Wikipedia

Felix Mendelssohn

nhà soạn nhạc, nghệ sĩ dương cầm, nghệ sĩ đàn organ và nhạc trưởng người Đức gốc Do Thái
(Đổi hướng từ Mendelssohn)

Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy[n 1] (3 tháng 2 năm 1809 - 4 tháng 11 năm 1847), sinh ra và được biết đến rộng rãi với tên Felix Mendelssohn,[n 2] là một nhà soạn nhạc, nghệ sĩ dương cầm, nghệ sĩ đại phong cầm và chỉ huy dàn nhạc người Đức thuộc giai đoạn đầu thời kỳ âm nhạc Lãng mạn. Tác phẩm của ông trải dài trên nhiều thể loại như giao hưởng, concerto, các tiểu phẩm piano cũng như các tác phẩm thính phòng. Một số những sáng tác nổi tiếng nhất của Mendelssohn có thể kể đến như khúc dạo đầu Giấc mộng đêm hè, phỏng theo tác phẩm cùng tên của Shakepeare, giao hưởng Nước Ý, giao hưởng Scotland, khúc oratorio Elijah, khúc dạo đầu The Hebride, bản Concerto cho violin nổi tiếng cùng một số những Bát tấu bộ dây.

Felix Mendelssohn
Thông tin cá nhân
Sinh
Ngày sinh
3 tháng 2, 1809
Nơi sinh
Hamburg
Mất
Ngày mất
4 tháng 11, 1847
Nơi mất
Leipzig
Nguyên nhân
tai biến mạch máu não
Giới tínhnam
Quốc tịchVương quốc Sachsen, Hamburg
Tôn giáoGiáo hội Luther
Nghề nghiệpnhà soạn nhạc, nghệ sĩ dương cầm, nghệ sĩ đàn organ, nhạc trưởng, nhà âm nhạc học, giáo viên âm nhạc, giảng viên đại học, họa sĩ, nhà văn
Gia tộcgia đình Mendelssohn
Gia đình
Bố
Abraham Mendelssohn Bartholdy
Mẹ
Lea Mendelssohn Bartholdy
Anh chị em
Rebecka Mendelssohn, Fanny Mendelssohn
Hôn nhân
Cécile Mendelssohn Bartholdy
Con cái
Paul Mendelssohn Bartholdy, Carl Mendelssohn Bartoldy
Thầy giáoCarl Friedrich Zelter, Ludwig Berger, Lea Mendelssohn Bartholdy, Ignaz Moscheles
Học sinhCharles Edward Horsley, Camille-Marie Stamaty
Sự nghiệp nghệ thuật
Năm hoạt động1826 – 1843
Đào tạoĐại học Humboldt Berlin
Trào lưuâm nhạc lãng mạn
Thể loạiopera, nhạc cổ điển, nhạc giao hưởng
Nhạc cụphong cầm, dương cầm, vĩ cầm
Thành viên củaHọc viện Khoa học và Nghệ thuật Vương thất Hà Lan
Tác phẩmGiấc mộng đêm hè, Giao hưởng số 3, Giao hưởng số 4, Violin Concerto, The Hebrides, Elijah
Giải thưởngHuân chương Pour le Mérite cho Khoa học và Nghệ thuật, Pour le Mérite
Chữ ký
https://www.mendelssohn-stiftung.de/de/
Felix Mendelssohn trên IMDb
Chân dung Mendelssohn bởi họa sĩ James Warren Childe, vẽ năm 1839.

Là cháu của triết gia Moses Mendelssohn, Mendelssohn sinh ra trong một gia đình Do Thái khá giả. Đến năm 7 tuổi, ông được làm lễ báp-têm và thành tín đồ của thần đạo Calvin. Mendelssohn sớm được biết đến như một thần đồng âm nhạc, tuy nhiên, bố mẹ nhà soạn nhạc khá dè dặt và không chú tâm phát triển mảng tài năng này của ông.

Mendelssohn sớm gặt hái được thành công ở Đức. Nhà soạn nhạc đã mang các tác phẩm của Johann Sebastian Bach trở lại với công chúng, nổi bật nhất là phần biểu diễn của ông với bản Bài thương khó Thánh Matthew. Trong vai trò là nhà soạn nhạc, chỉ huy và nghệ sĩ độc tấu, ông lưu diễn và gặt hái thành công trên khắp châu Âu; đặc biệt, ông đã đến nước Anh mười lần và cũng ra mắt nhiều tác phẩm tại đây. Những chuyến đi này đóng vai trò rất lớn trong sự nghiệp sau này của Mendelssohn. Tuy vậy, thị hiếu âm nhạc về cơ bản là bảo thủ của ông khiến ông tách biệt ra khỏi những nhạc sĩ đương thời mạo hiểm hơn như Hector Berlioz, Franz Liszt và Richard Wagner. Nhạc viện Leipzig[n 3][n 3] (ngày nay là Đại học Âm nhạc và Sân khấu Leipzig), do ông sáng lập, trở thành pháo đài chống lại ảnh hưởng của thể loại nhạc cấp tiến này. Sau một thời gian dài bị đánh giá thấp do khẩu vị âm nhạc thay đổi kết hợp với chủ nghĩa bài Do Thái vào cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, tính độc đáo sáng tạo trong các nhạc phẩm của Mendelssohn giờ đã được thừa nhận và đánh giá lại. Ngày nay, Mendelssohn là một trong những nhà soạn nhạc lừng danh nhất của thời kỳ âm nhạc Lãng mạn.

Cuộc đời sửa

Tuổi thơ sửa

 
Mendelssohn 12 tuổi (1821) bởi Carl Joseph Begas

Felix Mendelssohn sinh vào ngày 3 tháng 2 năm 1809 tại Hamburg, lúc bấy giờ còn là một thành bang độc lập.[n 3] Thú vị là, một năm sau, cũng ngôi nhà này,người được ông đề tặng và cũng là người đầu tiên biểu diễn bản Concerto cho violin nổi tiếng của ông, Ferdinand David, chào đời.[1] Cha của ông là chủ ngân hàng Abraham Mendelssohn, là người con thứ năm của triết gia danh giá người Đức Do Thái Moses Mendelssohn. Mẹ ông là Lea Salomon, thành viên của dòng họ Itzig và là chị của Jakob Salomon Bartholdy. Mendelssohn là con thứ hai trong số bốn anh chị em, chị của ông là Fanny cũng sớm bộc lộ một tài năng âm nhạc khác thường.

Gia đình ông rời Hamburg để đến Berlin năm 1811 vì sợ quân đội Pháp sẽ trả thù do vai trò của ngân hàng Mendelssohn trong việc phá vỡ hệ thống phong tỏa lục địa của Napoléon. Abraham và Lea Mendelssohn đã cố gắng cho các con của mình-Fanny, Felix, Paul và Rebecka-hưởng được sự giáo dục tốt nhất có thể. Fanny trở thành nghệ sĩ piano nổi tiếng và nhà soạn nhạc nghiệp dư. Ban đầu, cha của Mendelssohn nghĩ rằng Fanny sẽ có thiên hướng âm nhạc hơn Felix. Tuy nhiên, vào thời điểm ấy, việc phụ nữ theo đuổi sự nghiệp âm nhạc là không phù hợp, cả Abraham và Felix đều cho rằng như vậy, nên Fanny chỉ tiếp tục hoạt động như một nhạc sĩ không chuyên. Abraham cũng không muốn cho Mendelssohn theo con đường âm nhạc cho đến khi Mendelssohn có ý định rõ ràng và nghiêm túc muốn cống hiến cho nó.

Mendelssohn lớn lên trong môi trường trí thức. Những vị khách thường xuyên đến salon được tổ chức bởi cha mẹ ông tại nhà của họ ở Berlin, có cả những nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà khoa học danh tiếng thời đó, chẳng hạn như Wilhelm và Alexander von Humboldt, nhà toán học Peter Gustav Lejeune Dirichlet (cũng là chồng tương lai của em gái ông là Rebecka). Sarah Rothenburg đã viết về không khí đó rằng "cả châu Âu đã đến với phòng khách của họ".

Họ của Felix sửa

Abraham Mendelssohn đã bỏ Do Thái giáo trước khi sinh Felix, ông và vợ đã cân nhắc quyết định không cắt bao qui đầu cho nhà soạn nhạc, điều này này là vi phạm truyền thống Do Thái. Ban đầu, chị em Felix được nuôi lớn mà không được dạy về tôn giáo; đến năm 1816, họ được Nhà thờ Cải cách rửa tội, lúc này, Felix mang thêm tên bổ sung là Jakob Ludwig. Ông bà Abraham và Lea được rửa tội vào năm 1822 và chính thức lấy họ là Mendelssohn Bartholdy (mà ông bà đã sử dụng từ năm 1812) cho mình và con. Tên Bartholdy được thêm vào theo đề xuất của em Lea, Jakob Salomon Bartholdy, người đã thừa hưởng một tài sản dưới họ tên này tại Luisenstadt và lấy luôn nó làm họ của ông. Abraham sau đó đã giải thích quyết định này trong một bức thư gửi Felix như là một cách thể hiện sự phá bỏ quan trọng khỏi truyền thống của Moses: "Có thể không còn một Mendelssohn Thiên Chúa giáo hơn là có thể có một Khổng Tử Do Thái". Trong quá trình dấn thân vào sự nghiệp âm nhạc, Felix không hoàn toàn lấy tên Mendelssohn như Abraham yêu cầu, nhưng chiều theo ý cha ông ký tên trong thư từ và thiếp mời được in sử dụng tên "Mendelssohn Bartholdy". Năm 1829, Fanny viết cho Mendelssohn "Bartholdy [...] chúng ta đều ghét cái tên này".

Sự nghiệp sửa

Giống như Wolfgang Amadeus Mozart trước đó, Mendelssohn được đánh giá là một thần đồng. Robert Schumann gọi ông là Mozart của thế kỷ XIX. Ông bắt đầu những bài học piano từ mẹ vào năm sáu tuổi, và năm bảy tuổi được dạy kèm bởi Marie Bigot ở Paris. Sau khi gia đình chuyển đến Berlin, cả bốn đứa trẻ nhà Mendelssohn đều học piano với Ludwig Berger, một học trò của Muzio Clementi. Ít nhất là từ tháng 5 năm 1819, Felix và Fanny học hòa âm và sáng tác với Carl Friedrich Zelter tại Berlin. Đây là một ảnh hưởng quan trọng với Felix cho sự nghiệp tương lai. Zelter gần như chắc chắn được giới thiệu làm thầy giáo cho Felix bởi người dì Sarah Levy, người từng là học trò của W. F. Bach và là người bảo trợ cho C. P. E. Bach. Sarah Levy là một người chơi đàn phím tài năng, thường chơi với dàn nhạc của Zelter tại Sing-Akademie zu Berlin, nơi mà bà và nhà Mendelssohn là những nhà bảo trợ hàng đầu. Sarah đã tạo một bộ sưu tập quan trọng các bản thảo của gia đình Bach mà bà truyền lại cho Singakademie; Zelter, người có thị hiếu âm nhạc bảo thủ, cũng là một người ái mộ truyền thống của Bach. Không nghi ngờ gì khi những điều đó đóng phần ý nghĩa trong việc hình thành thị hiếu âm nhạc của Felix Mendelssohn. Những tác phẩm của ông thể hiện việc nghiên cứu âm nhạc Baroque và đầu Cổ điển. Những khúc fugue và thánh ca của Mendelssohn đặc biệt phản ánh sự trong sáng về giọng và cách sử dụng hòa âm gợi nhắc về Johann Sebastian Bach, người mà ông chịu ảnh hưởng sâu sắc.

Sự trưởng thành sớm sửa

 
Trang đầu của bản thảo Bát tấu của Mendelssohn (1825) (hiện đang ở Thư viện Quốc hội Mỹ)

Mendelssohn chắc đã có buổi hòa nhạc ra mắt công chúng vào năm 9 tuổi, khi ông biểu diễn trong một buổi hòa nhạc thính phòng với sự hỗ trợ của một cặp song tấu kèn cor. Ông cũng là một nhà soạn nhạc sung sức từ rất sớm. Ở tuổi niên thiếu, các tác phẩm của ông thường được biểu diễn tại nhà bởi một dàn nhạc riêng cho các hội nhóm của cha mẹ ông trong giới trí thức tinh hoa của Berlin. Từ khoảng 12 đến 14 tuổi, Mendelssohn viết 12 giao hưởng đàn dây cho những buổi hòa nhạc đó. Những tác phẩm này bị lờ đi trong hơn một thế kỉ, nhưng hiện nay đã được thu âm và đôi khi được biểu diễn trong các buổi hòa nhạc. Ông viết tác phẩm được xuất bản đầu tiên, một tứ tấu piano, trước 13 tuổi. Có lẽ ông Abraham Mendelssohn đã giúp tác phẩm được in bởi nhà in Schlesinger. Năm 15 tuổi, Mendelssohn viết bản giao hưởng đầu tiên cho dàn nhạc đầy đủ (giọng Đô thứ, op.11).

Ở tuổi 16, Mendelssohn viết Bát tấu đàn dây giọng Mi giáng trưởng, tác phẩm đầu tiên thể hiện đầy đủ năng lực thiên tài của Mendelssohn. Bản Bát tấu này cùng Overture cho vở kịch Giấc mộng đêm hè của Shakespeare, viết trong năm sau (1826), là những tác phẩm thời kì đầu nổi tiếng nhất của ông (sau đó Mendelssohn cũng viết nhạc nền cho vở kịch, bao gồm Hành khúc đám cưới nổi tiếng, vào năm 1842). Overture này có lẽ là ví dụ sớm nhất cho một overture hòa nhạc, một tác phẩm được viết không nhằm chủ đích để đệm cho vở kịch trên sân khấu, mà là để gợi lên những chủ đề văn học trong buổi biểu diễn theo thể thức hòa nhạc; đây sẽ là một thể loại phổ biến thời kì Lãng mạn.

Năm 1824, Mendelssohn học tập dưới sự chỉ dạy của nhà soạn nhạc và nghệ sĩ piano bậc thầy Ignaz Moscheles, tuy vậy Moscheles thú nhận trong nhật ký rằng ông có rất ít thứ để dạy cho cậu học trò này. Moscheles trở thành bạn đồng nghiệp thân thiết và người bạn suốt đời của Mendelssohn. Năm 1827 chứng kiến buổi ra mắt - cũng là lần biểu diễn duy nhất trong cuộc đời của ông - vở opera của Mendelssohn, Đám cưới của Camacho. Thất bại của sản phẩm này khiến Mendelssohn từ bỏ mọi ý định mạo hiểm ở thể loại này lần nữa.

Bên cạnh âm nhạc, Mendelssohn có nền giáo dục bao gồm cả hội họa, văn chương, ngôn ngữ và triết học. Ông có một niềm đam mê đặc biệt với văn chương cổ điển và đã dịch Andria của Terence cho gia sư của ông là Heyse vào năm 1825; Heyse đã ấn tượng và cho xuất bản nó vào năm 1826. Bản dịch cũng giúp Mendelssohn đủ tiêu chuẩn vào học tại Đại học Humboldt Berlin, nơi mà từ năm 1826 đến 1829 Mendelssohn đã tham dự vào các buổi giảng dạy về mỹ học của Georg Wilhelm Friedrich Hegel, về lịch sử của Eduard Gans và về địa lý của Carl Ritter.

Gặp Goethe và chỉ huy Bach sửa

Gặp Goethe sửa

Năm 1821, Carl Friedrich Zelter đưa Mendelssohn đến Weimar, thăm một trong những con người vĩ đại nhất của văn học Đức, Johann Wolfgang Goethe. Tình bạn giữa một nhà thơ 72 tuổi và thần đồng âm nhạc 12 tuổi đã nảy nở, hứa hẹn nhiều trong sáng tác[2]. Goethe có lẽ là người đầu tiên đã so sánh Mendelssohn với Mozart - người mà Goethe đã gặp khi còn nhỏ - theo như cuộc nói chuyện giữa Goethe và Zelter sau:

"Những thần đồng âm nhạc... có lẽ sẽ không còn quá hiếm hoi nữa, nhưng những gì mà chàng trai bé nhỏ này có thể thể hiện trong khả năng ứng tấu và thị tấu thật kì diệu, và tôi đã không thể tin được rằng điều đó có thể xảy ra với một độ tuổi quá trẻ như thế." Zelter nói: "Và anh đã nghe Mozart lúc ông ấy bảy tuổi tại Frankfurt?". "Vâng", Goethe trả lời "...nhưng những gì mà cậu học trò của anh làm được, mang lại mối liên hệ tương tự với Mozart thời điểm đó khi những cuộc thảo luận đầy học thức của một người trưởng thành lại mang những lời nói vui đùa của một đứa trẻ."

Mendelssohn được mời đến thăm Goethe nhiều lần nữa, và đã phổ nhạc nhiều bài thơ của Goethe. Những tác phẩm được truyền cảm hứng bởi Goethe bao gồm overture Biển bình yên và chuyến hải trình thịnh vượng (Op. 27, 1828) và bản cantata Die erste Walpurgisnacht (Đêm Walpurgis đầu tiên, Op. 60, 1832).

Chỉ huy Bach sửa

Vào ngày 11 tháng 3 năm 1829, với sự ủng hộ của Zelter và sự trợ giúp của diễn viên Eduard Devrient, Mendelssohn biên soạn và chỉ huy một buổi biểu diễn Thánh Matthew thọ nạn của Bach tại Berlin. Bốn năm trước, bà ngoại của Mendelssohn là Bella Salomon đã cho ông một bản sao của bản thảo kiệt tác này (lúc đó đã gần như bị lãng quên). Dàn nhạc và đội hợp xướng của buổi biểu diễn là Berlin Singakademie. Thành công của buổi biểu diễn này - lần đầu tiên kể từ khi Bach qua đời vào năm 1750 - là một thành phần quan trọng trong cuộc phục hồi Bach tại Đức và sau đó là toàn châu Âu. Mendelssohn giành được sự khen ngợi từ khắp nơi khi mới 20 tuổi.

Lưu diễn sửa

Anh sửa

Năm 1829 sửa

Năm 1829, Mendelssohn thăm Anh lần đầu tiên. Tại đây, ông trình diễn bản concerto Hoàng đế của Ludwig van Beethoven. Mendelssohn được công chúng Anh hết sức ngưỡng mộ[2].

Các năm 1832 và 1833 sửa

Năm 1832 và 1833, Mendelssohn thăm lại nước Anh, giới thiệu và chỉ huy buổi công diễn đầu tiên bản giao hưởng Ý của mình[2].

Năm 1844 sửa

Năm 1844, Mendelssohn lại sang Anh. Đây là lần thứ tám ông đặt chân đến quốc gia này[2].

Năm 1846 sửa

Năm 1846, ông lại sang tiếp để chỉ huy buổi công diễn đầu tiên bản oratorio Elijah do chính ông sáng tác tại Festival Birmingham.

Năm 1847 sửa

Năm 1847, Mendelssohn sang Anh lần cuối. Lần này, ông tiếp tục chỉ huy biểu diễn Elijah tại Luân Đôn, Manchester và Birmingham, biểu diễn phục vụ Victoria của Anh và Hoàng tử Albert[2].

Scotland sửa

Trong lần đầu tiên thăm nước Anh, trước khi trở về nước, Mendelssohn có đến thăm Scotland. Phong cảnh kỳ thú nơi đây đã gợi cảm hứng cho ông sáng tác bản overture Hebrides[2].

Những nơi khác sửa

Trong 2 năm sau chuyến thăm Anh đầu tiên, Mendelssohn có đến thăm Đức, Áo và Ý, sáng tác hai bản giao hưởng và xuất bản tập đầu tiên của Những bài ca không lời. Mendelssohn có được mời làm chỉ huy dàn nhạc giao hưởng chính thức cho Festival âm nhạc vùng Hạ Rhin ở Düsseldorf vào các năm 1833-1836, và chỉ huy dàn nhạc Leipzig Gewandhaus từ 1835 đến 1846. Mendelssohn lập gia đình vào năm 1837, rồi cho ra đời nhiều tác phẩm xuất sắc như Khúc hát ngợi ca (Lobgesang), Những biến tấu nghiêm cách và bản concerto giọng Mi thứ cho violin và dàn nhạc nổi tiếng. Sau đó, ông thành lập Nhạc viện mới tại Leipzig, là giám đốc ngay từ năm khai trương 1843, đồng thời giảng dạy bộ môn sáng tác và piano cùng với Robert Schumann[2].

Qua đời sửa

Do làm việc quá sức cùng với nỗi đau do cô chị Fanny qua đời vào tháng 5 năm 1847, Mendelssohn ra đi vào tháng 11 cùng năm[2].

Phong cách sáng tác sửa

Tài năng của Felix Mendelssohn thật phi thường. Ông là họa sĩ có tài, có kiến thức văn học cực kỳ rộng rãi và sáng tác giỏi; là nghệ sĩ piano tuyệt vời, nghệ sĩ violin xuất sắc, nghệ sĩ organ hiếm gặp; một phong cách chỉ huy đầy cảm hứng. Mendelssohn có trí nhớ âm nhạc đáng kinh ngạc. Ông rất hào phóng, rộng lượng với đồng nghiệp và thiết tha với việc nâng cao thị hiếu của công chúng. Thiên tài của ông đã khiến nghệ sĩ Hans von Bülow coi ông là bậc thầy hoàn hảo nhất về hình thức âm nhạc chỉ sau Mozart. Chính Mendelssohn là người đầu tiên đưa thể loại overture thảnh một thể loại độc lập, không còn gắn với ca kịch nữa. Mendelssohn còn là một chỉ huy có tài, đưa nhiều cải tiến mới vào nghệ thuật chỉ huy, đặt nền móng cho phương pháp, phong cách điều khiển dàn nhạc mới thời đó. Mendelssohn là một trong những tác giả kinh điển trong số các nhà soạn nhạc lãng mạn. Ông suốt đời ngưỡng mộ các bật thầy trước ông như George Frideric Handel, Johann Sebastian Bach. Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, học tập ở họ tính nhân đạo, nội dung phong phú và vẻ đẹp trong nghệ thuật. Tuy nhiên, Mendelssohn vẫn làn một nhà soạn nhạc lãng mạn với tính chân thành, phong phú trong giai điệu, tình cảm trong sáng, luôn biết áp dụng vốn thơ ca, truyền thuyết và huyền thoại. Ông thích những gì bay bổng, ghi lại những hình ảnh thiên nhiên thơ mộng, nhiều khi huyền bí và hoang tưởng[2].

Nhạc cụ sửa

Tại các buổi biểu diễn piano của mình Mendelssohn đã sử dụng các cây đàn của một nhà chế tạo piano người Viên là Conrad Graf. Năm 1832, ông đã nhờ Aloys Fuchs mua cho ông một cây đàn piano của Graf và giao nó đến nhà cha mẹ của ông ở Berlin.[3] Mendelshohn rất hài lòng với cây đàn này, đến nỗi ông quyết định đặt hàng từ Graf thêm hai cây đàn piano: một cho mình và một cho người em dâu.[3]

Danh sách đĩa nhạc sửa

  • Penelope Crawford. Felix Mendelssohn. The Young Felix Mendelssohn. Fortepiano 1835 Graf
  • Ronald Brautigam. Felix Mendelssohn. Piano Concertos. Fortepiano 1830 Pleyel (Paul McNulty)
  • Sergei Istomin, Viviana Sofronitsky. Felix Mendelssohn. Complete Works for Cello and Pianoforte. Fortepiano 1819 Graf (Paul McNulty)
  • Riko Fukuda, Tobias Koch. Chopin, Mendelssohn, Moscheles, Hiller, Liszt. Grand duo Œuvres pour duo de pianofortes. Fortepiani 1830,1845 Graf

Sáng tác sửa

Bài chi tiết: Danh mục tác phẩm của Felix Mendelssohn

Chú thích sửa

  1. ^ Conway 2012, tr. 194.
  2. ^ a b c d e f g h i Từ điển tác giả, tác phẩm âm nhạc phổ thông, Vũ Tự Lân, xuất bản năm 2007, trang 211
  3. ^ a b “[PDF] Mendelssohn and His World. by R. Todd | Perlego”. www.perlego.com. tr. 287-293.

Tham khảo sửa

There are numerous published editions and selections of Mendelssohn's letters.

The main collections of Mendelssohn's original musical autographs and letters are to be found in the Bodleian Library, Oxford University, the New York Public Library, and the Staatsbibliothek in Berlin. His letters to Moscheles are in the Collection of Brotherton Library, University of Leeds.

A Thematic-systematic Catalogue of the Musical Works (MWV) has been prepared by Ralph Wehner.

Liên kết ngoài sửa

Recordings

See also articles on individual works for links to recordings

Music scores

Bản mẫu:Mendelssohn chamber music Bản mẫu:Mendelssohn family Bản mẫu:Gewandhausorchester conductors Bản mẫu:Romanticism Bản mẫu:Lutheran hymnody


Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “n”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="n"/> tương ứng, hoặc thẻ đóng </ref> bị thiếu

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Felix_Mendelssohn&oldid=71194194”