Wikipedia:Cẩm nang biên soạn

Một trong những nguyên tắc và phương châm hoạt động của Wikipedia tiếng Việt là:

Tuân theo thông lệ – Dự án biên soạn từ điển bách khoa Wikipedia tiếng Việt này hoàn toàn không có một trụ sở biên soạn nào cả. Tất cả mọi thao tác đều được thực hiện dựa trên sự đóng góp tình nguyện của các thành viên tham gia trên toàn thế giới. Để tránh lộn xộn và để hệ thống hóa các bài viết, mọi thành viên tham gia được khuyến khích tuân theo các thông lệ mà cả cộng đồng đã xây dựng.

Những quy tắc nêu dưới đây nhằm giúp đạt được một sự thống nhất trong các bài viết của Wikipedia tiếng Việt, nó liệt kê các cách trình bày (bài viết) chính thức của Wikipedia. Người viết không bắt buộc phải tuân theo toàn bộ hay bất kỳ quy tắc nào: niềm vui khi viết bài theo kiểu wiki là không bắt buộc phải hoàn hảo ngay lập tức. Tuy nhiên, các thành viên Wikipedia tham gia sửa bài cần tham khảo hướng dẫn này.

Tài liệu này chỉ nhằm mục tiêu giúp các bài dễ đọc hơn bằng cách trình bày nhất quán—gọi là hướng dẫn cách trình bày. Các quy tắc sau không phải là bất di bất dịch. Cách này hay cách kia đều có thể hay cả, tuy nhiên nếu tất cả đều tuân theo một phong cách chung sẽ giúp cho Wikipedia tiếng Việt dễ đọc và sử dụng là điểm quan trọng nhất, cũng như dễ viết và dễ sửa hơn.

Các nguyên tắc chung

Ðịnh dạng thống nhất

Nguyên tắc quan trọng nhất khi viết một trang Wikipedia là định dạng thống nhất trong bài viết đó, mặc dù không cần thiết phải thống nhất chung cho các trang của Wikipedia. Việc thống nhất định dạng trong bản thân mỗi trang giúp cho bài viết dễ hiểu và chặt chẽ hơn.

Sự ổn định về phong cách

Các biên tập viên nên tránh sửa đổi từ một phong cách này sang phong cách khác và gây ra mâu thuẫn phong cách mà không có một lý do chính đáng nào khác ngoài ý thích riêng của biên tập viên đó về phong cách. Trong trường hợp có mâu thuẫn phong cách giữa các biên tập viên, thì phong cách do người đóng góp quan trọng đầu tiên được lựa chọn.

Ưu tiên theo nguồn trích dẫn

Một số cách viết, thể hiện hay biểu đạt không thống nhất, ví dụ cách viết tên đúng theo các ngôn ngữ khác nhau, cần quay lại đối chiếu và sử dụng cách viết của nguồn dẫn có chất lượng cao. Trừ phi có một lý do thích đáng, còn lại nên dùng theo đúng ngôn ngữ tiếng Việt chuẩn. Nếu bản thân cách viết hay diễn đạt của nguồn mâu thuẫn với cách viết hay biểu đạt chuẩn của tiếng Việt, thì nên sử dụng cách viết hay biểu đạt của tiếng Việt.

Diễn đạt rõ ràng

Ngôn ngữ viết cần rõ ràng, súc tích. Tránh cách sử dụng ngôn từ có thể mang hàm ý khác. Tránh cách viết câu quá dài, cấu trúc phức tạp và khó hiểu nghĩa.

Tên bài viết

Tên bài viết cần ngắn gọn, đúng chính tả tiếng Việt và ngữ pháp tiếng Việt, và phù hợp với nội dung bài viết.

Cố gắng cho tựa bài làm chủ ngữ của câu đầu tiên trong bài. Trong mọi trường hợp, tựa bài nên xuất hiện càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong câu đầu tiên.

Tựa bài cần được viết đậm bằng cách sử dụng ba dấu lược (') khi nó được đề cập lần đầu trong bài. Ví dụ: '''tựa bài''' sẽ thành tựa bài. Không được để liên kết trong tựa bài.

Cần tuân thủ quy tắc thông thường về in nghiêng khi định viết đậm và nghiêng một phần hay cả tựa bài.

Cấu trúc bài và đề mục

Bài viết nên được cấu trúc theo dạng bắt đầu bằng một định nghĩa hay một đoạn văn giới thiệu ngắn và bao quát về đề tài. Tiếp theo là các ý phát triển theo từng đề mục. Cuối cùng là các nguồn tham khảo, liên kết ngoài, xem thêm, tạo thể loại và liên kết đến phiên bản Wikipedia ngôn ngữ khác.

Các đề mục được viết bằng mã wiki dưới dạng

==Tên đề mục==

Các tiểu đề mục được thêm các dấu “=” như

===Tiểu đề mục===

====Mục con của tiểu đề mục====

Khi số lượng tên đề mục hơn hoặc bằng ba, mục lục sẽ được tạo tự động phía trên tên đề mục đầu tiên.

Các phân đoạn nên được chia với độ dài vừa phải, như thế giúp cho mắt nhìn của bạn đọc ít bị mỏi khi phải đọc những đoạn văn dày đặc chi chít. Tương tự, bài viết phải được cô đọng nhưng súc tích.

Viết hoa

Chức vụ

Những chức vụ như chủ tịch, vua, hay tổng thống bình thường không viết hoa, nhưng nếu đặt trước một tên nhân vật cụ thể thì phải viết hoa chữ đầu, ngoại trừ những trường hợp ngoại lệ. Ví dụ “Chủ tịch nước Trương Tấn Sang” chứ không phải “chủ tịch nước Trương Tấn Sang”.

Tên riêng & Địa danh

Việt Nam: Nên giữ nguyên theo phát âm tiếng Việt. Ví dụ: Sài Gòn thay cho Saigon. Nếu là địa danh đặt theo tiếng dân tộc thiểu số nên được giữ nguyên: ví dụ Đắk Nông thay vì Đắc Nông.
Nước ngoài: Để đảm bảo liên kết đến các bài viết khác trong Wikipedia, tên riêng và địa danh nước ngoài nên được giữ như nguyên gốc trong tiếng Anh. Ví dụ: Ireland thay cho Ai Len. Nếu từ tên riêng và địa danh nước ngoài quá xa lạ với cách phát âm của người Việt nên được Việt hóa để tránh khó hiểu cho người đọc. Ví dụ: Cộng hòa Síp thay cho Cyprus.

Tên các quý tộc, hoàng gia gắn với địa danh

Xem thêm thảo luận.

Tên trường, viện

Tên các kiểu trường, viện (bệnh viện, đại học, học viện, v.v) thường không viết hoa ngoại trừ khi đi với danh từ riêng, ví dụ: “danh sách các bệnh viện” nhưng “Viện Goethe”.

Tên của tôn giáo, thần thánh, triết lý, học thuyết

Thông thường viết hoa chữ đầu tiên cho tên tôn giáo, thần thánh, ví dụ: đạo Phật, đức Phật, Chúa, thánh Alla, v.v. Các dòng triết lý, học thuyết nên viết thường, ví dụ: chủ nghĩa cộng sản, trường phái nghệ thuật ấn tượng, v.v. ngoại trừ danh từ riêng, ví dụ Đảng Cộng sản Trung Quốc hay các trường hợp ngoại lệ.

Tên ngày tháng

Tên thứ và tháng được viết hoa như sau: thứ Hai, tháng Tám. Cũng là cách để tránh nhầm lẫn giữa thứ hai và thứ Hai như trong đoạn văn sau:
“(Điều) thứ hai tôi muốn nói rằng vào thứ Hai tuần tới chúng ta sẽ có một cuộc họp báo quan trọng cho tháng Tám.” Nhưng không áp dụng cho mùa màng như: mùa xuân, mùa hè

Tên động thực vật các loại

Tên các loài động thực vật nên viết thường, kể cả trong phân loại và danh pháp khoa học, ngoại trừ trong các danh từ riêng đặc biệt. Ví dụ: cá chép, voi, nước Triệu Voi.

Tên các hành tinh

Tên các hành tinh thông thường viết hoa, ví dụ: Sao Hỏa, Mộc Tinh. Tuy nhiên các từ như mặt trăng, mặt trời, trái đất sẽ viết thường ngoại trừ trong văn cảnh khoa học, ví dụ: “Mặt Trời là một định tinh”, và “trăng tròn vào đêm rằm”.

Tên hướng và vùng

Tên hướng thông thường không viết hoa, ngoại trừ trong danh từ riêng và những trường hợp đặc biệt. Ví dụ: đông, tây, nhưng Bờ Tây, và Bến xe Miền Đông. Tên các vùng và miền thường viết hoa, trừ những trường hợp đặc biệt: miền Trung, Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam.

Tham khảo quy định chính thức bên ngoài

Tham khảo Quy định tạm thời về viết hoa tên riêng trong sách giáo khoa ^{[liên kết hỏng]} của Bộ Giáo dục và Đào tạo, và Quy tắc chính tả ^{[liên kết hỏng]} của Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam – Dự thảo về quy định viết hoa của Bộ Nội vụ Bản lưu trữ tại Wayback Machine^{[liên kết hỏng]}.

Dùng chữ đậm

Chữ đậm được viết bằng mã wiki như sau:

'''chữ đậm'''

Một số trường hợp dùng chữ đậm:

Tên của chủ đề bài viết, ở phần định nghĩa mở đầu, thường chỉ viết đậm một lần đầu.
Các tên đồng nghĩa với chủ đề bài viết; thí dụ, Hồ Chí Minh, còn được biết với các tên khác như Nguyễn Ái Quốc…

Dùng chữ nghiêng

Chữ nghiêng được viết bằng mã wiki như sau:

''chữ nghiêng''

Một số trường hợp dùng chữ nghiêng:

Từ vay mượn từ tiếng nước ngoài
Trích dẫn một câu nói hay nguyên văn một tác phẩm (nếu không viết giữa hai ngoặc kép)
Tên của một cuốn sách, một bản kịch, một cuộn phim, tác phẩm… (nếu không viết giữa hai ngoặc kép)

Nêu nguồn tham khảo

Chất lượng thông tin phụ thuộc vào khả năng có thể kiểm chứng hay tham khảo sâu thêm về thông tin đó. Do vậy, các bài viết trong Wikipedia tiếng Việt được khuyến khích đưa ra các nguồn sách vở, hay liên kết đến mạng bên ngoài, để giúp độc giả kiểm chứng nội dung và khám phá thêm về chủ đề của bài viết. Điều này cũng đòi hỏi tác giả viết bài cần tham khảo thu thập thông tin, có thể là nhiều khía cạnh, nhiều xu hướng, từ nhiều nguồn khác nhau.

Nguồn tham khảo trên sách vở có thể viết dưới đề mục ==Tham khảo==. Nguồn tham khảo liên kết đến các trang mạng khác có thể viết dưới đề mục ==Liên kết ngoài==. Các bài đã có trong Wikipedia tiếng Việt giúp tìm hiểu sâu thêm về đề tài có thể liệt kê dưới đề mục ==Xem thêm==.

Chính tả tiếng Việt

Mọi nội dung văn bản đưa vào Wikipedia tiếng Việt cần tuân thủ đúng chính tả và ngữ pháp tiếng Việt.

Đặt dấu thanh

Với các khó khăn khi đặt dấu thanh trong tiếng Việt, xin xem thêm bài chính tả tiếng Việt. Xem thêm Biểu quyết về cách bỏ dấu.

I và Y

Trừ tên riêng, cách dùng hai chữ i-ngắn và y-dài như sau.

Dùng i-ngắn với các phụ âm B-, H-, K-, L-, M-, T-. Ví dụ: bí ẩn, hi vọng, ki bo, phân li, bánh mì, ti tiện…
Dùng i-ngắn cho từ không phải là Hán-Việt với âm này đứng riêng lẻ. Ví dụ: í ới.
Dùng y-dài cho từ Hán-Việt với âm đứng riêng lẻ. Ví dụ: thầy y.

Dấu hỏi hay dấu ngã

Với các khó khăn khi phân biệt hai dấu hỏi và ngã, xin mời tham khảo bài viết của nhà ngôn ngữ học Đoàn Xuân Kiên.

Một số từ thường dễ nhầm lẫn: thư giãn, hỗ trợ, cũng, củng cố, vẽ tranh, vẻ đẹp, chẵn, lẻ, cũ, chỗ...

Nguyên âm và phụ âm

ch và tr
ng và ngh
g và gh
d và gi
s và x
ân và anh

Dấu câu

Sau các dấu câu như dấu chấm (.), dấu phẩy (,), dấu chấm than (!), dấu chấm hỏi (?), dấu hai chấm (:), dấu chấm phẩy (;) v.v… ở giữa hai câu cần có một khoảng trắng. Giữa từ cuối của câu và các dấu câu không có khoảng trống.

Ví dụ:

Viết đúng: Phía bắc Nghệ An giáp tỉnh Thanh Hóa, phía nam giáp tỉnh Hà Tĩnh.

Viết sai: Phía bắc Nghệ An giáp tỉnh Thanh Hóa,phía nam giáp tỉnh Hà Tĩnh.

Viết sai: Phía bắc Nghệ An giáp tỉnh Thanh Hóa ,phía nam giáp tỉnh Hà Tĩnh.

Viết sai: Phía bắc Nghệ An giáp tỉnh Thanh Hóa , phía nam giáp tỉnh Hà Tĩnh.

Ngày giờ

Ngày tháng theo định dạng Thứ ttt, ngày nn tháng tt năm nnnn.

Ví dụ: Thứ bảy, ngày 10 tháng 6 năm 2023.

Giờ theo định dạng gg:pp:ss, trong đó: gg = giờ, pp = phút, ss = giây; gg,pp,ss là các số tự nhiên có hai chữ số (0 ≤ gg ≤ 23, 0 ≤ pp ≤ 59, 0 ≤ ss ≤ 59)

Ví dụ: 00:03:00.

Thập niên theo định dạng [[thập niên xxxx]] hay, ít thông dụng hơn, [[thập kỷ xxxx]]. Không nên viết “những năm 40” vì sẽ tạo ra câu hỏi là 1840 hay 1940.
Thế kỷ theo định dạng [[thế kỷ nn]] (hay “thế kỷ thứ n” khi 1 ≤ n ≤ 10).
Những năm, thế kỷ... trước Công nguyên theo dạng [[nnnn TCN]] và [[thế kỷ kk TCN]]. Theo đúng định nghĩa của Công nguyên, Wikipedia tiếng Việt không dùng cụm từ “sau Công nguyên”. Do đó, năm nay là 2023, không phải là 2023 sau Công nguyên và cũng không cần phải viết là 2023 Công nguyên.

Cách viết các đơn vị đo lường

Wikipedia tiếng Việt tuân thủ cách viết theo hệ đo lường SI. Đặc biệt trong tiếng Việt, dấu phẩy (,) được dùng để phân chia phần số nguyên với phần số lẻ (thí dụ, “ông ta cao 1,60 m”) và dấu chấm (.) được dùng để góp từng ba chữ số trong phần số nguyên cho dễ đọc (thí dụ, “dân số của thành phố là 2.148.524 người”).

Số lượng và cách dùng dấu gạch ngang giữa các liên số

Trong các bài viết Wikipedia, chúng ta thống nhất dùng cách viết “một”, “hai”, “ba”,… thay cho “1”, “2”, “3” trong một câu văn; trừ phi con số có đơn vị đo lường kèm theo sau hoặc nằm trong danh sách, số liệu.

Ví dụ, nên viết

Tam quyền phân lập nói đến ba nhánh quyền lực song song trong chính trị: lập pháp, hành pháp và tư pháp trong cùng một ngày.

thay cho:

Tam quyền phân lập nói đến 3 nhánh quyền lực song song trong chính trị: lập pháp, hành pháp và tư pháp trong cùng 1 ngày.

Về liên số giữa các con số, ta viết các con số và nối giữa các dấu gạch ngang (Ví dụ: “20–30” là đúng, “20 – 30” là sai).^[1]

Các từ lóng và cách viết tắt

Để có thể phục vụ cho tất cả mọi độc giả với trình độ ngôn ngữ khác nhau, các từ lóng, các cách dùng đặc biệt cho một địa phương, các cách viết tắt... (nếu không được giải thích trong bài hay vì một lý do đặc biệt) nên được hạn chế.

Ở những cụm từ thuật ngữ dài hoặc tên dài thường được viết tắt và được lặp lại nhiều lần trong một đề tài, lần đầu tiên cần viết cả tên và chú thích vào ngoặc đơn chữ viết tắt của nó. Sau đó có thể dùng từ viết tắt ở phần tiếp theo của đề tài. Trong những đề tài rất dài, thỉnh thoảng nên sử dụng tên đầy đủ để người đọc không khó tìm nghĩa của từ viết tắt. Ví dụ: Trong Wikipedia, thái độ trung lập (TĐTL) là một yêu cầu quan trọng. Việc tuân theo TĐTL cần…

Chú thích cho hình ảnh

Các hình ảnh, bức ảnh trong Wikipedia nên có chú thích giải thích bức hình có nghĩa gì trừ khi người đọc có thể đã hiểu bức hình nói gì mà không cần phải đọc (Ví dụ như bìa sách, album, v.v.) hoặc hình có ý nói đến một cái gì đó không rõ trong bài viết. Hình ảnh cá nhân đó thì không cần thiết phải chú thích, nhưng nếu cần thì có thể chú thích tên tuổi, ngày tháng năm hoặc một số thông tin khác kèm theo tên của người trong bức ảnh.

Cách thêm chú thích ảnh

Các chú thích hình ảnh thường bắt đầu với chữ được viết hoa.
Đa số các chú thích hình ảnh không được viết thành nguyên câu nhưng được viết thành khúc câu không bao gồm dấu chấm câu. Nếu như trong chú thích hình ảnh có một nguyên câu thì chú thích đó cần được kết thúc bằng dấu chấm câu.
Các chữ chú thích trong hình không nên viết theo kiểu đặc biệt (ví dụ như kiểu in nghiêng), nói cách khác nên viết theo kiểu bình thường, trừ khi nó có mục đích đặc biệt.
Các chú thích trong hình nên được viết ngắn gọn và súc tích. Nếu cần thiết thì có thể viết thêm thông tin về hình trong bài viết.

Tránh để chữ bên trong ảnh

Các thông tin hầu như lúc nào cũng nên được viết bằng chữ thay vì bằng hình ảnh. Các chữ trong bài có thể được chỉnh sửa bằng CSS, nhưng chữ trong ảnh thì không. Chữ trong ảnh không thể tìm kiếm được, tải chậm hơn và khó đọc tùy theo thiết bị người đọc sử dụng. Nếu trong bức hình có những chữ nào quan trọng thì chữ đó cần phải được viết chú thích hình ảnh luôn.

Cách ẩn lời bình luận

Người viết bài có thể sử dụng cách ẩn bình luận để thông báo với nhau trong bài viết. Những lời bình luận này chỉ có thể thấy được khi đang sửa đổi bài. Người đọc không thể thấy được.

Ẩn lời bình luận rất có ích khi muốn để lại lời chỉ dẫn hoặc cảnh báo về một cái gì đó để phòng chống phải cãi vã trong trang thảo luận. Nên thận trọng dùng chức năng này bởi vì nó có thể làm người viết bối rối khi viết bài. Bạn nên kiểm tra lời bình luận ẩn của bạn có ảnh hưởng gì đến cách nhìn của bài không, ví dụ như nó có thể tạo ra những khoảng trống không cần thiết trong bài.

Để viết một lời bình luận ẩn dành cho người viết khác thì bạn dùng mã . Ví dụ: .

Dịch thuật

Xem thêm

Bạn còn thắc mắc?
Mời vào: Bàn giúp đỡ sử dụng Wikipedia

Cách soạn bài

Tham khảo

^ Theo thống nhất của cộng đồng

[1] Theo thống nhất của cộng đồng

[1]