Viện Văn học (Việt Nam)

Viện Văn học (Việt Nam) (tên giao dịch quốc tế: (Vietnam) Institute of Literature) là một trong những viện nghiên cứu khoa học chuyên ngành thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Viện chính thức được thành lập ngày 6 tháng 2 năm 1960. Tổ chức tiền thân của Viện mang tên "Tổ Văn học" trực thuộc Ban nghiên cứu Văn, Sử, Địa (1953), "Sở nghiên cứu Văn học" (1959).

Viện Văn học (Việt Nam)
Viện Văn học
Thành lập	6 tháng 2 năm 1960
Ngôn ngữ chính	Tiếng Việt
Lãnh đạo	PGS.TS. Nguyễn Đăng Điệp
Nhân viên	65

Lịch sử phát triển

Ngày 2 tháng 12 năm 1953 tại chiến khu Việt Bắc, Trường Chinh thay mặt Ban Bí thư Trung ương Đảng Lao động Việt Nam ký Quyết định thành lập Ban nghiên cứu lịch sử, địa lý, văn học trực thuộc Trung ương Đảng. Tổ Văn học trực thuộc Ban là tổ chức tiền thân của Viện Văn học ngày nay.

Giữa năm 1954, nhằm ưu tiên công tác nghiên cứu văn học, Ban Nghiên cứu Lịch sử, Địa lý, Văn học được đổi tên thành Ban nghiên cứu Văn học, Lịch sử, Địa lý (gọi tắt là Ban Văn, Sử, Địa).

Ngày 4 tháng 9 năm 1954, Phó thủ tướng Phan Kế Toại thay mặt Phủ Thủ tướng nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ký Nghị định 1036-TTg thành lập Ban nghiên cứu lịch sử, văn học và địa lý Việt Nam thuộc Bộ giáo dục. Tổ Văn học được đổi thành Phòng Văn học theo Quyết định của Bộ.

Ngày 4 tháng 3 năm 1959, Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ký Sắc lệnh số 16/6-SL thành lập Ủy ban Khoa học Nhà nước thuộc Hội đồng Chính phủ, quyền hạn tương đương một Bộ. Ban Khoa học Xã hội nằm trong cơ cấu tổ chức của Ủy ban Khoa học Nhà nước. Bộ phận Văn học trực thuộc Ban nghiên cứu Văn học, Lịch sử, Địa lý của Ủy ban, mang tên Sở Nghiên cứu văn học.

Ngày 6 tháng 2 năm 1960, Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng ký Quyết định số 038-TTg thành lập tổ chức mang tên Viện Văn học trực thuộc Ủy ban Khoa học Nhà nước, và giữ tên gọi cho đến nay (dù cơ quan cấp trên của Viện đã từng nhiều lần được đổi tên, như Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam).

Thời điểm mới thành lập, Viện Văn học chỉ có 12 thành viên trong đó có GS.Đặng Thai Mai (Viện trưởng), Hoài Thanh (Phó viện trưởng), Vũ Ngọc Phan, Hằng Phương, Hồ Tôn Trinh, Nguyễn Văn Truy (Thành Duy), Nguyễn Khoa Bội Lan, Nguyễn Đức Đàn, Hồ Tuấn Niêm.

Vị trí và chức năng

Quyết định số 248/QĐ-KHXH ngày 27 tháng 2 năm 2013 của Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam quy định vị trí và chức năng của Viện Văn học như sau:

1. Viện Văn học là tổ chức nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, có chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lý luận, lịch sử và phê bình văn học; cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chiến lược phát triển toàn diện nền văn học Việt Nam; tổ chức tư vấn và đào tạo sau đại học về văn học; tham gia phát triển tiềm lực về ngành văn học cả nước.
2. Viện Văn học có tư cách pháp nhân, có con dấu và tài khoản riêng theo quy định của pháp luật, hoạt động từ ngân sách nhà nước; là đơn vị kế hoạch tài chính của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
3. Viện Văn học có trụ sở chính đặt tại thành phố Hà Nội, tên giao dịch bằng tiếng Anh: Institute of Literature

Nhiệm vụ và quyền hạn

PGS.TS. Phan Trọng Thưởng, trong giai đoạn còn là Viện trưởng Viện Văn học (Việt Nam) (bên phải) đang trao đổi với Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam trong một buổi hội thảo khoa học.

Quyết định số 248/QĐ-KHXH ngày 27 tháng 2 năm 2013 của Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam quy định nhiệm vụ và quyền hạn của Viện Văn học:

1. Trình Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chiến lược, quy hoạch, kế hoạch 5 năm và hàng năm và tổ chức thực hiện sau khi được phê duyệt.
2. Tổ chức nghiên cứu những vấn đề lý luận, những thành tựu văn học của thế giới và khu vực; nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của văn học Việt Nam; tổng kết thực tiễn văn học trong nước, trên cơ sở đó xây dựng và phát triển lý luận văn học Việt Nam, cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối phát triển đất nước nói chung và văn học – nghệ thuật nói riêng.
3. Kết hợp nghiên cứu với đào tạo trong lĩnh vực nghiên cứu văn học; tiến hành đào tạo sau đại học theo quy định của pháp luật; tham gia phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao theo yêu cầu của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cũng như đất nước nói chung.
4. Góp ý và phản biện các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội quan trọng theo yêu cầu của các Bộ, ngành, địa phương theo sự phân công của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Tổ chức tư vấn khoa học và thực hiện dịch vụ công phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Viện Văn học.
5. Hợp tác quốc tế về nghiên cứu và đào tạo theo quy định hiện hành.
6. Trao đổi thông tin khoa học với các cơ quan trong nước và nước ngoài theo quy định của pháp luật, xây dựng và quản lý thông tin, tư liệu, thư viện của Viện; xuất bản các ấn phẩm khoa học; phổ biến các kết quả nghiên cứu và phê bình văn học; truyền bá tri thức văn học, hướng dẫn dư luận công chúng văn học.
7. Ký kết thực hiện các hợp đồng nghiên cứu khoa học với các tổ chức, cơ quan nghiên cứu khoa học về các nhà khoa học trong và ngoài nước theo quy định của pháp luật và các quy chế của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.
8. Quản lý về tổ chức, bộ máy, vị trí việc làm, cơ cấu viên chức theo chức danh nghề nghiệp và số người làm việc trong đơn vị; tài sản và kinh phí của Viện Văn học theo quy định của Nhà nước và theo sự phân cấp quản lý của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.
9. Thực hiện các nhiệm vụ khác theo sự phân công của Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Cơ cấu phòng ban

Tổ chức (cấp phòng) nghiên cứu văn học

1. Phòng Văn học Việt Nam Cổ - Trung đại
2. Phòng Văn học Việt Nam Cận - Hiện đại
3. Phòng Văn học Việt Nam đương đại
4. Phòng Lý luận văn học
5. Phòng Văn học dân gian
6. Phòng Văn học nước ngoài

Tổ chức (cấp phòng) chức năng, nhiệm vụ

1. Phòng Tổ chức - Hành chính
2. Phòng Quản lý khoa học và Hợp tác quốc tế
3. Phòng Thông tin - Thư viện: với chức năng thông tin và tư liệu phục vụ độc giả trong giới, chủ yếu là cán bộ trong Viện và các nghiên cứu sinh của Viện, thư viện của Viện Văn học là một trong những thư viện chuyên ngành lớn nhất. Kho sách của Viện có 68.000 bản bao gồm sách nghiên cứu và sách sáng tác (66.800 bản) được cập nhật khoảng 600 bản/năm; từ điển (1.200 bản) được cập nhật khoảng 50 bản/năm. Các báo và tạp chí chuyên ngành gồm khoảng 7.000 bản của 110 loại báo và tạp chí trong và ngoài nước. Ngoài ra, thư viện có các báo cáo dạng kỷ yếu hội thảo, đề tài nghiên cứu các cấp, luận án, luận văn và đặc biệt có nhiều tài liệu độc bản quý hiếm, bản thảo viết tay v.v. Thư viện bao gồm kho sách, phòng mượn sách, phòng đọc, hệ thống máy tính và tủ phiếu tra cứu, bộ phận phục vụ tra cứu và sao chụp tư liệu.

Tạp chí Nghiên cứu văn học

Tính từ 1960 đến nay, Tạp chí Nghiên cứu văn học là cơ quan ngôn luận của Viện, đồng thời là diễn đàn khoa học của ngành và của bạn đọc quan tâm đến sự nghiệp nghiên cứu văn học. Tạp chí Nghiên cứu văn học được tổ chức và hoạt động theo Giấy phép hoạt động báo chí, Luật Báo chí, các văn bản pháp quy khác về báo chí và Quy chế về tổ chức và hoạt động của các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Tạp chí mang tên Nghiên cứu Văn học từ số 1 (1) tháng 1-1960, đến số 6 (42) tháng 6/1963. Sau đó đổi tên thành Tạp chí Văn học và đánh lại số từ số 1 (43) tháng 7-1963 cho đến số 12 (382) tháng 12-2003. Từ số 1 (383) tháng 1-2004 đến nay tạp chí quay trở lại với tên gọi Nghiên cứu văn học.

Tạp chí bao gồm:

1. Tổng biên tập và Phó tổng biên tập, trong đó Tổng biên tập chịu trách nhiệm trước pháp luật và Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam về mọi mặt hoạt động của Tạp chí; Phó tổng biên tập giúp việc cho Tổng biên tập.
2. Phòng biên tập - trị sự

Tạp chí Nghiên cứu văn học định kỳ ra một tháng một số.

Lãnh đạo Viện qua các thời kỳ

Viện trưởng

Bốn viện trưởng Viện Văn học (qua các thời kỳ): từ trái sang gồm PGS.TS. Phan Trọng Thưởng, GS. Hà Minh Đức, GS. Phong Lê, PGS.TS. Nguyễn Đăng Điệp

1. Giáo sư Đặng Thai Mai: Viện trưởng giai đoạn 1959-1976
2. Nhà thơ Hoàng Trung Thông: Viện trưởng giai đoạn 1976-1985
3. Giáo sư, Viện sĩ Hoàng Trinh: Viện trưởng giai đoạn 1985-1988
4. Giáo sư Phong Lê: Viện trưởng giai đoạn 1988-1995
5. Giáo sư Hà Minh Đức: Viện trưởng giai đoạn 1995-2003
6. Phó giáo sư, Tiến sĩ Phan Trọng Thưởng: Viện trưởng giai đoạn 2003-2011
7. Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp: Viện trưởng từ 2012.

Phó viện trưởng

1. Nhà phê bình Hoài Thanh: Phó viện trưởng giai đoạn 1959-1969
2. Phó giáo sư Vũ Đức Phúc: Phó viện trưởng giai đoạn 1970-1984
3. Tiến sĩ Nguyễn Minh Tấn: Phó viện trưởng giai đoạn 1970-1975
4. Giáo sư, Viện sĩ Hoàng Trinh: Phó viện trưởng giai đoạn 1970-1984
5. Phó giáo sư Nguyễn Văn Hoàn: Phó viện trưởng giai đoạn 1980-1988
6. Tiến sĩ Huỳnh Văn Vân: Phó viện trưởng giai đoạn 1984-1991
7. Phó giáo sư, Tiến sĩ Lưu Văn Bổng: Phó viện trưởng giai đoạn 1988-1996
8. Phó giáo sư, Tiến sĩ Phan Trọng Thưởng: Phó viện trưởng giai đoạn 1996-2003
9. Phó giáo sư, Tiến sĩ Trương Đăng Dung: Phó viện trưởng giai đoạn 1995-2010
10. Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp: Bí thư Chi bộ, Phó viện trưởng giai đoạn 2008-2011
11. Tiến sĩ Trần Thị Hải Yến: Phó viện trưởng từ tháng 8 năm 2010 đến tháng 10 năm 2011
12. Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Sơn: Phó viện trưởng từ 2012-2019, Phó tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Văn học (từ 2012), Quyền tổng biên tập (từ 2015), Tổng biên tập (từ 2017)
13. Phó giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thanh: Phó viện trưởng giai đoạn 2014-2019
14. Tiến sĩ Phạm Văn Ánh: Phó viện trưởng, Phó tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Văn học (từ 6/2020)
15. Tiến sĩ Trần Thiện Khanh: Phó viện trưởng (từ 9/2020).

Những công trình chính hiện nay

• Dự án điều tra tổng thể tư liệu văn học Việt Nam 10 thế kỷ (thế kỷ 10 đến thế kỷ 20)
• Lịch sử văn học Việt Nam 10 thế kỷ (thế kỷ 10 đến thế kỷ 20)
• Dịch thuật, giới thiệu các khuynh hướng, trường phái lý luận phê bình văn học nước ngoài thế kỷ 20
• Những vấn đề lý luận và thực tiễn trong văn học Việt Nam
• Tổng kết thành tựu văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới.

Giải thưởng cấp quốc gia

• Huân chương Độc lập hạng Nhất (năm 2000) cho Viện Văn học.
• Huân chương Lao động hạng Nhất, Nhì, Ba cho Viện Văn học.
• Huân chương Lao động hạng Nhất, Nhì, Ba cho Tạp chí Nghiên cứu văn học.
• Giải thưởng Hồ Chí Minh cho những cán bộ nghiên cứu của Viện: (Giáo sư Đặng Thai Mai, Giáo sư Cao Xuân Huy, nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan, nhà nghiên cứu Cao Huy Đỉnh, Giáo sư viện sĩ Hồ Tôn Trinh, nhà phê bình Hoài Thanh)
• Giải thưởng Nhà nước cho những công trình sáng tạo của cá nhân: (nhà thơ Hoàng Trung Thông, Giáo sư Hà Minh Đức, Giáo sư Phong Lê, Phó giáo sư Tiến sĩ Trần Thị Băng Thanh, Phó giáo sư Tiến sĩ Thành Duy (tức Nguyễn Văn Truy), Phó giáo sư Tiến sĩ Phan Trọng Thưởng, Phó giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp.

Địa chỉ liên hệ

• Địa chỉ: Viện Văn học, 20 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội, Việt Nam
• Điện thoại: 84-4-38253548
• Fax: 84-4-38250385
• Email: vienvanhoc@hn.vnn.vn

Tham khảo

• Viện Văn học 50 năm xây dựng và phát triển (1953-2003), Nhà xuất bản Khoa học xã hội, H. 2003.

Liên kết ngoài

• Trang chủ Viện Văn học
• Lại Nguyên Ân (2013). “Vài ý nghĩ nhân 60 năm Viện Văn học”. viet-studies.info. Truy cập ngày 6 tháng 12 năm 2013.
• Viện nghiên cứu gia đình Việt nam