũ Đế nhà Bắc Ngụyđế muốn dùng Thái làm vây cánh cự Cao Hoan, ban Thái làm Quan Tây Đại Hànhhành Đàiđài, Đại Đôđô Đốcđốc. Hiếu Vũ đế mộ quân phao tin để đánh nhà Lương của [[Tiêu Diễn]] ở phía nam, nhưng thậtthực chất muốn diệt Cao Hoan phía bắc. Cao Hoan bèn dẫn quân tiến đến Lạc Dương. Hiếu Vũ đế biết mình không địch nỗi, cứu quân không đến kịp, bèn cùng Hộc-tư Tư Xuân, [[Vương Tư Chính]] chạy đến Trường An. Cao Hoan lập Tĩnh Đếđế lên thay, từ đó phân chia ra [[Đông, Ngụy]] và [[Tây Ngụy]].

Ban đầu, vùng Quan Hữu kém phát triển, do loạn lạc cát cứ liên miên từ cuối đời [[Đông Hán]]. Năm 542, Vũ Văn Thái cho thi hành cải cách về quân sự, kinh tế, giảm xa hoa, lãng phí, tham nhũng trong giới quan tước để có thể đương đầu với [[Đông Ngụy]] của Cao Hoan, sẵn vốn giàu mạnh hơn, đặt 6 Điều Thưthư căn bản:

# Đôn Giáogiáo Hóahóa (敦教化): Nhà nước tăng cường mở rộng giáo dục.

Về quân sự, dùng chế độ Phủ Binh, tức dùng binh phương trấn luân phiên phòng thủ kinh đô, bình thường và khi không có chiến tranh lui về cày cấy. Đây chính là cải cách gầy dựng sức mạnh quân sự không riêng cho Tây Ngụy và Bắc Chu, mà cả Tùy và Đường sau này. Về kinh tế và thống trị, Thái dùng chế độ Phủ Điền, lại biết dùng những người có khả năng như Tô Xước, ChâuChu Huệ Đạt vào các vị trí quan trọng. Vũ Văn Thái ngưỡng mộ Châu[[Chu Côngcông Đán]], Quanquan Chếchế cũng đổi phỏng theo [[nhà ChâuChu]]. Về mặt xã hội, để giảm mâu thuẫn giữa người Hoa và dị tộc, đặc biệt [[Tiên Ti]], Thái bắt triều thần mang cả họ: Hán và Tiên Ti. Các phong tục Tiên Ti đã bị phế bỏ từ thời [[Bắc Ngụy Hiếu Văn Đế|Hiếu Văn đế]] gây bất bình trong tộc chúng Tiên Ti cũng được tái tồn.

Năm 535, bất bình với việc loạn luân của Ngụy Hiếu Vũ Đếđế, Thái cho người đầu độc Hiếu Vũ Đếđế, lập Nam Dương Vươngvương [[Nguyên Bảo Cự]] lên thay, tức [[Tây Ngụy Văn Đế|Văn đế]]. Năm 551, Văn đế chết, Thái lập Thái tử Khâm lên thay, tức [[Tây Ngụy Phế Đế|Phế đế]]. Phế đế lấy con gái Thái làm Hoàng hậu. Tuy tiếng là vua, nhưng thực chất Phế đế chỉ là bù nhìn.

Năm 537, mùa Xuân, sau vài năm chuẩn bị chu đáo, Cao Hoan mở chiến dịch tấn công Tây Ngụy, chia làm 3 cánh do [[Đậu Thái]], [[Cao Ngang]], và Cao Hoan chỉ huy. Ý định Cao Hoan muốn giữ chân Vũ Văn Thái để Đậu Thái đi vòng đánh sâu vào nội địa Tây Ngụy. Nắm được ý định này Thái tập trung lực lượng bất ngờ tấn công Đậu Thái tại Tiểu Quan, đại thắng. Đậu Thái tự vẫn, Cao Hoan và Cao Ngang đành rút lui.

Đến Thu, Vũ Văn Thái thân dẫn quân phản công, chiếm Hoằng Nông, vừa cũng để tránh hạn đói ở [[Trường An]]. Cao Hoán bèn dẫn quân từ Tấn Dương men theo sông Phần, muốn đánh thọc vào phía sau Thái. Thái phải rút quân, gặp Cao Hoan tại Sa Uyển. Thái ít quân, phải bày trận men theo bờ cỏ. Cao Hoan theo lời Hầu Cảnh, cậy quân đông, không dùng hỏa công, cũng không chia quân đi vòng tấn công Trường An, tấn công trực diện, không ngờ thua to, phải rút.

Mùa Đông, Thái sai Độc-cô Cô Tín phản công, chiếm được Lạc Dương.

Năm 543, Thứ Sử Bắc Dự Châu của Đông Ngụy là Cao Thận (anh Cao Ngang) vốn bất hòa với Thôi Tiêm, là Trưởng Sửsử của Cao Trừng -- con trưởng Cao Hoán, lại giận Cao Trừng muốn hiếp vợ mình, đem đất Hổ Lao hàng Tây Ngụy. Vũ Văn Thái thân dẫn quân đến cứu Cao Thận. Đại chiến với quân Đông Ngụy tại Lạc Dương nhưng thua to, bị tướng ngụy là Bành Nhạc truy đuổi bức bách, Thái bảo Nhạc "Tao mất liệu mày có sống được không?" tại cởi đai vàng thảy cho Nhạc, Bành Nhạc bèn quay về. Hôm sau, tái chiến, Cao Hoan bị truy bức bởi tướng Tây Ngụy là Hạ-bạt Bạt Thắng may mắn thoát chết chỉ vì ngựa Thắng hụt hơi. Thế bất lợi, Vũ Văn Thái rốt cuộc đành rút quân. Lần này Tây Ngụy thiệt hại nặng, ông đang biểu xin tự giáng chức nhưng vua Tây Ngụy không phê chuẩn.

Năm 550, Cao Dương, con Cao Hoán, soán ngôi Đông Ngụy Tĩnh Đế, lập Bắc Tề. Nghe Dương trẻ, tính tình ngờ nghệch, Vũ-văn Văn Thái mở chiến dịch đánh Tề, đánh đến Kiến Châu, Dương thân dẫn quân ngăn trở, quân ngũ chỉnh tề. Khi ấy Vũ-văn Văn Thái mới biết Cao Dương có tài cầm quân. Gặp thời tiết bất lợi, mưa lớn, lương thảo, súc vật thiệt hại nhiều, Thái bèn rút quân. Cao Dương phản công thu lại đất đã mất.

Năm 549, Hầu Cảnh chiếm Kiến Khang, nhà Lương đại loạn, các vương thất nhà Lương cùng Hầu Cảnh đánh lẫn nhau. Nhạc Dương Vươngvương nước Lương là [[Tiêu Sát]] (蕭詧) đánh nhau với chú là Tương Đông Vươngvương Tiêu Dịch (繹) thất thế, bèn đem thành Tương Dương cầu cứu Tây Ngụy.

Vũ-văn Văn Thái phái Dương Trung (楊忠) dẫn quân đến cứu, đánh bại tướng Dịch là Lưu Trọng Lễ (柳仲禮), bèn phong Tiêu Sát làm Lương Vươngvương, chư hầu của Ngụy.

Năm 550, Thiệu Lăng Vươngvương nhà Lương [[Tiêu Luân]] (綸) tấn công An Lục, Thái phái Dương Trung đến cứu. Trung đánh bại Luân, phản kích vây Luân ở Nhữ Nam, bắt được và giết.

Năm 552, Tiêu Dịch và Hầu Cảnh tương chiến. Dịch cắt Hán Trung cầu cứu Tây Ngụy. Tướng giữ thành là Tiêu Tuần quyết không dâng thành. Vũ-văn Văn Thái cùng tướng là Đạt-hề Hề Vũ bèn tấn công Hán Trung, chiếm được.

Năm 553, anh em Tiêu Dịch và Tiêu Kỷ (紀) đánh nhau, cùng muốn tranh ngôi. Dịch cầu cứu Tây Ngụy. Thái phái [[Uất-trì Trì Quýnh]] dẫn quân tấn công, chiếm đất Thục, Kỷ thua chạy, sau bị Dịch giết.

Năm 554, Tiêu Dịch, bấy giờ lên ngôi ở Giang Lăng tức Nguyên Đếđế nhà Lương, đối xử kiêu ngạo với sử giả Tây Ngụy, Vũ-văn Văn Thái phái [[Vũ-văn Văn Hộ]], Vu Cẩn, và Dương Trung dẫn quân chinh phạt -- chiếm Giang Lăng và bắt Nguyên Đếđế. Lập Tiêu Sát lên thay tức Tuyên Đếđế. Bèn đổi Giang Lăng cho Tiêu Sát, sát nhập Tương Dương vào Tây Ngụy.

Năm 538, vì Tây Ngụy còn yếu, Vũ-văn Văn Thái muốn đồng minh với người [[Nhuyễn Nhuyễn]], khuyên Ngụy Đế gả người trong Hoànghoàng tộc cho em Thiền Vuvu Nhuyễn Nhuyễn là Uất-cửu-lưYujiulü Đáp HànTahan (''郁久閭塔寒'', Uất Cửu Lư Đáp Hàn), lại ép Ngụy Đếđế truất Ất-phất Phất Hoàng Hậuhậu, lập con gái Thiền Vuvu lên thay.

* [[Bắc Sử]], Quyển 9: ChâuChu Bản Kỷkỷ - Thái Tổ Văn Đếđế, Lý Đại Sư và Lý Diên Thọ.