Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Neanderthal”

Người '''Neanderthal''' là một loài trong [[chi Người]] đã tuyệt chủng, các mẫu được tìm thấy trong [[thế Pleistocene]] ở [[châu Âu]] và một vài nơi thuộc phía Tây và [[trung Á]]. Neanderthal hoặc được xếp là phụ loài (hay chủng tộc) của người hiện đại ('''''Homo sapiens neanderthalensis''''') hoặc được tách thành một loài người riêng ('''''Homo neanderthalensis''''').<ref>{{Citechú journalthích tạp chí|author=Tattersall I, Schwartz JH |title=Hominids and hybrids: the place of Neanderthals in human evolution |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences]] |volume=96 |issue=13 |pages=7117–9 |year=1999 |month=June |pmid=10377375 |pmc=33580 |doi= 10.1073/pnas.96.13.7117|url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=10377375 |accessdate=17 May 2009}}</ref>

Người Neanderthal nguyên thủy sống ở châu Âu sớm nhất cách đây vào khoảng 350.000–600.000 năm.<ref>{{Citechú journalthích tạp chí| author = J. L. Bischoff et al. | year = 2003 | title = The Sima de los Huesos Hominids Date to Beyond U/Th Equilibrium (>350 kyr) and Perhaps to 400–500 kyr: New Radiometric Dates | journal = J. Archaeol. Sci. | issue = 30 | page = 275 | volume = 30 | doi = 10.1006/jasc.2002.0834}}</ref> Người Neanderthal nguyên thủy thỉnh thoảng được xếp vào một loài [[phân loại theo ngoại hình|theo ngoại hình]] khác ''[[Homo heidelbergensis]]'', hoặc một dạng di cư ''[[Homo rhodesiensis]]''.

Cách đây 130.000 năm, các đặc trưng đầy đủ của người Neanderthal đã xuất hiện. Các đặc trưng này sau đó biến mất ở châu Á cách đây 50.000 năm và ở châu Âu vào khoảng 30.000 năm, và không còn cá thể nào có diện mạo đầy đủ để được xem là một phần của ''Homo neanderthalensis''.<ref>{{Citechú newsthích báo|first=Jennifer |last=Viegas |date=23 June 2008 |title=Last Neanderthals Were Smart, Sophisticated |url=http://dsc.discovery.com/news/2008/06/23/neanderthal-tools.html |publisher=[[Discovery Channel]] |accessdate=18 May 2009}}</ref>

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1006/jpho.2002.0170 |url=http://www.icp.inpg.fr/OHLL/lesPubliRapports/JPhonetics.pdf |title=The potential Neandertal vowel space was as large as that of modern humans |month=July |year=2002 |first=Louis-Jean |last=Boë |coauthors=Jean-Louis Heim, Kiyoshi Honda and Shinji Maeda |journal=Journal of Phonetics |volume=30 |issue=3 |pages=465–484 |format=}} {{Dead link|date=March 2010}}

* {{Citechú bookthích sách|first=Anatoliy P. |last=Derev'anko |coauthors=William Roger Powers and Demitri Boris Shimkin |title=The Paleolithic of Siberia: new discoveries and interpretations |publisher=[[Institute of Anthropology and Ethnography]] |location=[[Novosibirsk]]|year=1998|isbn=0252020529 |oclc=36461622}}

* {{Citechú thích web|url=http://jqjacobs.net/anthro/paleo/neanderthal.html |title=Neanderthal DNA Sequencing |first=James Q. |last=Jacobs |date=4 July 2000 |accessdate=23 May 2009}}

* {{Citechú thích web|first=C. David |last=Kreger |date=30 June 2000 |url=http://www.archaeologyinfo.com/homoneaderthalensis.htm |title=Homo neanderthalensis |publisher=ArchaeologyInfo.com |accessdate=23 May 2009}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1016/j.wocn.2005.07.002 |title=Current views on Neanderthal speech capabilities: A reply to Boe et al. (2002) |month=October |year=2007 |first=Philip |last=Lieberman |journal=Journal of Phonetics |volume=35 |issue=4 |pages=552–563}}

*{{Citechú thích web|first=Dennis|last=O'Neil|date=12 May 2009 |url=http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_2.htm |title=Evolution of Modern Humans: Neandertals |accessdate=23 May 2009}}

*{{Citechú journalthích tạp chí|author=Serre D, Langaney A, Chech M, Teschler-Nicola M, Paunovic M, Mennecier P, Hofreiter M, Possnert G, Pääbo S |title=No evidence of Neandertal mtDNA contribution to early modern humans |journal=[[PLoS Biology]] |volume=2 |issue=3 |page=E57 |year=2004 |month=March |pmid=15024415 |pmc=368159 |doi=10.1371/journal.pbio.0020057 |url= |accessdate=16 May 2009}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|first=Eva M.|last=Wild|coauthors=Maria Teschler-Nicola, Walter Kutschera, Peter Steier, Erik Trinkaus and Wolfgang Wanek|date=19 May 2005|title=Direct dating of Early Upper Palaeolithic human remains from [[Mladeč]]|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|pmid=15902255|volume=435|issue=7040|pages=332–5|doi=10.1038/nature03585}} [http://www.nature.com/nature/journal/v435/n7040/full/nature03585.html link for ''Nature'' subscribers]

* {{Citechú thích web|url=http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/humanevolution/neanderthalensis.html |title=Homo neanderthalensis |first=Jared |last=Langseth |year=2005 |publisher=MSU EMuseum}}

* {{Citechú newsthích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/323657.stm |title=Neanderthals 'mated with modern humans' |date=21 April 1999 |publisher=BBC News}}

* {{Citechú newsthích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2884801.stm |title=Neanderthals 'had hands like ours' |first=Helen |last=Briggs |date=27 March 2003 |publisher=BBC News}}

* {{Citechú newsthích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8674068.stm |title=To mate, or not to mate: The Neanderthal's question |first=Clive |last=Finlayson |date=11 May 2010 |publisher=BBC News}}

* {{Citechú newsthích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8671643.stm |title=So we're part Neanderthal. What now? |first=Paul |last=Rincon |date=10 May 2010 |publisher=BBC News}}

*{{Citechú thích web|first=Patrick|last=Bringmans|authorlink=Patrick M.M.A. Bringmans|title=The Neanderthal Sites at Veldwezelt-Hezerwater|url=http://www.geocities.com/veldwezelt_2002/index.html|year=2008|archiveurl=http://web.archive.org/web/20091022213620/http://geocities.com/veldwezelt_2002/index.html|archivedate=2009-10-22}}

*{{Citechú thích web|first=Alan|last=Boyle|authorlink=Alan Boyle|date=2006-06-06|title=A Neanderthal's DNA tale|url=http://cosmiclog.msnbc.msn.com/archive/2006/06/06/182.aspx|publisher=[[MSNBC]]}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1016/j.jebo.2004.03.009 |title=How trade saved humanity from biological exclusion: an economic theory of Neanderthal extinction |year=2005 |author=Horan, Richard D. |journal=Journal of Economic Behavior & Organization |volume=58 |page=1 |last2=Bulte |first2=Erwin |last3=Shogren |first3=Jason F.}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1073/pnas.242585899 |year=2002 |month= December|author=Shaw, Kl |title=Conflict between nuclear and mitochondrial DNA phylogenies of a recent species radiation: what mtDNA reveals and conceals about modes of speciation in Hawaiian crickets. |volume=99 |issue=25 |pages=16122–7 |issn=0027-8424 |pmid=12451181 |pmc=138575 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=12451181 |format=Free full text}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1177/146195710100400315 |title=High-Tech in the Middle Palaeolithic: Neandertal-Manufactured Pitch Identified |year=2001 |author=Koller, J. |journal=European Journal of Archaeology |volume=4 |page=385 |last2=Baumer |first2=U. |last3=Mania |first3=D.}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|author=Sawyer GJ, Maley B |title=Neanderthal reconstructed |journal=Anatomical Record. Part B, New Anatomist |volume=283 |issue=1 |pages=23–31 |year=2005 |month=March |pmid=15761833 |doi=10.1002/ar.b.20057 |url= |accessdate=22 May 2009}}

* {{Citechú newsthích báo|first=Macolm |last=Ritter |coauthors=[[Associated Press]] |date=13 September 2006 |title=Neanderthal Find Hints at Longer Era |url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/09/13/ap/tech/mainD8K43TS81.shtml |publisher=[[CBS News]]}}

* {{Citechú newsthích báo|first=Ker |last=Than |coauthors=[[LiveScience]] |date=15 November 2006 |title=Scientists decode Neanderthal genes |url=http://www.msnbc.msn.com/id/15732243/ |publisher=[[MSNBC]] |accessdate=22 May 2009}}

* {{Citechú journalthích tạp chí|doi=10.1038/nature05314 |year=2006 |month= December|author=Macchiarelli, R; Bondioli, L; Debénath, A; Mazurier, A; Tournepiche, Jf; Birch, W; Dean, Mc |title=How Neanderthal molar teeth grew. |volume=444 |issue=7120 |pages=748–51 |issn=0028-0836 |pmid=17122777 |journal=Nature}}

*{{Citechú thích web|url=http://sapphire.indstate.edu/~ramanank/ |title=Neanderthals: A Cyber Perspective |first=Kharlena María |last=Ramanan |publisher=[[Indiana State University]] |year=1997 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20010303220917/http://thunder.indstate.edu/~ramanank/ |archivedate=March 2003}}