Wade-Giles

Wade – Giles (/ˌweɪd ˈdʒaɪlz/, 威翟式拼音), đôi khi được viết tắt là Wade, là một phương pháp phiên âm tiếng Quan thoại (tiếng Hán phổ thông) bằng các ký tự Latinh. Người sáng tạo ra phương án này là Thomas Wade hồi giữa thế kỷ 19, và người hoàn thiện nó là Herbert Giles thể hiện trong từ điển Trung – Anh năm 1892.

Wade-Giles
Tên tiếng Trung
Tiếng Trung	威翟式拼音
Wade–Giles	Wei1 Chai2 Shih4 Pi’n1-yin1
Bính âm Hán ngữ	Wēi-Zhái Shì Pīnyīn
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Wēi-Zhái Shì Pīnyīn Chú âm phù hiệu ㄨㄟ   ㄓㄞˊ   ㄕˋ ㄆㄧㄣ   ㄧㄣ Gwoyeu Romatzyh Uei Jair Shyh Pin'in Wade–Giles Wei1 Chai2 Shih4 Pi’n1-yin1 Bính âm Hán ngữ Tongyong Wei Jhái Shìh Pinyin Yale la tinh hóa Wēi Jái Shr̀ Pīnyīn MPS2 Wēi Jái Shr̀ Pīnyīn IPA [wéi ʈʂǎi ʂɻ̩̂ pʰín.ín]
Tên tiếng Trung thay thế
Phồn thể	威妥瑪拼音
Giản thể	威妥玛拼音
Wade–Giles	Wei1 To’3-ma3 Pi’n1-yin1
Bính âm Hán ngữ	Wēi Tuǒmǎ Pīnyīn
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Wēi Tuǒmǎ Pīnyīn Chú âm phù hiệu ㄨㄟ   ㄊㄨㄛˇ   ㄇㄚˇ ㄆㄧㄣ   ㄧㄣ Gwoyeu Romatzyh Uei Tuoomaa Pin'in Wade–Giles Wei1 To’3-ma3 Pi’n1-yin1 Bính âm Hán ngữ Tongyong Wei Tuǒmǎ Pinyin Yale la tinh hóa Wēi Twǒmǎ Pīnyīn MPS2 Wēi Tuǒ-mǎ Pīnyīn IPA [wéi tʰwǒ.mà pʰín.ín]
Tên tiếng Trung thay thế thứ 2
Phồn thể	韋氏拼音
Giản thể	韦氏拼音
Wade–Giles	Wei2 Shih4 Pi’n1-yin1
Bính âm Hán ngữ	Wéi Shì Pīnyīn
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Wéi Shì Pīnyīn Chú âm phù hiệu ㄨㄟˊ   ㄕˋ ㄆㄧㄣ   ㄧㄣ Gwoyeu Romatzyh Wei Shyh Pin'in Wade–Giles Wei2 Shih4 Pi’n1-yin1 Bính âm Hán ngữ Tongyong Wéi Shìh Pinyin Yale la tinh hóa Wéi Shr̀ Pīnyīn MPS2 Wéi Shr̀ Pīnyīn IPA [wěi ʂɻ̩̂ pʰín.ín]
Tên tiếng Việt
Tiếng Việt	Uy Địch thức bính âm Uy Thỏa Mã bính âm Vi thị bính âm

Wade – Giles từng được sử dụng rộng rãi ở các nước nói tiếng Anh, được sử dụng trong một số cuốn sách tham khảo tiêu chuẩn và trong tất cả các sách về Trung Quốc xuất bản trước năm 1979. Nó đã thay thế hệ thống latinh hóa Nam Ninh vốn từng phổ biến cho đến tận cuối thế kỷ 19. Ngày nay, đến lượt nó lại bị thay thế gần như hoàn toàn bởi phương án bính âm Hán ngữ do chính quyền Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa xây dựng năm 1958. Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều tên người và địa danh ở Đài Loan được phiên âm bằng Wade – Giles.

Các bảng dưới đây cho thấy cách Wade-Giles biểu âm cho mỗi âm Quan thoại (in đậm), cùng với ký hiệu phiên âm IPA tương ứng (ngoặc vuông), và các cách biểu diễn tương đương trong Chú âm và Bính âm Hán ngữ

Tên viết tắt

		Phụ âm song ngữ			Phụ âm thuộc môi | Phụ âm răng / Phụ âm phổi		Phụ âm retroflex		Phụ âm Alveolo-palatal	Phụ âm Velar
		Vô thanh	Giọng nói (ngữ âm)	Vô thanh	Vô thanh		Vô thanh	Giọng nói (ngữ âm)	Vô thanh	Giọng nói (ngữ âm)
Âm mũi			m [m] ㄇ m			n [n] ㄋ n
Plosive	Âm không được đánh giá cao	p [p] ㄅ b			t [t] ㄉ d					k [k] ㄍ g
	Âm khát vọng	pʻ [pʰ] ㄆ p			tʻ [tʰ] ㄊ t					kʻ [kʰ] ㄎ k
Âm liên kết	Âm không được đánh giá				ts [ts] ㄗ z		ch [ʈʂ] ㄓ zh		ch [tɕ] ㄐ j
	Âm khát vọng				tsʻ [tsʰ] ㄘ c		chʻ [ʈʂʰ] ㄔ ch		chʻ [tɕʰ] ㄑ q
Phụ âm				f [f] ㄈ f	s [s] ㄙ s		sh [ʂ] ㄕ sh		hs [ɕ] ㄒ x	h [x] ㄏ h
Phụ âm lỏng						l [l] ㄌ l		j [ɻ~ʐ] ㄖ r

Thay vì ts, ts ’và s, Wade – Giles viết tz, tz’ và ss trước ŭ . (bên dưới).

Âm sau cùng

		Sau chót
		∅			/i/		/u/		/n/		/ŋ/			/ɻ/
Trung gian	∅	ih/ŭ [ɨ] ㄭ -i	ê/o [ɤ] ㄜ e	a [a] ㄚ a	ei [ei] ㄟ ei	ai [ai] ㄞ ai	ou [ou] ㄡ ou	ao [au] ㄠ ao	ên [ən] ㄣ en	an [an] ㄢ an	ung [ʊŋ] ㄨㄥ ong	êng [əŋ] ㄥ eng	ang [aŋ] ㄤ ang	êrh [aɚ̯] ㄦ er
	/j/	i [i] ㄧ i	ieh [je] ㄧㄝ ie	ia [ja] ㄧㄚ ia			iu [jou] ㄧㄡ iu	iao [jau] ㄧㄠ iao	in [in] ㄧㄣ in	ien [jɛn] ㄧㄢ ian	iung [jʊŋ] ㄩㄥ iong	ing [iŋ] ㄧㄥ ing	iang [jaŋ] ㄧㄤ iang
	/w/	u [u] ㄨ u	o/uo [wo] ㄛ/ㄨㄛ o/uo	ua [wa] ㄨㄚ ua	ui/uei [wei] ㄨㄟ ui	uai [wai] ㄨㄞ uai			un [wən] ㄨㄣ un	uan [wan] ㄨㄢ uan			uang [waŋ] ㄨㄤ uang
	/ɥ/	ü [y] ㄩ ü	üeh [ɥe] ㄩㄝ üe						ün [yn] ㄩㄣ ün	üan [ɥɛn] ㄩㄢ üan

Liên kết ngoài

• "Chinese Language Transliteration Systems – Wade–Giles[ Chinese Language Transliteration Systems – Wade–Giles]". UCLA film and television archive. http://web.archive.org/web/20070128065433/http://polaris.gseis.ucla.edu/skozerow/wadegiles.htm. Truy cập 2007-08-04. (Web archive)