Họ Diên vĩ

Họ Diên vĩ, họ Lay ơn, họ La dơn hay họ Dơn (Iridaceae) là một họ thực vật trong bộ Măng tây. Tên gọi diên vĩ là lấy theo chi Diên vĩ, còn tên gọi lay ơn (lay dơn) là lấy theo chi Lay ơn. Nó bao gồm một số loài cây trồng được nhiều người biết đến như diên vĩ (Iris spp.), nghệ tây (Crocus spp.), sâm đại hành (Eleutherine spp.), rẻ quạt (Belamcanda spp.) v.v.

Họ Diên vĩ
Diên vĩ hoa tím Iris spuria
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Monocots
Bộ (ordo)	Asparagales
Họ (familia)	Iridaceae Juss., 1789
Chi điển hình
Iris L., 1753
Các phân họ và tông
Phân họ Crocoideae Phân họ Iridoideae Tông Irideae Tông Mariceae Tông Sisyrinchieae Tông Tigridieae Phân họ Isophysidoideae Phân họ Ixioideae Tông Ixieae Tông Pillansieae Tông Watsonieae Phân họ Nivenioideae

Các loài trong họ này là cây lưu niên, với thân hành, thân củ hay thân rễ. Các loài cây này nói chung có thân mọc thẳng và các lá có hình dáng giống lá cỏ, với nếp gấp trung tâm sắc nhọn.

Các chi

Họ này chứa khoảng 80-92 chi và khoảng 1.500-1.800 loài, phân bổ rộng khắp thế giới. Khu vực sinh thái nhiệt đới châu Phi, cụ thể là Nam Phi, có sự đa dạng nhất về số chi. Một loại gia vị là bột nghệ tây được sản xuất từ các núm nhụy của cây nghệ tây (Crocus sativus).

• Ainea
• Alophia
• Anapalina
• Antholyza
• Aristea
• Babiana: cây đuôi chuột
• Barnardiella
• Belamcanda: rẻ quạt (xạ can, lưỡi đòng)
• Bobartia
• Calydorea
• Cardenanthus
• Chasmanthe
• Cipura
• Cobana
• Crocosmia
• Crocus: nghệ tây
• Cypella
• Devia
• Dierama
• Dietes: diên vĩ châu Phi
• Diplarrena
• Duthiastrum
• Eleutherine: sâm đại hành
• Ennealophus
• Eurynotia
• Eustylis
• Ferraria
• Fosteria
• Freesia (đồng nghĩa Anomatheca, Lapeirousia)
• Galaxia
• Geissorhiza
• Gelasine
• Geosiris
• Gladiolus: lay ơn (hoa dơn, la dơn)
• Gynandriris
• Herbertia
• Hermodactylus
• Hesperantha
• Hesperoxiphion
• Hexaglottis
• Homeria
• Homoglossum
• Iris: diên vĩ
• Isophysis
• Ixia
• Kelissa
• Klattia
• Larentia
• Lethia
• Libertia
• Mastigostyla
• Melasphaerula
• Micranthus
• Moraea
• Nemastylis
• Neomarica
• Nivenia
• Olsynium
• Onira
• Orthrosanthus
• Pardanthopsis
• Patersonia
• Pillansia
• Pseudotrimezia
• Radinosiphon
• Rheome
• Roggeveldia
• Romulea
• Salpingostylis
• Savannosiphon
• Schizostylis
• Sessilanthera
• Sessilistigma
• Sisyrinchium
• Solenomelus
• Sparaxis
• Sphenostigma
• Sympa
• Syringodea
• Tapeina
• Thereianthus
• Tigridia
• Trimezia
• Tritonia
• Tritoniopsis
• Tucma
• Watsonia
• Witsenia
• Zygotritonia

Phát sinh chủng loài

Cây phát sinh chủng loài dưới đây lấy theo APG III.

Asparagales

Orchidaceae         Boryaceae       Blandfordiaceae       Lanariaceae       Asteliaceae     Hypoxidaceae                 Ixioliriaceae     Tecophilaeaceae         Doryanthaceae       Iridaceae       Xeronemataceae       Xanthorrhoeaceae s. l.    Hemerocallidoideae (Hemerocallidaceae)       Xanthorrhoeoideae (Xanthorrhoeaceae s. s.)     Asphodeloideae (Asphodelaceae)             Amaryllidaceae s. l.    Agapanthoideae (Agapanthaceae)       Allioideae (Alliaceae)     Amaryllidoideae (Amaryllidaceae s. s.)           Asparagaceae s. l.      Aphyllanthoideae (Aphyllanthaceae)       Brodiaeoideae (Themidaceae)     Scilloideae (Hyacinthaceae)       Agavoideae (Agavaceae)         Lomandroideae (Laxmanniaceae)       Asparagoideae (Asparagaceae s. s.)     Nolinoideae (Ruscaceae)

Tham khảo

• Peter Goldblatt, Ph.D - Phylogeny and classification of Iridaceae. Ann. Missouri Bot. Gard. 77: 607–627. 1990.
• Họ Diên vĩ Lưu trữ 2007-10-12 tại Wayback Machine trong Watson, L. và Dallwitz, M.J. (1992 trở đi). Các họ thực vật có hoa: Miêu tả, minh họa, nhận dạng, thông tin tra cứu. Phiên bản: 29 tháng 7 năm 2006. http://delta-intkey.com Lưu trữ 2007-01-03 tại Wayback Machine

Liên kết ngoài

• Bulbsociety