Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trận Marathon”

'''Trận Marathon''' ([[tiếng Hy Lạp]]: Μάχη τοῡ Μαραθῶνος Mache tou Marathonos là [[chiến tranh|trận đánh]] nổi tiếng diễn ra vào [[mùa thu]] năm 490 TCN trong [[Cuộc xâm lược Hy Lạp lần thứ nhất của Ba Tư]]. Đây là trận chiến giữa quân dân [[Athena]], được sự giúp đỡ của [[Plataea]], và quân đội [[Ba Tư]] do [[Datis]] và [[Artaphernes (con của Artaphernes)|Artaphernes]] chỉ huy. Đây là trận đánh điển hình có ý nghĩa trọng yếu trong cuộc chiến tranh chống quân xâm lược của nhân dân [[Hy Lạp]] thời cổ đại. Hình tượng người chiến binh chạy một quãng đường dài 42  km, vượt qua rừng núi từ nơi diễn ra trận chiến ác liệt tới Athens để báo tin thắng trận đã trở nên tiêu biểu cho tinh thần thi đấu của bộ môn [[chạy Marathon]] ngày nay.

Marathon nằm cách Athens 42km42 km, là một [[thung lũng]] bằng phẳng có núi rừng bao quanh ba mặt: Bắc, Tây và Nam. Phía Đông Marathon là vùng [[biển Aegean]]. Đây là vùng đất đã chứng kiến bao sự kiện oai hùng của người Hy Lạp. Các lực sĩ Hy Lạp đã chọn Marathon là nơi luyện tập để rồi sau đó lập bao chiến công hiển hách.

Vào năm 551 TCN, vua xứ Ba Tư là [[Cyrus Đại Đế]] đánh đổ "thiên triều" của ông là [[Đế quốc Media]]. Ông lên ngôi [[Hoàng đế]] của Ba Tư và Media, khởi lập [[Đế quốc Ba Tư]].<ref>Samuel Willard Crompton, ''Cyrus the Great'', trang 101</ref><ref>J. Poolos, ''Darius the Great'', trang 24</ref> Với công cuộc bành trướng của mình, ông chinh phạt các Đế quốc giàu có và hùng mạnh như [[Lydia]] và [[Babylon]], đưa Đế quốc Ba Tư trở thành đế quốc rộng lớn nhất [[thế giới]] thời đó.<ref>Samuel Willard Crompton, ''Cyrus the Great'', trang 35</ref><ref>Samuel Willard Crompton, ''Cyrus the Great'', trang 53</ref> Sau khi kinh đô [[Sardis]] của xứ Lydia thất thủ vào năm 547 TCN, các thành bang Hy Lạp lân cận cũng đầu hàng vị "Vua của các vị vua".<ref>Samuel Willard Crompton, ''Cyrus the Great'', trang 102</ref> "Vua của các vị vua" [[Cambyses II]] lên nối ngôi vào năm 530 TCN, ông hoàn tất công cuộc bành trướng của vua cha, tiến hành chinh phạt xứ [[Ai Cập]].<ref>J. Poolos, ''Darius the Great'', trang 28</ref><ref name="croptonaa31">Samuel Willard Crompton, ''Alexander the Great'', trang 31</ref> Lúc vua [[Darius I]] lên ngôi "Vua của các vị vua" vào năm 522 TCN, ông thừa hưởng một Đế quốc vô cùng rộng lớn, trong đó có "toàn bộ [[châu Á]]". <ref>J. Poolos, ''Darius the Great'', trang 32</ref>

"Vua của các vị vua" Darius I tích cực củng cố và xây dựng đất nước, tiến hành những [[cải cách]] lớn lao.<ref>Dennis Abrams, ''Xerxes'', trang 27</ref> Ông cũng tiếp tục công cuộc mờ mang bờ cõi và gặt hái nhiều chiến công hiển hách, dẹp tan các cuộc nổi dậy ở xứ [[Media]] và xứ [[Babylon]].<ref name="croptonaa31"/><ref>Samuel Willard Crompton, ''Cyrus the Great'', trang 89</ref><ref>J. Poolos, ''Darius the Great'', trang 37</ref><ref name="croptonaa31"/> Sau những năm tháng chinh phạt của Đế quốc Ba Tư, đang trong thời kỳ thái bình thịnh trị thì ông hay tin dữ. Nhân dân [[Ionia]] nổi dạy chống lại sự thống trị của ông, lúc đó là cuối triều đại lâu dành và thành công của ông.<ref name="alexander32">Samuel Willard Crompton, ''Alexander the Great'', trang 32</ref> Được sự hỗ trợ của thành bang [[Athena]], họ đốt phá thành phố [[Sardis]] của tỉnh [[Lydia]]. Theo ghi nhận của người "Cha của [[Sử học]]" [[Herodotus]], khi hay tin, vị "Vua của các vị vua" hỏi: <ref name="dennis31">Dennis Abrams, ''Xerxes'', trang 31</ref>

Ít lâu sau đó, ông đã hiểu ra rằng, cuộc chiến tranh giữa Đế quốc Ba Tư và người Hy Lạp sẽ quyết định đến nền văn minh phương Tây.<ref name="dennis31"/> Trong thời buổi này, xứ [[Thổ Nhĩ Kỳ]] do người Hy Lạp cai quản (người Thổ Nhĩ Kỳ chỉ tới đây 1500 năm sau). Nhưng thành phố xứ Thổ Nhĩ Kỳ, trong số đó có những trung tâm hoành tráng như [[Miletus]] và [[Halicarnassus]], đã rơi vào tay Đế quốc Ba Tư vào giữa thế kỷ thứ V. Vào năm 499 TCN, nhân dân Hy Lạp ở Ionia phất cờ khởi nghĩa, các xứ [[Eretria]] và Athena đứng về phía họ để giải phóng đồng bào Hy Lạp thoát khỏi ách nô dịch của Đế quốc Ba Tư. Quân đội Ba Tư do "Vua của các vị vua" Darius I phái đến đã dẹp tan tác của nổi dậy này.<ref name="ReferenceA">Dennis Abrams, ''Xerxes'', trang 33</ref> Với việc đánh bại quân nổi dậy Ionian, đây là lần đầu tiên "Vua của các vị vua" Darius I chạm trán với người Hy Lạp. <ref name="croptonaa31"/>

Không như ngày nay, xứ [[Hy Lạp]] thời đó không phải là một quốc gia, thậm chí không phải là một thực thể địa lý. Người Hy Lạp không chỉ sống ở xứ Hy Lạp, mà còn định cư ở phía Đông biển [[Địa Trung Hải]], họ di cư đến biển [[Aegean]] và thiết lập các khu định cư ở bán đảo [[Ý]] và xứ [[Sicily]] và tất cả các bờ biển vùng Tiểu Á. Những thành bang của người Hy Lạp như [[Athena]], [[Thebes]], [[Corinth]], [[Sparta]], v.v... từ lâu đã phát triển, không chịu ảnh hưởng gì từ Đế quốc Ba Tư. Từ lâu, họ đã có tinh thần tự chủ. Trước kia, họ không bao giờ chịu khuất phục các Đế quốc [[Babylon]] và [[Ai Cập cổ đại|Ai Cập]], và giờ đây, không đời nào chịu ách đô hộ của Đế quốc Ba Tư.<ref>Samuel Willard Crompton, ''Alexander the Great'', trang 33</ref> Do đó, khi "Vua của các vị vua" Darius I phái sứ thần đến xứ Hy Lạp, đòi hỏi họ phải khuất phục ông, phải cống nạp đất và nước cho ông, người [[Sparta]] đã giết chết viên sứ thần Ba Tư. Do đó, vị "Vua của các vị vua" quyết định phái Quân đội Ba Tư đến trừng phạt nhân dân Hy Lạp. <ref>Dennis Abrams, ''Xerxes'', trang 32<name="ReferenceA"/ref><ref>Dennis Abrams, ''Xerxes'', trang 3332</ref>

Marathon cách thủ đô Athen 42km42&nbsp;km, án ngữ con đường núi quanh co dẫn đến thủ đô. Trừ phía trước trông ra biển là trống trải bằng phẳng, còn hai bên sườn và mặt sau đều dựa vào núi. Cánh đồng Marathon không rộng hai bên là đồng lầy, vào mùa này thường ngập đầy nước, hạn chế rất nhiều đến sự vận động của kỵ binh. Chọn một nơi như thế làm nơi giao chiến, [[Miltiades]] muốn buộc đối phương chỉ có thể tấn công bằng cách đánh vỗ mặt theo đội hình hẹp, không thể dùng kỵ binh đánh bọc sườn, và muốn hay không cũng không thể tung một lực lượng đông đảo vào giao chiến. Cẩn thận hơn nữa, ở hai bên sườn quân Athen có thể đào hào đắp ụ để ngăn chặn đối phương.

* Quân Ba Tư mất khoảng 6400 người chết và bị thương, bỏ lại 7 tàu chiến

Trận Marathon đánh dấu bước phát triển về nghệ thuật [[quân sự]] của người Hy Lạp, trong đó có Callimachus và Miltiades là những người có đóng góp lớn lao. Hơn 20 [[thế kỷ]] trôi qua nhưng tinh thần của trận đánh chống quân xâm lược vẫn luôn ngời sáng. Hình ảnh người chiến binh được giao nhiệm vụ báo tin chiến thắng ở Marathon chạy về thành Athens, vượt qua 42[[km]] đường rừng núi và gục ngã sau khi nói lời cuối cùng vẫn in đậm trong tâm trí người dân Hy Lạp. Hình ảnh đó cũng tiêu biểu cho tinh thần Marathon mà ngày nay được ghi nhận trong các hoạt động [[thể thao]] quốc tế với môn [[chạy Marathon]] đường dài (được quy định là 42.195km195&nbsp;km). Trận Marathon là một trong những trận đánh tiêu biểu trong lịch sử thế giới thời cổ đại.

Chiến thắng tại Marathon cũng đồng thời với một cuộc bạo loạn chống lại [[Đế quốc Ba Tư]] tại xứ [[Ai Cập]].<ref>Margaret Bunson, ''Encyclopedia of ancient Egypt'', trnag 91</ref> Sau khi Hoàng đế Darius I qua đời, con trai của ông là [[Xerxes I]] lên ngôi "Vua của các vị vua", ông tiến hành chinh phạt xứ Hy Lạp, để báo thù cho chiến bại của vua cha trong trận Marathon. Sau một loạt chiến thắng và thậm chí còn đốt được cả thành Athena, ông bại trận và rút quân trở về. Hoàng đế Xerxes I là vị "Vua của các vị vua" vĩ đại cuối cùng của [[nhà Achaemenes]]. Đế quốc Ba Tư sẽ còn kéo dài, nhưng suy yếu.<ref>Samuel Willard Crompton, ''Alexander the Great'', trang 36</ref> Vào năm 401 TCN, người Hy Lạp và người Ba Tư sẽ còn giao chiến với nhau khi một chiến binh người Athena là [[Xenophon]] tham chiến trong cuộc khởi nghĩa của Hoàng tử [[Cyrus Trẻ]] (chớ nhầm lẫn với vị tổ phụ lừng lẫy của ông là Hoàng đế [[Cyrus Đại Đế]]) chống lại anh trai là "Vua của các vị vua" [[Artaxerxes II]]. <ref>Samuel Willard Crompton, ''Alexander the Grear'', trang 37</ref>

* Samuel Willard Crompton, [http://books.google.com.vn/books?id=_xM2_PerKhoC&printsec=frontcover&dq=%22Cyrus#v=onepage&q&f=false ''Cyrus the Great''], Infobase Publishing, 2008. ISBN 0-7910-9636-X.

* J. Poolos, [http://books.google.com.vn/books?id=K0EZK08VGXEC&printsec=frontcover&dq=%22Darius#v=onepage&q&f=false ''Darius the Great''], Infobase Publishing, 2008. ISBN 0-7910-9633-5.