Wikipedia

Đại Bình nguyên Bắc Mỹ

(Đổi hướng từ Đại Bình nguyên)
"Great Plains" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Great Plains (định hướng).

'Đại Bình nguyên (tiếng Anh: Great Plains, tiếng Pháp: Grandes Plaines), đôi khi chỉ đơn giản là "the Plains", là một vùng rộng lớn của đồng bằng ở Bắc Mỹ. Nó nằm ở phía tây của Sông Mississippi và phía đông của Dãy núi Rocky, phần lớn được bao phủ bởi đồng cỏ, thảo nguyên và đồng cỏ Bắc Mỹ. Nó thuộc phần chính phía nam của Đồng bằng nội địa, cũng bao gồm thảo nguyên cỏ cao giữa Ngũ đại hồ và Cao nguyên Appalachian, đồng bằng Taiga và vùng sinh thái đồng bằng Boreal ở Bắc Canada. Thuật ngữ Đồng bằng phía Tây (Western Plains) được sử dụng để mô tả vùng sinh thái của Đồng bằng lớn, hay nói cách khác là phần phía tây của Đồng bằng lớn.

Đại Bình nguyên Bắc Mỹ
Cây bụi thỏ nở hoa trên Đại Bình nguyên
Cole Camp, Missouri nối tiếng với những thảo nguyên hoa rộng lớn
Cầy thảo nguyên có nguồn gốc từ Đại Bình nguyên, là loài chủ chốt rất quan trọng
Thảo nguyên Bắc Dakota nguyên thủy
Bò rừng bison, Vườn quốc gia Theodore Roosevelt
Môi trường sống tại sông Redds trong Bình nguyên
Công viên tiểu bang trong Bình nguyên
Thảo nguyên cỏ đồng bằng hỗn hợp gần Fort Smith, Montana
Thung lũng sông Missouri ở miền Trung Bắc Dakota
Satellite image illustrating the Great Plains.jpg
Một hình ảnh vệ tinh minh họa sự phân bố tổng quát của Bình nguyên. Các ranh giới chính xác có thể khác nhau giữa các bối cảnh hoặc ngành (ví dụ: định nghĩa sinh thái, địa chất, địa chính trị).[1]
Vị tríCanada và Mỹ
Tọa độ37°B 97°T / 37°B 97°T / 37; -97
Chiều dài3.200 km (2.000 mi)
Chiều rộng800 km (500 mi)
Diện tích2.800.000 km2 (1.100.000 dặm vuông Anh)
Địa chất họcBình nguyên

Great Plains nằm trên cả Trung Hoa Kỳ và Tây Canada, bao gồm:

Thuật ngữ "Great Plains" thường đề cập cụ thể đến phần thuộc vùng sinh thái của Hoa Kỳ trong khi phần của Canada được gọi là Thảo nguyên Canada. Tại Canada, nó bao gồm đông nam Alberta, nam Saskatchewan và một dải hẹp tây nam Manitoba, ba tỉnh này được gọi chung là "Các tỉnh thảo nguyên". Toàn bộ khu vực được biết đến với việc hỗ trợ gia súc-trang trại và nông nghiệp trên đất khô.

Đồng cỏ là một trong những quần xã sinh vật ít được bảo vệ nhất với các khu vực rộng lớn đã được chuyển đổi cho mục đích nông nghiệp và đồng cỏ chăn thả.

Thuật ngữSửa đổi

Quy môSửa đổi

 
Đại bình nguyên gần một cộng đồng nông nghiệp ở trung tâm Kansas

Khu vực này rộng khoảng 500 mi (800 km) từ đông sang tây và 2.000 mi (3.200 km) từ bắc xuống nam. Phần lớn khu vực này là nơi sinh sống của đàn Bò rừng bizon Mỹ cho đến khi chúng bị săn bắt đến gần như tuyệt chủng vào giữa/cuối thế kỷ 19. Nó có diện tích khoảng 500.000 dặm vuông Anh (1.300.000 km2). Suy nghĩ hiện tại về ranh giới địa lý của Great Plains được thể hiện qua bản đồ này tại Trung tâm Nghiên cứu Đại bình nguyên, Đại học Nebraska–Lincoln.[1] Tuy nhiên, định nghĩa này chủ yếu mang tính sinh thái học, không phải địa lý học. Đồng bằng phương Bắc của Tây Canada giống nhau về mặt địa lý, nhưng được phân biệt bởi diện mạo lãnh nguyên và rừng (chứ không phải đồng cỏ).

Vị trí địa lýSửa đổi

 
Đất nông nghiệp ở các hạt Sioux và Lyon, Iowa (2013)
 
Đám mây bụi di chuyển qua Llano Estacado gần Ransom Canyon, Texas

Great Plains là phần cực tây của đồng bằng nội địa Bắc Mỹ rộng lớn, kéo dài về phía đông đến Cao nguyên Appalachian. Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ chia Great bình nguyên ở Hoa Kỳ thành mười phân khu sinh lý:

  • Missouri Coteau hay Cao nguyên Missouri (cũng mở rộng sang Canada), có sông băng – phía đông trung tâm Nam Dakota, phía bắc và phía đông Bắc Dakota, và đông bắc Montana;
  • Coteau du Missouri, không có băng – tây Nam Dakota, đông bắc Wyoming, tây nam Bắc Dakota và đông nam Montana;
  • Black Hills – phía tây Nam Dakota;
  • High Plains – đông nam Wyoming, tây nam Nam Dakota, tây Nebraska (bao gồm cả Sand Hills), đông Colorado, tây Kansas, tây Oklahoma, đông New Mexico, và tây bắc Texas (bao gồm Llano Estacado và Texas Panhandle);
  • Biên giới Đồng bằng – trung tâm Kansas và bắc Oklahoma (bao gồm Flint, Red và Smoky Hills);
  • Colorado Piedmont – đông Colorado;
  • Đoạn Raton – đông bắc New Mexico;
  • Thung lũng Pecos – phía đông New Mexico;
  • Cao nguyên Edwards – trung nam Texas; và
  • Phần Central Texas – trung tâm Texas.

Ngoài ra, có thể thêm các tiểu vùng địa lý của Canada như Đồng bằng Alberta, Đồi cây bách, Vách đá Manitoba (về phía đông), Đồng bằng Manitoba, Missouri Coteau (dùng chung), Chân đồi núi Rocky (về phía đông) và Đồng bằng Saskatchewan.[2]

Đại bình nguyên bao gồm một dải đất rộng được bao bọc bởi địa tầng gần như nằm ngang kéo dài về phía tây từ kinh tuyến 97 phía tây đến chân của Dãy núi Rocky, cách 300 đến 500 dặm (480 đến 800 km). Nó kéo dài về phía bắc từ ranh giới Mexico đến tận Canada. Mặc dù độ cao của đồng bằng tăng dần từ 600 hoặc 1.200 ft (370 m) ở phía đông lên 4.000–5.000 hoặc 6.000 foot (1.800 m) gần những ngọn núi, cứu trợ địa phương nói chung là nhỏ. Ở đây có khí hậu bán khô hạn loại trừ sự phát triển của cây cối và mở ra tầm nhìn sâu rộng.[3]

Đồng bằng lớn phía BắcSửa đổi

 
Đàn bò rừng ở nhiều độ tuổi khác nhau đang nghỉ ngơi tại Công viên đảo Elk, Alberta
 
Đại bình nguyên ở thảo nguyên vùng cao của Minnesota tại Công viên tiểu bang Glacial Lakes

Đồng bằng phía bắc bị gián đoạn bởi một số khu vực núi nhỏ. Black Hills, chủ yếu ở phía tây Nam Dakota, là nhóm lớn nhất. Chúng nổi lên như một hòn đảo lớn trên biển, chiếm một diện tích hình bầu dục khoảng 100 dặm (160 km) theo hướng bắc-nam 50 dặm (80 km) theo hướng đông-tây. Tại Đỉnh Black Elk, chúng đạt độ cao 7.216 foot (2.199 m) và có khả năng giải tỏa hiệu quả trên vùng đồng bằng 2000 hoặc 3.000 ft (910 m). Khối núi này có cấu trúc vòm phẳng, giống như mái vòm, hiện được chia cắt rõ ràng do hậu quả tỏa ra bởi các dòng chảy. Các tầng trên cùng yếu hơn đã bị xói mòn xuống mức đồng bằng, nơi các cạnh nhô lên của chúng bị cắt cụt đều đặn. Các tầng cứng hơn tiếp theo đó đã bị xói mòn đủ để lộ ra lõi của đá kết tinh của đá lửa và biến chất bên dưới, trong khoảng một nửa diện tích hình vòm.[3]

Đồng bằng lớn trung gianSửa đổi

Ở phần trung gian của đồng bằng, giữa vĩ độ 44° và 42°, bao gồm phía nam Nam Dakota và phía bắc Nebraska, sự xói mòn của một số vùng rất lớn là đặc biệt công phu. Vùng này có tên gọi là Badlands, nó là một vùng được mổ xẻ tỉ mỉ với độ cao vài trăm feet. Điều này là do một số nguyên nhân:

  • khí hậu khô, ngăn cản sự phát triển của cỏ
  • kết cấu mịn của địa tầng Đệ tam ở các vùng đất xấu
  • vào những lúc trời mưa, cácdòng nước nhỏ tạo nên thung lũng nhỏ của riêng nó.[3]

Đồng bằng lớn Trung tâmSửa đổi

 
The High Plains of Kansas, in the Smoky Hills near Nicodemus

Phần trung tâm của Đại bình nguyên, nằm giữa vĩ độ 42° và 36°, chiếm phần đông Colorado và tây Kansas, chủ yếu là chia cắt phần giữa sông và đồng bằng. Nghĩa là, khu vực này đã từng được bao phủ bởi một đồng bằng toàn sỏi và cát thoai thoải, trải dài về phía trước trên một khu vực trống trải rộng lớn như một vùng đồng bằng, do các con sông chảy ra từ các ngọn núi . Kể từ đó, nó đã ít nhiều bị chia cắt bởi sự xói mòn của các thung lũng. Vì lý do này mà phần trung tâm của đồng bằng thể hiện sự tương phản rõ rệt với phần phía bắc.

Đồng bằng lớn phía NamSửa đổi

 
Thảo nguyên cỏ ngắn gần dãy phía trước của Rockies ở Colorado
 
Quang cảnh hồ Lawtonka và tua-bin gió từ núi Scott, Oklahoma

Phần phía nam của Great Plains, giữa vĩ độ 35,5° và 25,5°, nằm ở phía tây Texas, phía đông New Mexico và phía tây Oklahoma. Giống như phần trung tâm, phần lớn nó là một đồng bằng dễ bị chia cắt. Tuy nhiên, những vùng đất thấp hơn bao quanh nó ở mọi phía khiến nó trở nên nổi bật đến mức nó dựng đứng như một vùng đất bình nguyên, được biết đến từ thời người Mexico chiếm đóng với tên gọi Llano Estacado. Nó đo được khoảng 150 dặm (240 km) đông-tây và 400 dặm (640 km) bắc-nam. Nó có đường viền rất bất thường, thu hẹp về phía nam. Độ cao của nó là 5.500 foot (1.700 m) tại điểm cao nhất phía tây, gần những ngọn núi nhất nơi cung cấp sỏi cho nó. Từ đó, nó dốc về phía đông nam với tốc độ giảm dần, đầu tiên là khoảng 12 ft (3,7 m), sau đó khoảng 7 ft mỗi dặm (1,3 m/km), đến biên giới phía đông và phía nam, nó ở độ cao 2.000 foot (610 m). Giống như High Plains xa hơn về phía bắc, nó cực kỳ bằng phẳng.[3]

Thuật ngữ khácSửa đổi

Thuật ngữ "Đồng bằng phía Tây" được sử dụng để mô tả vùng sinh thái của Đại Bình nguyên,[4][5] hoặc cách khác là phần phía tây của Đại Bình nguyên.[6]Lịch sử tự nhiên

Khí hậuSửa đổi

Hệ thực vậtSửa đổi

Động vậtSửa đổi

Cổ sinh vật họcSửa đổi

Đất công cộng và đất được bảo vệSửa đổi

Lịch sửSửa đổi

Mối quan hệ với nguồn gốc MỹSửa đổi

Sự xuất hiện của ngựaSửa đổi

Buôn bán lông thúSửa đổi

Định cư tiên phongSửa đổi

 
Pháo đài William, Pháo đài Laramie đầu tiên, hình ảnh trước năm 1840. Tranh vẽ dựa theo ký ức của Alfred Jacob Miller

Bắt đầu từ năm 1821, Đường mòn Santa Fe chạy từ sông Missouri đến New Mexico, men theo phía bắc của Comancheria. Bắt đầu từ thập niên 1830, Đường mòn Oregon bắt đầu từ Sông Missouri băng qua Đại Bình nguyên.

Đời sống xã hộiSửa đổi

Thế kỷ 20Sửa đổi

Dân số suy giảmSửa đổi

Năng lượng gióSửa đổi

Xem thêmSửa đổi

Thảo nguyên quốc tếSửa đổi

Tham khảoSửa đổi

  1. ^ a b Wishart, David J. 2004. The Great Plains Region, In: Encyclopedia of the Great Plains, Lincoln: University of Nebraska Press, pp. xiii-xviii. ISBN 0-8032-4787-7
  2. ^ “Natural Resources Canada. The Atlas of Canada. Physiographic Regions of Canada”. 12 tháng 9 năm 2016.
  3. ^ a b c d   Một hoặc nhiều câu trước bao gồm văn bản từ một ấn phẩm hiện thời trong phạm vi công cộng: Chisholm, Hugh biên tập (1911). “United States, The § Physical Geography”. Encyclopædia Britannica. 27 (ấn bản 11). Cambridge University Press. tr. 619–620.
  4. ^ Lockwood, Jeffrey A.; Schell, Scott P. (1995). “Outbreak Dynamics of Rangeland Grasshoppers (Orthoptera: Acrididae) in the Western Plains Ecoregion: Eruptive, Gradient, Both, or Neither?”. Journal of Orthoptera Research. Orthopterists' Society (4): 35–48. doi:10.2307/3503456. ISSN 1082-6467. JSTOR 3503456. Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2021.
  5. ^ Kirkpatrick, Zoe Merriman (tháng 9 năm 2008). Wildflowers of the Western Plains: A Field Guide. ISBN 978-0803219052. Trải dài từ phía tây Texas và phía đông New Mexico qua Oklahoma, Colorado, Kansas, Nebraska, Wyoming, Montana, Dakotas và đến Canada, các đồng bằng rộng lớn phía tây thường xuất hiện thưa thớt...
  6. ^ Entwisle, Barbara; Stern, Paul C; Environment, the (3 tháng 2 năm 2003). “Population and Environment in the U.S. Great Plains”. NCBI Bookshelf. Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2021.

Đọc thêmSửa đổi

  • Bonnifield, Paul. The Dust Bowl: Men, Dirt, and Depression, University of New Mexico Press, Albuquerque, New Mexico, 1978, hardcover, ISBN 0-8263-0485-0.
  • Courtwright, Julie. Prairie Fire: A Great Plains History (University Press of Kansas, 2011) 274 pp.
  • Danbom, David B. Sod Busting: How families made farms on the 19th-century Plains (2014)
  • Eagan, Timothy. The Worst Hard Time : the Untold Story of Those Who Survived the Great American Dust Bowl. Boston : Houghton Mifflin Co., 2006.
  • Forsberg, Michael, Great Plains: America's Lingering Wild, University of Chicago Press, Chicago, Illinois, 2009, ISBN 978-0-226-25725-9
  • Gilfillan, Merrill. Chokecherry Places, Essays from the High Plains, Johnson Press, Boulder, Colorado, trade paperback, ISBN 1-55566-227-7.
  • Grant, Michael Johnston. Down and Out on the Family Farm: Rural Rehabilitation in the Great Plains, 1929–1945, University of Nebraska Press, 2002, ISBN 0-8032-7105-0
  • Hurt, R. Douglas. The Big Empty: The Great Plains in the Twentieth Century (University of Arizona Press; 2011) 315 pages; the environmental, social, economic, and political history of the region.
  • Hurt, R. Douglas. The Great Plains during World War II. University of Nebraska Press. 2008. Pp. xiii, 507.
  • Mills, David W. Cold War in a Cold Land: Fighting Communism on the Northern Plains (2015) Col War era; excerpt
  • Peirce, Neal R. The Great Plains States of America: People, Politics, and Power in the Nine Great Plains States (1973)
  • Raban, Jonathan. Bad Land: An American Romance. Vintage Departures, division of Vintage Books, New York, 1996. Winner of the National Book Critics Circle Award for Nonfiction.
  • Rees, Amanda. The Great Plains Region: The Greenwood Encyclopedia of American Regional Cultures (2004)
  • Stegner, Wallace. Wolf Willow: A History, a Story, and a Memory of the Last Plains Frontier, Viking Compass Book, New York, 1966, trade paperback, ISBN 0-670-00197-X
  • Wishart, David J. (ed.). Encyclopedia of the Great Plains, University of Nebraska Press, 2004, ISBN 0-8032-4787-7. complete text online

Liên kết ngoàiSửa đổi

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Đại_Bình_nguyên_Bắc_Mỹ&oldid=69616846”