Triều Konbaung

Triều Konbaung (tiếng Myanma: ကုန်းဘောင်ခေတ), hoặc triều Cống Bảng theo tiếng Hán, là vương triều cuối cùng ở Miến Điện, thành lập năm 1752 và diệt vong năm 1885. Dưới sự cai trị của triều Konbaung, Miến Điện đã thống nhất và trở thành một đế quốc hùng mạnh ở Đông Nam Á, xâm chiếm nhiều nước láng giềng và đánh bại những cuộc xâm lược của Đế quốc Mãn Thanh thời Hoàng đế Càn Long. Tuy nhiên, việc hướng nội và chậm canh tân đất nước của triều Konbaung đã khiến Miến Điện bị thực dân Anh thôn tính.

Triều Konbaung
Tên bản ngữ ကုန်းဘောင်ခေတ်
1752–1885
Cờ hoàng gia Huy hiệu
Tổng quan
Vị thế	Đế quốc
Thủ đô	Shwebo (1752–1760) Sagaing (1760–1765) Ava (1765–1783, 1821–1842) Amarapura (1783–1821, 1842–1859) Mandalay (1859–1885)
Ngôn ngữ thông dụng	Tiếng Miến Điện
Tôn giáo chính	Phật giáo Thượng tọa bộ, Phật giáo
Chính trị
Chính phủ	Quân chủ
• 1752–1760	Alaungpaya (đầu tiên)
• 1878–1885	Thibaw (cuối cùng)
Lập pháp	Hluttaw
Lịch sử
Thời kỳ	Thời kỳ cận đại
• Thành lập triều đại	29 tháng 2 1752
• Thống nhất Miến Điện	1752–1757
• Chiếb tranh với Xiêm	1760–1854
• Trung Quốc xâm lược	1765–1769
• Chiến tranh Anh - Miến Điện	1824–1826, 1852, 1885
• Kết thúc triều đại	29 tháng 11 1885
Địa lý
Diện tích
• 1824	794.000 km2 (306.565 mi2)
• 1826	584.000 km2 (225.484 mi2)
• 1852	470.000 km2 (181.468 mi2)
• 1875	460.000 km2 (177.607 mi2)
Dân số
• 1824	3.000.000
Kinh tế
Đơn vị tiền tệ	kyat (từ 1852)
Tiền thân Kế tục Triều Toungoo Vương quốc Hanthawaddy phục hồi Vương quốc Mrauk-U Raj thuộc Anh Sự cai trị của Anh ở Miến Điện

Lịch sử Myanmar
Myanmar thời tiền sử 11,000–200 TCN Các thị quốc Pyu 200 TCN– 1050 (Vương quốc Sri Ksetra, Vương quốc Tagaung) Các quốc gia Môn 825?–1057 Các quốc gia Arakan 788?–1406
Triều Pagan 849–1297 Vương quốc Tiền Pagan 849–1044 Thời kỳ các chiến tranh Hạ Miến 1297–1555 Myinsaing và Vương quốc Pinyas 1297–1364 Vương quốc Sagaing 1315–1364 Triều Ava 1364–1555 Vương quốc Prome 1482–1542 Vương quốc Hanthawaddy 1287–1539, 1550–1552 Các quốc gia Shan 1215–1563 Vương quốc Mrauk U 1429–1785 Triều Taungoo 1510–1752 Đế chế Toungoo thứ nhất 1510–1599 Nyaungyan khôi phục 1599–1752 Hanthawaddy khôi phục 1740–1757 Triều Konbaung 1752–1885
Thuộc Anh 1824–1948 Chiến tranh Anh - Miến Điện 1824–1885 Phong trào dân tộc 1900–1948 Nhật Bản chiếm đóng 1942–1945 Quốc gia Miến Điện 1943–1945
Thời hiện đại 1948–nay Liên bang Miến Điện 1948–1962 Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Miến Điện 1962–1988 Liên bang Myanmar 1988–2010 Cộng hòa Liên bang Myanmar 2010-nay

Lịch sử

Nhân việc người Môn tấn công Taungoo, Alaungpaya một tù trưởng người Miến ở làng Moksobo (nay là Shwebo) ngay cạnh Innwa (thủ phủ bang Mandalay) ở Thượng Miến đã phát triển thế lực của mình. Alaungpaya đã liên tục đánh bại người Môn và đồng thời thu hút được sự liên minh của nhiều lực lượng người Miến. Mặc dù sau đó hậu duệ nhà Taungu vẫn tuyên bố vương quyền, nhưng Alaungpaya không phục mà tự lập nên Triều Konbaung, lấy chính quê mình làm kinh đô. Năm 1757, Alaungpaya thống nhất được Miến Điện.

Năm 1759, Triều Konbaung bắt đầu tiến hành xâm lược Ayuthaya của người Thái, nhưng lần thứ nhất thất bại phải triệt thoái, vua Alaungpaya bị thương nặng và chết trên đường rút lui. Cuộc chinh phạt lần thứ hai (1764-1766) kết thúc thắng lợi, Ayuthaya thất thủ. Tiếp tục chủ nghĩa bành trướng, Triều Konbaung còn tiến hành xâm lược Lan Na, Lào.

Lo ngại trước thế lực ngày càng mạnh của Triều Konbaung, năm 1765, Hoàng đế nhà Thanh]] là Càn Long phái quân Vân Nam chinh phạt nhưng thất bại. Ba lần tiếp theo, Càn Long phái quân Bát Kỳ tinh nhuệ sang, song cũng đều thất bại. Hai bên chấp nhận hòa hoãn và Triều Konbaung chấp nhận triều cống nhà Thanh.

Cuộc chiến với nhà Thanh đã khiến Triều Konbaung không thể duy trì sức mạnh ở Ayuthaya và là thời cơ cho Xiêm trỗi dậy. Miến Điện và Xiêm có chiến tranh liên tục trong các năm 1785-1787, 1792-1793, và 1808-1811.

Cho đến đầu thế kỷ 19, Miến Điện dưới Triều Konbaung tiếp tục là một bá quyền ở Đông Nam Á. Năm 1795, Miến Điện xâm lược Arakan; năm 1814, xâm lược Manipur; năm 1817, xâm lược Assam.

Các thế lực thực dân phương Tây ham muốn Miến Điện. Triều Konbaung đã tìm cách cân bằng giữa người Pháp và người Anh để tránh bị xâm lược. Tuy nhiên, Anh và Pháp cuối cùng đi đến một thỏa thuận cho phép Anh tiến hành xâm lược Miến Điện. Liên tiếp trong ba cuộc chiến tranh với Anh vào các năm 1824-1826, 1852, 1885. Trong cuộc chiến tranh thứ nhất, triều Konbaung bị thất bại, phải chấp nhận trao cho Anh Assam và Manipur. Trong cuộc chiến tranh thứ hai, Triều Konbaung để mất Hạ Miến. Trong cuộc chiến tranh thứ ba, quân Anh chiếm kinh đô Mandalay. Năm sau, Triều Kongbaung diệt vong.

Danh sách các vua Triều Konbaung

Cung điện ở Amarapura, năm 1795

1. Alaungpaya, trị vì từ năm 1752 đến năm 1760;
2. Naungdawgyi, 1760-1763
3. Hsinbyushin, 1763-1776
4. Singu Min, 1776-1781
5. Phaungkaza Muang Muang, 1782
6. Bodawpaya, 1782-1819
7. Bagyidaw, 1819-1837
8. Tharrawaddy Min, 1837-1846
9. Pagan Min, 1846-1853
10. Mindon Min, 1853-1878
11. Thibaw Min, 1878-1885

Kinh đô

Quan lại Konbaung, năm 1795

• Shwebo (1752-1760)
• Sagaing (1760-1764)
• Ava (1764-1783)
• Amarapura (1783-1823)
• Ava (1823-1841)
• Amarapura (1841-1859)
• Mandalay (1859-1885)

Tham khảo

• Findlay, Ronald and O'Rourke, Kevin H. (2007) Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium [1]
• Thant Myint-U, The Making of Modern Burma, ISBN 0-521-79914-7
• William J. Koenig, "The Burmese Polity, 1752-1819: Politics, Administration, and Social Organization in the early Kon-baung Period", Michigan Papers on South and Southest Asia, Number 34, 1990.
• Ooi Keat Gin edited (2004), Southeast Asia: A Historical Encyclopedia from Angkor Wat to East Timor, ABC-CLIO.
• Pamaree Surakiat (March 2006). "The Changing Nature of Conflict between Burma and Siam as seen from the Growth and Development of Burmese States from the 16th to the 19th Centuries"PDF. Asia Research Institute.