Wikipedia

Chlorhexidin

Hợp chất hữu cơ
(Đổi hướng từ Chlorhexidine)

Chlorhexidine, còn được gọi là chlorhexidine gluconate (CHG), là một chất khử trùng và sát trùng được sử dụng để khử trùng da trước khi phẫu thuật và khử trùng dụng cụ phẫu thuật.[2] Nó có thể được sử dụng để khử trùng da của bệnh nhân và tay của bác sĩ/y tá.[3] Nó cũng được sử dụng để làm sạch vết thương, ngăn ngừa mảng bám răng, điều trị nhiễm trùng nấm men, và giữ cho ống thông tiết niệu khỏi bị nghẹt.[3] Nó được sử dụng dưới hình thức chất lỏng hoặc bột.[2][3]

Chlorhexidin
Dữ liệu lâm sàng
Phát âmklɔːˈhɛksɪdiːn
Tên thương mạiBetasept, ChloraPrep, Chlorostat, others
Đồng nghĩa1,6-bis(4-chloro-phenylbiguanido)hexane
AHFS/Drugs.comChuyên khảo
Danh mục cho thai kỳ
  • US: B (Không rủi ro trong các nghiên cứu không trên người) and C[1]
Dược đồ sử dụngtopical, mouth wash
Mã ATC
Tình trạng pháp lý
Tình trạng pháp lý
Các định danh
Tên IUPAC
  • N,N′′′′1,6-Hexanediylbis[N′-(4-chlorophenyl)(imidodicarbonimidic diamide)]
Số đăng ký CAS
PubChem CID
DrugBank
ChemSpider
Định danh thành phần duy nhất
KEGG
ChEBI
ChEMBL
ECHA InfoCard100.000.217
Dữ liệu hóa lý
Công thức hóa họcC22H30Cl2N10
Khối lượng phân tử505.446 g/mol
Mẫu 3D (Jmol)
Điểm nóng chảy134 đến 136 °C (273 đến 277 °F)
Độ hòa tan trong nước0.8 mg/mL (20 °C)
SMILES
  • Clc1ccc(NC(=N)NC(=N)NCCCCCCNC(=N)NC(=N)Nc2ccc(Cl)cc2)cc1
Định danh hóa học quốc tế
  • InChI=1S/C22H30Cl2N10/c23-15-5-9-17(10-6-15)31-21(27)33-19(25)29-13-3-1-2-4-14-30-20(26)34-22(28)32-18-11-7-16(24)8-12-18/h5-12H,1-4,13-14H2,(H5,25,27,29,31,33)(H5,26,28,30,32,34) ☑Y
  • Key:GHXZTYHSJHQHIJ-UHFFFAOYSA-N ☑Y
  (kiểm chứng)

Các tác dụng phụ có thể bao gồm kích ứng da, đổi màu răng và phản ứng dị ứng.[3] Nó có thể gây ra vấn đề về mắt nếu tiếp xúc trực tiếp với mắt.[1] Sử dụng chất này khi mang thai tỏ ra an toàn.[4] Chlorhexidine có thể được pha trộn trong dung dịch rượu, nước hoặc chất hoạt động bề mặt.[3] Nó có hiệu quả chống lại một loạt các vi sinh vật, nhưng không làm bất hoạt bào tử.[2]

Chlorhexidine được đưa vào sử dụng trong những năm 1950.[5] Nó nằm trong Danh sách các loại thuốc thiết yếu của Tổ chức Y tế Thế giới, các loại thuốc an toàn nhất và hiệu quả nhất cần thiết trong một hệ thống y tế.[6] Chlorhexidine có sẵn tại các quầy bán thuốc.[1] Chi phí bán buôn ở các nước đang phát triển là khoảng 2,20 đến 4,10 USD/lít dung dịch 5%.[7] Tại Vương quốc Anh số tiền cho chi phí NHS khoảng £ 4.80.[3]

Các ứng dụng

sửa

Chlorhexidine được sử dụng trong các sản phẩm khử trùng như dung dịch khử trùng da và tay, trong mỹ phẩm như kem dưỡng, kem đánh răng, nước hoa hồng và chất khử mùi, cũng như trong các sản phẩm dược phẩm như nước mắt kháng khuẩn, băng bó vết thương và nước súc miệng khử trùng.[8] Một đánh giá Cochrane năm 2019 cho biết dựa trên chứng cứ rất hạn chế, chưa rõ liệu việc tắm bằng chlorhexidine có giảm nguy cơ nhiễm khuẩn trong bệnh viện, tỷ lệ tử vong, thời gian nằm viện tại phòng chăm sóc tích cực hay gây ra phản ứng da nhiều hơn hay không cho những người bệnh nặng.[9]

Trong lĩnh vực nha khoa, chlorhexidine được sử dụng để rửa kênh nướu và làm vật liệu chứa trong kênh nướu[10][11]. Tuy nhiên, trong hầu hết các nước phát triển, chlorhexidine đã được thay thế bằng chất tẩy trắng natri hypochlorit trong quá trình làm sạch kênh nướu.[12]

Tính chất chống khuẩn

sửa

Chlorhexidine có tác dụng chống lại các vi khuẩn Gram dương và Gram âm, cả vi khuẩn có thể sống dưới môi trường có hoặc không cần oxy, và các loại nấm.[13] Nó đặc biệt hiệu quả đối với vi khuẩn Gram dương (ở nồng độ ≥ 1 μg/L). Đối với vi khuẩn Gram âm và nấm, cần có nồng độ cao hơn (từ 10 đến hơn 73 μg/mL). Tuy nhiên, chlorhexidine không có hiệu quả đối với các loại virus poliovirus và adenovirus. Hiệu quả đối với các loại virus herpes vẫn chưa được xác định rõ ràng.[14]

Có bằng chứng mạnh cho thấy chlorhexidine hiệu quả hơn povidone-iodine trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng sau phẫu thuật sạch.[15][16] Có chứng cứ cho thấy nó là chất kháng khuẩn hiệu quả trong phẫu thuật cánh tay trên.[17]

Dữ liệu meta trong nhiều thập kỷ cho thấy hiệu quả của chlorhexidine chống lại các vi sinh vật gây nhiễm trùng vùng mổ không thay đổi, phủ nhận những lo ngại về sự kháng thuốc mới xuất hiện.[18]

Sử dụng trong nha khoa

sửa
 
Dung dịch Perichlor chứa Chlorhexidine gluconate 0.12%

Việc sử dụng nước súc miệng chứa CHG kết hợp với việc chăm sóc răng thông thường có thể giúp giảm sự tích tụ mảng bám và cải thiện tình trạng viêm nướu nhẹ.[19] Tuy nhiên, chưa có đủ chứng cứ để xác định tác dụng trong viêm nướu vừa đến nặng.[19] Việc sử dụng nước súc miệng có chứa chlorhexidine có một số tác dụng phụ bao gồm gây tổn thương niêm mạc miệng, làm mất màu răng, tạo mảng bám vôi răng và làm giảm vị giác.[19] Mảng bám bên ngoài trên răng xảy ra khi sử dụng nước súc miệng chlorhexidine trong vòng 4 tuần trở lên.[19]

Đã phát triển các nước súc miệng chứa chlorhexidine giúp làm mất màu răng ít hơn so với dung dịch thông thường, trong đó có nhiều sản phẩm chứa chất kẽm hoá trị để cân bằng.[20][21][22]

Chlorhexidine là một cation tương tác với các thành phần âm điện của kem đánh răng, như natri lauryl sulfate và natri monofluorophosphate, và tạo thành muối có khả năng hòa tan thấp và hoạt tính kháng khuẩn giảm. Do đó, để tăng hiệu quả chống mảng bám của chlorhexidine, "có vẻ tốt nhất là thời gian giữa đánh răng và súc miệng bằng CHX [chlorhexidine] nên lâu hơn 30 phút, cẩn thận gần 2 giờ sau khi đánh răng".[23]

Sử dụng ngoài da

sửa

Chlorhexidine gluconate được sử dụng như một chất làm sạch da trong quá trình rửa tay trước phẫu thuật, làm sạch vết thương trên da, chuẩn bị da trước phẫu thuật và rửa tay chống khuẩn.[13] Nước mắt chứa chlorhexidine đã được sử dụng để điều trị cho mắt bị ảnh hưởng bởi bệnh Acanthamoeba keratitis.[24]

Chlorhexidine rất hiệu quả trong việc chăm sóc dây rốn và đang được sử dụng rộng rãi trên thế giới, đặc biệt là trong các quốc gia nghèo như Nepal. Một đánh giá Cochrane năm 2015 đã đưa ra bằng chứng chất lượng cao cho thấy, trong môi trường cộng đồng, việc sử dụng chlorhexidine để làm sạch da hoặc chăm sóc dây rốn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh viêm nhiễm dây rốn (viêm nhiễm vùng rốn) và tỷ lệ tử vong của trẻ sơ sinh lần lượt là 50% và 12%.[25]

Tác dụng phụ

sửa

CHG gây tác động đến tai; nếu được đặt vào tai có màng nhĩ rách, nó có thể gây khiếm thính.[26]

CHG không đáp ứng các tiêu chuẩn hiện tại của Châu Âu về chất khử trùng tay. Theo điều kiện kiểm tra tiêu chuẩn Châu Âu EN 1499, không tìm thấy sự khác biệt đáng kể về hiệu quả giữa dung dịch 4% chlorhexidine digluconate và xà phòng.[14] Tại Hoa Kỳ, trong khoảng thời gian từ 2007 đến 2009, Trung tâm Y tế Quân đội Hunter Holmes McGuire đã tiến hành một nghiên cứu ngẫu nhiên nhóm và kết luận rằng việc tắm hàng ngày cho bệnh nhân trong đơn vị chăm sóc cấp cứu bằng khăn ướt ngâm chlorhexidine gluconate giảm nguy cơ mắc nhiễm trùng trong bệnh viện.[27]

Hiện vẫn chưa rõ liệu tiếp xúc kéo dài trong nhiều năm có khả năng gây ung thư hay không. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ khuyến nghị hạn chế việc sử dụng nước rửa miệng chứa chlorhexidine gluconate trong vòng tối đa sáu tháng.[28]

Khi bị nuốt phải, CHG khó được hấp thụ trong đường tiêu hóa và có thể gây kích ứng dạ dày hoặc buồn nôn.[29][30] Nếu bị hít vào phổi ở nồng độ đủ cao, như báo cáo trong một trường hợp, nó có thể gây tử vong do nguy cơ cao mắc hội chứng suy hô hấp cấp tính.[30][31]

Cơ chế hoạt động

sửa

Ở pH sinh lý, muối chlorhexidine phân ly và giải phóng ion cation chlorhexidine có điện tích dương. Hiệu ứng diệt khuẩn xảy ra do phân tử cation này kết hợp với tường vi khuẩn mang điện tích âm. Ở nồng độ thấp, chlorhexidine có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn (hiệu ứng kháng khuẩn); ở nồng độ cao hơn, nó gây phá hủy màng tế bào dẫn đến tử vong của vi khuẩn.[13]

Tính chất hóa học

sửa

Chlorhexidine là một chất polybiguanide cationic (bisbiguanide).[32]

Vô hiệu hóa

sửa

Chlorhexidine bị vô hiệu hóa khi tạo thành các muối không tan với các hợp chất âm điện, bao gồm các chất bề mặt âm điện thường được sử dụng làm chất tẩy rửa trong kem đánh răng và nước súc miệng, các chất làm đặc âm điện như carbomer, và các chất nhũ hoá âm điện như acrylates/C10-30 alkyl acrylate crosspolymer, cùng với nhiều hợp chất khác. Vì lý do này, nước súc miệng chứa chlorhexidine nên được sử dụng ít nhất 30 phút sau khi sử dụng các sản phẩm nha khoa khác.[33]

Tổng hợp

sửa

Cấu trúc của chlorhexidine được xây dựng dựa trên hai phân tử proguanil được nối với một "spacer" hexamethylenediamine.

 
Hai con đường tổng hợp chlorhexidine:[34] Bằng sáng chế Hoa Kỳ số 2.684.924 (1954 thuộc I.C.I.). Các hợp chất được đánh số (...)2 là các hexanes có các nhóm thế.

Xã hội và văn hóa

sửa

Thương hiệu

sửa

Chlorhexidine dạng ngoài da được bán dưới các thương hiệu như Betasept, Biopatch, Calgon Vesta, ChloraPrep One-Step, Dyna-Hex, Hibiclens, Hibistat Towelette, Scrub Care Exidine, Spectrum-4 và nhiều thương hiệu khác.[35]

Nước súc miệng chứa chlorhexidine gluconate được bán dưới các thương hiệu như Dentohexin, Paroex, Peridex, PerioChip, Corsodyl và Periogard, cùng nhiều thương hiệu khác.[36]

Thú y

sửa

Ở động vật, chlorhexidine được sử dụng để khử trùng vết thương bề mặt và điều trị các nhiễm trùng da.[37] Các sản phẩm khử trùng dựa trên chlorhexidine cũng được sử dụng trong ngành chăn nuôi bò sữa.[38]

Việc sử dụng các sản phẩm chứa chlorhexidine ở mèo đã được liên kết với vấn đề về hô hấp sau phẫu thuật.[39]

Tham khảo

sửa
  1. ^ a b c “Chlorhexidine Gluconate topical”. The American Society of Health-System Pharmacists. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 1 năm 2017. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2017.
  2. ^ a b c WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. tr. 321–22. ISBN 9789241547659. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 13 tháng 12 năm 2016. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2017.
  3. ^ a b c d e f British national formulary: BNF 69 (ấn bản thứ 69). British Medical Association. 2015. tr. 568, 791, 839. ISBN 9780857111562.
  4. ^ Briggs, Gerald G.; Freeman, Roger K.; Yaffe, Sumner J. (2011). Drugs in Pregnancy and Lactation: A Reference Guide to Fetal and Neonatal Risk (bằng tiếng Anh). Lippincott Williams & Wilkins. tr. 252. ISBN 9781608317080. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 1 năm 2017.
  5. ^ Schmalz, Gottfried; Bindslev, Dorthe Arenholt (2008). Biocompatibility of Dental Materials (bằng tiếng Anh). Springer Science & Business Media. tr. 351. ISBN 9783540777823. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 1 năm 2017.
  6. ^ “WHO Model List of Essential Medicines (19th List)” (PDF). World Health Organization. tháng 4 năm 2015. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 13 tháng 12 năm 2016. Truy cập ngày 8 tháng 12 năm 2016.
  7. ^ “Chlorhexidine Gluconate”. International Drug Price Indicator Guide. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 5 năm 2017. Truy cập ngày 8 tháng 12 năm 2016.
  8. ^ Thomas Güthner; và đồng nghiệp (2007), “Guanidine and Derivatives”, Ullman's Encyclopedia of Industrial Chemistry (ấn bản thứ 7), Wiley, tr. 13
  9. ^ Lewis SR, Schofield-Robinson OJ, Rhodes S, Smith AF (tháng 8 năm 2019). “Chlorhexidine bathing of the critically ill for the prevention of hospital-acquired infection”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8 (8): CD012248. doi:10.1002/14651858.CD012248.pub2. PMC 6718196. PMID 31476022.
  10. ^ Raab D (July–August 2008). “Preparation of contaminated root canal systems – the importance of antimicrobial irrigants”. Dental Inc.: 34–36.
  11. ^ Raab D (2010). “Die Bedeutung chemischer Spülungen in der Endodontie” (PDF). Endodontie Journal (2): 22–23.[liên kết hỏng]
  12. ^ [cần dẫn nguồn]
  13. ^ a b c Leikin JB, Paloucek FP biên tập (2008). “Chlorhexidine Gluconate”. Poisoning and Toxicology Handbook (ấn bản thứ 4). Informa. tr. 183–84.
  14. ^ a b Harke HP (2007). “Disinfectants”. Ullman's Encyclopedia of Industrial Chemistry (ấn bản thứ 7). Wiley. tr. 10–11.
  15. ^ Wade RG, Burr NE, McCauley G, Bourke G, Efthimiou O (Tháng 12 năm 2021). “So sánh hiệu quả của Chlorhexidine Gluconate và Povidone-iodine như chất kháng khuẩn để ngăn ngừa nhiễm trùng trong phẫu thuật sạch: Một cuộc đánh giá toàn diện và mạng lưới meta-analysis”. Annals of Surgery. 274 (6): e481–e488. doi:10.1097/SLA.0000000000004076. PMID 32773627.
  16. ^ Dumville JC, McFarlane E, Edwards P, Lipp A, Holmes A, Liu Z (Tháng 4 năm 2015). “Kháng khuẩn da trước phẫu thuật để ngăn ngừa nhiễm trùng vết mổ sau phẫu thuật sạch”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (4): CD003949. doi:10.1002/14651858.CD003949.pub4. PMC 6485388. PMID 25897764.
  17. ^ Wade RG, Bourke G, Wormald JC, Totty JP, Stanley GH, Lewandowski A, và đồng nghiệp (Tháng 11 năm 2021). “Sát trùng da bằng Chlorhexidine so với Povidone-iodine trước phẫu thuật cánh tay trên (CIPHUR): một nghiên cứu quan sát đa trung tâm toàn cầu”. BJS Open. 5 (6): zrab117. doi:10.1093/bjsopen/zrab117. PMC 8677347. PMID 34915557.
  18. ^ Aftab R, Dodhia VH, Jeanes C, Wade RG (Tháng 1 năm 2023). “Sự nhạy cảm của vi khuẩn đối với chlorhexidine và povidone-iodine qua thời gian: một nghiên cứu tổng hợp và meta-analysis dựa trên dữ liệu từ người”. Scientific Reports. 13 (1): 347. Bibcode:2023NatSR..13..347A. doi:10.1038/s41598-022-26658-1. PMC 9825506. PMID 36611032.
  19. ^ a b c d James P, Worthington HV, Parnell C, Harding M, Lamont T, Cheung A, và đồng nghiệp (Tháng 3 năm 2017). “Chlorhexidine mouthrinse as an adjunctive treatment for gingival health”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 3 (3): CD008676. doi:10.1002/14651858.CD008676.pub2. PMC 6464488. PMID 28362061.
  20. ^ Bernardi F, Pincelli MR, Carloni S, Gatto MR, Montebugnoli L (Tháng 8 năm 2004). “Chlorhexidine with an Anti Discoloration System. A comparative study”. International Journal of Dental Hygiene. 2 (3): 122–126. doi:10.1111/j.1601-5037.2004.00083.x. PMID 16451475.
  21. ^ Sanz M, Vallcorba N, Fabregues S, Müller I, Herkströter F (Tháng 7 năm 1994). “The effect of a dentifrice containing chlorhexidine and zinc on plaque, gingivitis, calculus and tooth staining”. Journal of Clinical Periodontology. 21 (6): 431–437. doi:10.1111/j.1600-051X.1994.tb00741.x. PMID 8089246.
  22. ^ Kumar S, Patel S, Tadakamadla J, Tibdewal H, Duraiswamy P, Kulkarni S (Tháng 2 năm 2013). “Effectiveness of a mouthrinse containing active ingredients in addition to chlorhexidine and triclosan compared with chlorhexidine and triclosan rinses on plaque, gingivitis, supragingival calculus and extrinsic staining”. International Journal of Dental Hygiene. 11 (1): 35–40. doi:10.1111/j.1601-5037.2012.00560.x. PMID 22672130.
  23. ^ Kolahi J, Soolari A (Tháng 9 năm 2006). “Rinsing with chlorhexidine gluconate solution after brushing and flossing teeth: a systematic review of effectiveness”. Quintessence International. 37 (8): 605–612. PMID 16922019.
  24. ^ Alkharashi M, Lindsley K, Law HA, Sikder S (Tháng 2 năm 2015). “Các biện pháp y tế cho bệnh viện Acanthamoeba keratitis”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (2): CD010792. doi:10.1002/14651858.CD010792.pub2. PMC 4730543. PMID 25710134.
  25. ^ Sinha A, Sazawal S, Pradhan A, Ramji S, Opiyo N (Tháng 3 năm 2015). “Chăm sóc da hoặc dây rốn bằng chlorhexidine để phòng ngừa tử vong và nhiễm trùng ở trẻ sơ sinh”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 3 (3): CD007835. doi:10.1002/14651858.CD007835.pub2. PMID 25739381. S2CID 16586836.
  26. ^ Lai P, Coulson C, Pothier DD, Rutka J (Tháng 12 năm 2011). “Chlorhexidine ototoxicity in ear surgery, part 1: review of the literature”. Journal of Otolaryngology - Head & Neck Surgery. 40 (6): 437–440. PMID 22420428.
  27. ^ “Tắm hàng ngày bằng chất kháng khuẩn giảm đáng kể nguy cơ mắc nhiễm trùng trong bệnh viện cho bệnh nhân trong đơn vị chăm sóc cấp cứu”. Agency for Healthcare Research and Quality. 23 tháng 4 năm 2014. Lưu trữ bản gốc 13 tháng 1 năm 2017. Truy cập 29 tháng 4 năm 2014.
  28. ^ Below H, Assadian O, Baguhl R, Hildebrandt U, Jäger B, Meissner K, và đồng nghiệp (Tháng 2 năm 2017). “Measurements of chlorhexidine, p-chloroaniline, and p-chloronitrobenzene in saliva after mouth wash before and after operation with 0.2% chlorhexidine digluconate in maxillofacial surgery: a randomised controlled trial”. The British Journal of Oral & Maxillofacial Surgery. 55 (2): 150–155. doi:10.1016/j.bjoms.2016.10.007. PMID 27789177.
  29. ^ “Tác dụng phụ của Chlorhexidine”. www.poison.org. Lưu trữ bản gốc 5 tháng 7 năm 2018. Truy cập 4 tháng 7 năm 2018.
  30. ^ a b “Chlorhexidine”. Pubchem (bằng tiếng Anh). U.S. National Library of Medicine. Lưu trữ bản gốc 5 tháng 7 năm 2018. Truy cập 4 tháng 7 năm 2018.
  31. ^ Hirata K, Kurokawa A (Tháng 4 năm 2002). “Chlorhexidine gluconate ingestion resulting in fatal respiratory distress syndrome”. Veterinary and Human Toxicology. 44 (2): 89–91. PMID 11931511. Một phụ nữ 80 tuổi mắc chứng mất trí nhớ đã uống nhầm khoảng 200 mL Maskin (5% CHG) tại một nhà dưỡng lão, sau đó có vẻ như hít thở vào chất nôn mửa.
  32. ^ Tanzer JM, Slee AM, Kamay BA (Tháng 12 năm 1977). “Structural requirements of guanide, biguanide, and bisbiguanide agents for antiplaque activity”. Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 12 (6): 721–729. doi:10.1128/aac.12.6.721. PMC 430011. PMID 931371.
  33. ^ Denton GW (2000). “Chlorhexidine”. Trong Block SS (biên tập). Disinfection, Sterilization, and Preservation (ấn bản thứ 5). Lippincott Williams & Wilkins. tr. 321–36. ISBN 978-0-683-30740-5. Lưu trữ bản gốc 12 tháng 1 năm 2023. Truy cập 10 tháng 10 năm 2016.
  34. ^ Rose FL, Swain G (1956). “850. Bisdiguanides having antibacterial activity”. Journal of the Chemical Society (Resumed): 4422. doi:10.1039/JR9560004422.
  35. ^ “Hibiclens Uses, Side Effects & Warnings - Drugs.com”. Drugs.com. Lưu trữ bản gốc 4 tháng 8 năm 2018. Truy cập 4 tháng 8 năm 2018.
  36. ^ “Chlorhexidine gluconate Uses, Side Effects & Warnings - Drugs.com”. Drugs.com. Lưu trữ bản gốc 28 tháng 8 năm 2021. Truy cập 4 tháng 8 năm 2018.
  37. ^ van Hengel T, ter Haar G, Kirpensteijn J (2013). “Chương 2. Quản lý vết thương: giao thức mới cho chó và mèo. Dung dịch chlorhexidine”. Trong Kirpensteijn J, ter Haar G (biên tập). Phẫu thuật phục hình và quản lý vết thương của chó và mèo. CRC Press. ISBN 9781482261455.
  38. ^ Blowey RW, Edmondson P (2010). Kiểm soát viêm vú trong đàn bò sữa. CABI. tr. 120. ISBN 9781845937515.
  39. ^ Zeman D, Mosley J, Leslie-Steen P (Mùa đông 1996). “Tình trạng khó thở sau phẫu thuật ở mèo liên quan đến việc sử dụng dung dịch khử trùng chlorhexidine”. Thông tin từ Viện Chẩn đoán Bệnh tật Động vật Indiana. Indiana Animal Disease Diagnostic Laboratory. Lưu trữ bản gốc 27 tháng 9 năm 2011. Truy cập 11 tháng 9 năm 2011.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chlorhexidin&oldid=70375663”