Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
nKhông có tóm lược sửa đổi
nKhông có tóm lược sửa đổi
Dòng 79:
}}
{{Có chứa chữ viết Triều Tiên}}
'''Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên''' ({{kor|k=조선민주주의인민공화국|hanviet=Triều Tiên Dân chủ chủ nghĩa Nhân dân Cộng hòa quốc|rm=Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk}}), gọi ngắn là '''Triều Tiên''' ({{linktext|조선}}, [[McCune–Reischauer|MR]]: ''Chosŏn''){{Efn|Cách gọi của phía chính quốc}}, '''Bắc Triều Tiên''' ({{linktext|북조선}}, [[McCune–Reischauer|MR]]: ''Puk-chosŏn''){{Efn|Cách gọi dịch từ phía [[Nhật Bản]] (北朝鮮, ''Kita-Chōsen''), để phân biệt với toàn bộ [[bán đảo Triều Tiên]] cũng như nền văn hóa [[Triều Tiên]]}} hay '''Bắc Hàn''' ({{linktext|북한}}, [[Romaja quốc ngữ|RR]]: ''Buk'han''){{Efn|Cách gọi dịch từ phía [[Hàn Quốc]]}} là một [[quốc gia]] nằm ở [[Đông Á]] trên nửa phía Bắc của [[Bán đảo Triều Tiên]], [[Khu phi quân sự Triều Tiên|tách biệt]] với [[Hàn Quốc]] ở miền Nam. Hai nước từng là một [[Đế quốc Đại Hàn|quốc gia thống nhất]] [[Chia cắt Triều Tiên|cho tới năm 1945]]. Biên giới phía Bắc đa phần giáp với [[Trung Quốc]] dọc theo các sông [[Áp Lục]] và [[sông Đồ Môn|Đồ Môn]]. Bắc Triều Tiên và [[Nga]] có chung đường biên giới dài 18.3 km dọc theo sông Đồ Môn ở phía Đông Bắc.
 
Bắc Triều Tiên chỉ có một [[đảng cầm quyền]] hoạt động dù trên danh nghĩa là một [[Hệ thống đa đảng|nhà nước đa đảng]] với 3 đảng cùng tham gia vào hệ thống chính trị, trong đó, [[Đảng Lao động Triều Tiên]] giữ vai trò là đảng cầm quyền.<ref>{{chú thích web|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/10674561/North-Korea-goes-to-the-polls-with-only-one-candidate-to-choose-from.html|title=North Korea goes to the polls - with only one candidate to choose from|website=The Telegraph|access-date=3 Tháng tư 2021}}</ref> Đảng Lao động Triều Tiên đề ra hệ tư tưởng mới là [[Tư tưởng Chủ thể|thuyết Juche]] (Chủ thể), một tư tưởng được tự sáng tạo bởi [[Kim Nhật Thành|Kim Il-sung]] - cố [[Cha già dân tộc|lãnh tụ]] của quốc gia này, được Kim Il-sung xem là sự kết hợp giữa [[Chủ nghĩa Marx–Lenin|chủ nghĩa Marx-Lenin]] với văn hóa truyền thống Triều Tiên. Juche dựa trên những đặc điểm chính là luôn sẵn sàng "tự cung tự cấp" khi bị bao vây [[cấm vận]], đề cao tinh thần tự lực tự cường khi bị cô lập bởi cấm vận của "kẻ thù" và mở rộng khi [[chủ nghĩa xã hội]] giành được vị thế, kết hợp với văn hóa truyền thống Triều Tiên và chủ nghĩa Marx-Engels-Lenin.<ref>{{chú thích web|url=https://www.bbc.com/vietnamese/world/2009/08/090810_nkorea_secretimages|title=Ảnh vệ tinh hé lộ bí ẩn Bắc Hàn|date=10 Tháng tám 2009|website=BBC News Tiếng Việt|access-date=3 Tháng tư 2021}}</ref> Tuy nhiên, từ năm 2009, các mối liên hệ với [[chủ nghĩa cộng sản|chủ nghĩa cộng sản truyền thống]] đã bị [[Hội đồng Nhân dân Tối cao|quốc hội nước này]] chính thức loại bỏ khỏi Hiến pháp.<ref name=":1">[http://leonidpetrov.wordpress.com/2009/10/12/dprk-has-quietly-amended-its-constitution/ DPRK has quietly amended its Constitution] ([http://www.webcitation.org/6FXC3csjH Lưu trữ] tại [[WebCite]])</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://baotinhhoa.com/cong-dong-mang/hoi-va-dap/trieu-tien-da-khong-con-duoc-cong-nhan-la-nha-nuoc-xhcn-tu-khi-nao/|tựa đề=Triều Tiên đã không còn được công nhận là nhà nước XHCN từ khi nào?|ngày=2019-7-20|website=baotinhhoa.com}}</ref>
 
Theo [[Hiến pháp Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên|Hiến pháp]] sửa đổi năm 2019, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên là một [[Hệ thống xã hội chủ nghĩa|nhà nước xã hội chủ nghĩa]] "[[Tư tưởng Chủ thể|kiểu mới]]" kiêm "nhà nước Cách Mạng", [[Tư tưởng Chủ thể|tư tưởng Kim Nhật Thành]] cùng tư tưởng [[Kim Jong-il|Kim Jong-Il]] thay thế cho Marx-Engels-Lenin là những hệ tư tưởng chỉ đạo cho mọi hoạt động của đất nước và Đảng Lao động Triều Tiên là đảng lãnh đạo duy nhất. Hiến pháp mới cũng đề cập đến sự thống nhất ý thức hệ và chính trị của nhân dân trong Liên minh Công Nông, thiết lập chuyên chính dân chủ nhân dân và nhà nước hoạt động theo cơ chế [[Nguyên tắc tập trung dân chủ|tập trung dân chủ]].<ref name=":1" />
Tâm điểm trong [[học thuyết]] xây dựng đất nước của Bắc Triều Tiên hiện nay là chính sách [[Tiên quân chính trị|Songun]] (Tiên quân) - nghĩa là ''"quân sự trên hết"'', chính sách này tập trung đến mức tối đa mọi nguồn lực đất nước vào việc tăng cường sức mạnh quân đội với mục tiêu cao nhất - theo nước này; là "tái thống nhất dân tộc Triều Tiên". Bắc Triều Tiên là xã hội tự cô lập, khép kín, tách biệt, [[Sùng bái lãnh tụ ở Bắc Triều Tiên|sùng bái lãnh tụ]] và quân sự hoá nhất trên thế giới - với tổng số 9.495.000 quân chính quy cũng như dự bị cùng nhân viên bán quân sự. Quân đội thường trực là 1,21 triệu người - lớn thứ 4 trên thế giới, sau [[Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc|Trung Quốc]], [[Quân đội Hoa Kỳ|Mỹ]] và [[Lực lượng Vũ trang Ấn Độ|Ấn Độ]] (thống kê năm 2007).<ref name="bgn">{{Chú thích web|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2792.htm |tiêu đề=Background Note: North Korea |ngày truy cập=ngày 1 tháng 8 năm 2007 |tác giả 1=Bureau of East Asian and Pacific Affairs |ngày=April 2007 |work=[[United States Department of State]] |lk tác giả 1=Bureau of East Asian and Pacific Affairs}}</ref> Bắc Triều Tiên cũng được cho là đã chế tạo thành công [[vũ khí hạt nhân]] và có một chương trình không gian với trình độ đáng kể, vốn đã thành công trong việc đưa [[vệ tinh]] lên vũ trụ.<ref name="economist-armied">{{chú thích báo | url = http://www.economist.com/blogs/dailychart/2011/07/armed-forces | title = Armed forces: Armied to the hilt | work = [[The Economist]] | date = ngày 19 tháng 7 năm 2011 | access-date = ngày 28 tháng 7 năm 2011}}</ref><ref>{{chú thích sách | url = http://csis.org/files/publication/110712_Cordesman_KoreaMilBalance_WEB.pdf | title = The Korean Military Balance | author = Anthony H. Cordesman | publisher = Center for Strategic & International Studies | date = ngày 21 tháng 7 năm 2011 | isbn = 978-0-89206-632-2 | access-date = ngày 28 tháng 7 năm 2011 | quote = The DPRK is one of the most militarized countries in the world. It has extraordinarily large anti-aircraft holdings, nearly twice the artillery strength of the Republic of Korea (South Korea), as well as a major advantage in self-propelled artillery and a massive lead in multiple rocket launchers.}}</ref><ref>[http://www.popularmechanics.com/science/space/4307281 International Space Dominance: 7 Nations Launching the Next Space Race], ''Popular Mechanics'', ngày 1 tháng 10 năm 2009</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.bbc.com/vietnamese/world/2016/02/160208_north_korea_satellite_orbit|tựa đề=Vệ tinh của Bắc Triều Tiên vào quỹ đạo|họ=BBC News Vietnamese|ngày=2016-2-9|website=www.bbc.com|url-status=live}}</ref> Tuy nhiên hiện nay, quốc gia này vẫn đang phải đối mặt với rất nhiều những thách thức như tỷ lệ [[nghèo]]<ref name=":2" /><ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/lhq-canh-bao-trieu-tien-doi-mat-doi-kem-cung-cuc-4305728.html|tựa đề=LHQ cảnh báo Triều Tiên đối mặt 'đói kém cùng cực'|tác giả=Huyền Lê (theo AFP)|ngày=2021-7-7|website=vnexpress.net|url-status=live}}</ref><ref name=":5" /> và [[suy dinh dưỡng]]<ref name=":5">{{Chú thích web|url=https://www.dw.com/en/some-starving-in-north-korea-as-covid-constrains-china-trade-say-un-experts/a-53754390|tựa đề='Some starving' in North Korea as COVID constrains China trade, say UN experts|họ=ipj/msh (Reuters, AP)|ngày=2020-6-9|website=www.dw.com|url-status=live}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://globalnews.ca/news/5029484/north-korea-malnutrition-food-insecurity-un/|tựa đề=Over 43 per cent of North Koreans are malnourished: UN report|họ=Edith M. Lederer - The Associated Press|ngày=2019-3-7|website=globalnews.ca|url-status=live}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://nongnghiep.vn/trieu-tien-dung-chot-bang-xep-hang-ve-ty-le-suy-dinh-duong-d282252.html|tựa đề=Triều Tiên đứng chót bảng xếp hạng về tỷ lệ suy dinh dưỡng|tác giả=Kim Long (theo Yonhap, KRT, FAO và WFP)|ngày=2021-1-22|website=nongnghiep.vn|url-status=live}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://vov.vn/the-gioi/gan-15-tre-em-trieu-tien-duoi-5-tuoi-bi-suy-dinh-duong-855256.vov|tựa đề=Gần 1/5 trẻ em Triều Tiên dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng|tác giả=PV/VOV-Bắc Kinh|ngày=2021-5-5|website=vov.vn|url-status=live}}</ref> do tình trạng thiếu hụt lương thực - thực phẩm hàng năm<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/trieu-tien-thieu-luong-thuc-toi-te-nhat-thap-ky-4309702.html|tựa đề=Triều Tiên thiếu lương thực tồi tệ nhất thập kỷ|tác giả=Ngọc Ánh (Theo Bloomberg)|ngày=2021-7-15|website=vnexpress.net|url-status=live}}</ref><ref name=":4">{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/ong-kim-jong-un-trieu-tien-thieu-luong-thuc-tram-trong-do-benh-dich-thien-tai-20210616093723216.htm|tựa đề=Ông Kim Jong Un: Triều Tiên thiếu lương thực trầm trọng do bệnh dịch, thiên tai|tác giả=KHOA THƯ|ngày=2021-6-16|website=tuoitre.vn}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/lien-hop-quoc-noi-10-trieu-nguoi-trieu-tien-co-nguy-co-thieu-doi-3918762.html|tựa đề=Liên Hợp Quốc nói 10 triệu người Triều Tiên có nguy cơ thiếu đói|tác giả=Khánh Lynh (Theo Al Jazeera)|ngày=2019-5-5|website=vnexpress.net}}</ref>, [[Cấm vận với Bắc Triều Tiên|các lệnh trừng phạt, cấm vận kinh tế quy mô quốc tế]] liên quan đến [[Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên và vũ khí hủy diệt hàng loạt|chương trình hạt nhân - tên lửa]], bị phương Tây đánh giá kém trong [[Nhân quyền tại Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên|vấn đề nhân quyền]]<ref>{{Chú thích web|url=https://www.hrw.org/world-report/2020/country-chapters/north-korea#|tựa đề=World Report 2020: North Korea|họ=Human Rights Watch|website=www.hrw.org}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://freedomhouse.org/country/north-korea/freedom-world/2021|tựa đề=North Korea: Freedom in the World 2020 Country Report|họ=Freedom House|website=freedomhouse.org|url-status=live}}</ref>, nạn [[tham nhũng]] trong giới lãnh đạo<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/10-quoc-gia-tham-nhung-nhat-the-gioi-nam-2012-2724526.html|tựa đề=10 quốc gia tham nhũng nhất thế giới năm 2012|tác giả=Thùy Linh (tổng hợp)|ngày=2012-12-7|website=vnexpress.net}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/prk|tựa đề=2020 CORRUPTION PERCEPTIONS INDEX: KOREA, NORTH|họ=Transparency International Organization|website=www.transparency.org}}</ref> cùng [[Đào thoát khỏi Bắc Triều Tiên|làn sóng người đào tẩu khỏi đất nước]] xuống phía Nam.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/tag/nguoi-trieu-tien-dao-tau-741462|tựa đề=Topic: Người Triều Tiên đào tẩu|tác giả=VnExpress|website=vnexpress.net|url-status=live}}</ref>