Công tử

	Công tử
Tên tiếng Trung
Phồn thể	公子
Giản thể	公子
Nghĩa đen	con của công gia
Phiên âm
Tiếng Hán tiêu chuẩn
Bính âm Hán ngữ	gōngzǐ
Chú âm phù hiệu	ㄍㄨㄥㄗˇ
Gwoyeu Romatzyh	gongtzyy
Wade–Giles	kung-tzu
Tiếng Ngô
Tiếng Thượng Hải; La tinh hóa	kon tsr (T1)
Tiếng Quảng Châu
Yale la tinh hóa	gūng jí
Việt bính	gung1 zi2
Tiếng Quảng Đông La tinh hóa	gung1 dzi2
Tiếng Mân Nam
Tiếng Mân Tuyền Chương POJ	kong-chír
Tâi-lô	kong-tsír
Tiếng Việt
Hán-Việt	công tử
Tên tiếng Triều Tiên
Hangul	공자
Hanja	公子
Phiên âm
McCune–Reischauer	gongja
Tên tiếng Nhật
Kanji	公子
Kana	こうし
Chuyển tự
Rōmaji	kōshi

Công tử (chữ Hán: 公子) vốn là danh từ kính xưng chỉ con trai và con gái của quân chủ chư hầu nhà Chu thời Xuân Thu–Chiến Quốc.^[1]

Lịch sử sửa

Đầu thời Xuân Thu, con trai của quân chủ chư hầu làm Đại phu (大夫) và được gọi là Công tử.^[2]

Con gái của các quốc quân sau khi kết hôn thường được gọi theo tính thị (tính ở đây chỉ các họ cổ, như Thượng cổ bát đại tính), như Trần Qui, Sái Cơ, Tề Khương, Tần Doanh, Triệu Cơ, Thân Khương. Trường hợp gọi "công tử" kèm tên huý như Công tử Khuynh (公子倾) là rất hiếm, chỉ dùng để chỉ khuê nữ chưa gả của các chư hầu.^[3]

Ví dụ tên người Trung Quốc thời Tiên Tần ( x t s )
Giới	Tên thường gọi	Thị (shì 氏)	Thuỵ hiệu (shìhào 諡號)	Tước (jué 爵)	Tự (zì 字)	Tính (xìng 姓)	Danh (míng 名)	Chú thích riêng
Nữ	Đát Kỷ 妲己	Tô 苏			Đát 妲	Kỷ 己		Công chúa của Hữu Tô thị (zh). Vợ của Thương Đế Tân.
Nữ	Văn Khương 文姜	Tề 齊	Văn 文			Khương 姜		Con gái của Tề Hy công. Vợ của Lỗ Hoàn công.
Nam	Tề Hoàn công 齊桓公	Tề 齊	Hoàn 桓	Công 公		Khương 姜	Tiểu Bạch 小白	Quốc quân của nước Tề. Một trong Xuân Thu Ngũ Bá.
Nữ	Vương Cơ 王姬	Vương 王				Cơ 姬		Vợ của Tề Hoàn công. Công chúa của nhà Chu.
Nữ	Sái Cơ 蔡姬	Sái 蔡				Cơ 姬		Vợ của Tề Hoàn công. Công chúa của nước Sái.
Nữ	Triệu Trang Cơ 赵庄姬	Triệu 赵	Trang 庄			Cơ 姬		Con gái Tấn Thành công. Vợ của Triệu Sóc.
Nam	Tôn Thúc Ngao 孙叔敖	Vĩ 蔿			Tôn Thúc 孙叔	Mị 芈	Ngao 敖	Lệnh doãn nước Sở. Hậu duệ của Sở Lệ vương, tiên tổ của Tôn Vũ. Giúp Sở Trang vương xưng bá.
Nam	Thẩm Chư Lương 沈諸梁 Diệp công Cao 叶公高	Thẩm 沈 Diệp 叶		Công 公	Tử Cao 子高	Mị 芈	Chư Lương 諸梁	Hậu duệ của Thẩm Doãn Tử Kính (zh), con trai Sở Mục vương.
Nữ	Công tử Khuynh 公子倾	Nguỵ 魏		Công tử 公子		Cơ 姬	Khuynh 倾	Con gái của Nguỵ Văn hầu.
Nam	Thái tử Đan 太子丹	Yên 燕		Thái tử 太子		Cơ 姬	Đan 丹	Con trai của Yên vương Hỉ. Thuê sát thủ hành thích Tần vương Chính.
Nam	Triệu vương Gia 赵王嘉 Đại vương Gia 代王嘉	Triệu 赵 Đại 代		Vương 王		Doanh 嬴	Gia 嘉	Quốc quân cuối cùng của nước Triệu.
Chú thích chung Tính của vương thất nhà Chu, [Cơ; 姬], dần dần được sử dụng để chỉ các công nương nói chung. Tên thường gọi của Triệu Trang Cơ sử dụng thị của chồng bà thay vì của cha bà [Tấn; 晉].

Sau thời Chiến Quốc sửa

Về sau, người hậu thế chuyển sang gọi con em của nhà thế gia môn phiệt là Công tử, như: ["Lâu công tử đem vàng chuộc người bạn, Lưu Thủ Bị mạo họ đánh nhà đò."]^[4]

Danh xưng "Công tử" hiện nay được dùng để chỉ con trai, tức [Lệnh công tử; 令公子], tương đối hiếm mới dùng để chỉ con gái, tức [Nữ công tử; 女公子]. Thay vào đó, người con gái được gọi là [Tiểu thư; 小姐] hoặc [Thiên kim; 千金].

Xem thêm sửa

Chú thích sửa

^ Xuân Thu tả truyện chú, Hoàn công tam niên (桓公三年) viết: Công tử, tiếng xưng dùng cho cả nam và nữ, còn gọi Nữ công tử (女公子). Xem thêm: Xuân Thu tả truyện.
^ Tiền, Mục. “IV”. 国史大纲 [Quốc sự đại cương] (bằng tiếng Trung) (ấn bản 2).
^ “魏文侯欲殘中山” [Nguỵ Văn hầu muốn diệt Trung Sơn]. Chiến Quốc sách. Trung Sơn sách (33). 曰：「魏并中山，必無趙矣。〈姚本并，兼也。兼有中山，必復以次取趙。〉公何不請公子傾以為正妻，因封之中山，是中山復立也。」〈姚本公子傾，魏君之女，封之於中山以為邑，是則中山不殘也。故云「中山復立」，猶存也。 [Viết: Nguỵ thâu Trung Sơn, Triệu không an. (Nếu [Nguỵ] hợp [Trung Sơn], tất Triệu an. Có được Trung Sơn, Triệu không còn đáng lo.) Nếu có thể gả Công tử Khuynh (zh) làm chính thê cho Trung Sơn, phong ở Trung Sơn, thì Trung Sơn sẽ được phục lập. (Vốn Công tử Khuynh là con gái Nguỵ quân, được gả, phong ở Trung Sơn. Thế mới gọi "Trung Sơn phục lập", [Trung Sơn] vẫn còn vậy.)]
^ Ngô Kính Tử. Nho lâm ngoại sử (儒林外史), hồi 9: 婁公子捐金贖朋友，劉守備冒姓打船家。

[1] Xuân Thu tả truyện chú, Hoàn công tam niên (桓公三年) viết: Công tử, tiếng xưng dùng cho cả nam và nữ, còn gọi Nữ công tử (女公子). Xem thêm: Xuân Thu tả truyện.

[2] Tiền, Mục. “IV”. 国史大纲 [Quốc sự đại cương] (bằng tiếng Trung) (ấn bản 2).

[3] “魏文侯欲殘中山” [Nguỵ Văn hầu muốn diệt Trung Sơn]. Chiến Quốc sách. Trung Sơn sách (33). 曰：「魏并中山，必無趙矣。〈姚本并，兼也。兼有中山，必復以次取趙。〉公何不請公子傾以為正妻，因封之中山，是中山復立也。」〈姚本公子傾，魏君之女，封之於中山以為邑，是則中山不殘也。故云「中山復立」，猶存也。 [Viết: Nguỵ thâu Trung Sơn, Triệu không an. (Nếu [Nguỵ] hợp [Trung Sơn], tất Triệu an. Có được Trung Sơn, Triệu không còn đáng lo.) Nếu có thể gả Công tử Khuynh (zh) làm chính thê cho Trung Sơn, phong ở Trung Sơn, thì Trung Sơn sẽ được phục lập. (Vốn Công tử Khuynh là con gái Nguỵ quân, được gả, phong ở Trung Sơn. Thế mới gọi "Trung Sơn phục lập", [Trung Sơn] vẫn còn vậy.)]

[4] Ngô Kính Tử. Nho lâm ngoại sử (儒林外史), hồi 9: 婁公子捐金贖朋友，劉守備冒姓打船家。

[1]

[2]

[3]

[4]