Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trần Minh Tông”

| tước vị đầy đủ = Ninh Hoàng (寧皇 [[1314]]-[[1329|29]]) <br /> Thể Thiên Sùng Hóa Khâm Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế (體天崇化欽明睿孝皇帝 [[1314]]-[[1329|29]]) <br> [[Nghiêu Đế (tôn hiệu)|Chương Nghiêu]] Văn Triết Thái Thượng Hoàng Đế (章堯文哲太上皇帝 [[1329]]-[[1357|57]])

'''Trần Minh Tông''' ([[chữ Hán]]: 陳明宗 4 tháng 10 năm 1300 &ndash; 10 tháng 3 năm 1357) tên thật là '''Trần Mạnh''' (陳奣), là vị [[hoàng đế]] thứ năm của [[nhà Trần|Hoàng triều Trần]] nước [[Đại Việt]]. Ông giữ ngôi từ ngày [[3 tháng 4]] năm [[1314]] đến ngày [[15 tháng 3]] năm [[1329]], sau đó làm [[Thái thượng hoàng]] đến khi [[chết|qua đời]]. Thời kỳ của ông và cha ông được mệnh danh là thời kỳ hưng thịnh của vương triều nhà Trần, được sử gia xưng tụng là '''Anh Minh Thịnh Thế'''.

Trần Mạnh là con thứ tư của [[Trần Anh Tông]], được vua cha lập làm thái tử năm 1305. Năm 1314, Anh Tông nhường ngôi lên làm [[thái thượng hoàng|Thượng hoàng]], Trần Mạnh đăng cơ ở tuổi 14, tức Hoàng đế Trần Minh Tông. TheoÔng được sử giacũ ngườikhen [[Pháp]] Oscar Chapuis, Minh Tôngngợi là một vịhoàng vuađế “cóanh thiện chíminh, nhưngtrọng khôngdụng có tầm nhìn”.{{sfn|Chapuis|1995|p=88}} Các bộ chính sử Đại Việt khen ngợi ông vì đã cất nhắc, trọng nhiềucác quan viên có họcnăng vấnlực như [[Trương Hán Siêu]], [[Nguyễn Trung Ngạn]], [[Đoàn Nhữ Hài]], [[Phạm Sư Mạnh]],..., dùng luật nghiêm minh và duy trì sự hưng thịnh kinh tế &ndash; xã hội.{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|p=27}}{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=229-235}} BênTuy cạnh đónhiên, cuối thời ông trị vì, mâu thuẫn trở nên gay gắt giữa các phe đối lập trong triều đưa đến những vụ thanh toán rất tàn khốc mà nhà vua tỏ ra bất lực.{{sfn|Nhiều tác giả|1988|pp=779-780}} Về đối ngoại, Minh Tông giữ được quan hệ ổn định với [[nhà Nguyên|Nguyên-Mông]]; ở phương Nam, ông sai tướng đánhbuộc [[Chiêm Thành]] vàphải buộcthần nướcphục nàydù phảiđến thầnnăm phục1326, trongngười mộtChiêm thờithoát gianlệ thuộc vào Đại Việt.{{sfn|Lê Tắc|1961|p=107}}{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=229-235}}

Năm 1329, Trần Minh Tông nhường ngôi cho Thái tử Trần Vượng (tức [[Trần Hiến Tông]]), được tôn làm ''Chương Nghiêu Văn Triết Thái Thượng Hoàng Đế'' (章堯文哲太上皇帝). Đến năm 1341, Hiến Tông mất; Thượng hoàng lập con áp út là Trần Hạo ([[Trần Dụ Tông]]) lên ngôi. Trong 12 năm tại vị của Hiến Tông và 16 năm đầu thời Dụ Tông, Thượng hoàng Minh Tông vẫn quyết định mọi việc triều chính. ỞTình ngoàihình Đại Việt vẫn tương đối ổn biênđịnh, xungmặc độtdù đãkhu nhiềuvực lầnphía bùngTây phátthường với quânbị [[Vương quốc Lan Xang|Ai Lao]] và Ngưu Hống ởxâm phía Tây cũng như quân Chiêm Thành ở phía Namlấn. Quân đội Đại Việt chịu một số thất bại trong các cuộc chiến này, điển hình là trận Thượng hoàng thânphải chinhmất Ainhiều Laocông nămsức 1335,mới đạidẹp thần Đoàn Nhữ Hài bị quân Ai Lao phục kích và giết chết. Nhưng tựu chung Minh Tông vẫn giữyên được sự tuơng đối yên ổn cho quốc gia.{{sfn|Chapuis|1995|p=88}} ĐếnSau khi Thượng hoàng mất, Dụ Tông bỏ bê chính sự, ăn chơi sa đọa và chếthực độlực nhàĐại Trần trượt dài trên con đườngViệt suyxuống vongdốc.{{sfn|Trần Trọng Kim|1971|pp=67-69}}

Để hạ bệ Hiến Từ Hoàng hậu, Cương Đông Văn Hiến hầu đã đưa 100 [[lượng (kim hoàn)|lạng vàng]] cho gia nô của Quốc Chẩn là Trần Phẫu, rồi xúi giục Phẫu tố giác với Minh Tông rằng Quốc Chẩn có ý mưu phản.{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=236-239}}{{sfn|Ngô Thì Sĩ|1991|p=94}}{{sfn|Quốc sử quán triều Nguyễn|1998|pp=267-269}} Ngay lập tức, nhà vua truyền lệnh bắt giam Quốc Chẩn vào chùa Tư Phúc trong [[hoàng thành Thăng Long]], rồi xin ý kiến Trần Khắc Chung về vấn đề này.{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=236-239}}{{sfn|Ngô Thì Sĩ|1991|p=94}}{{sfn|Quốc sử quán triều Nguyễn|1998|pp=267-269}} Khắc Chung dẫnđã trămthuyết quan đề xuất án tử,{{sfn|Hồ Nguyên Trừng|2001|pp=57-58.}} và nói vớiphục Minh Tông rằng ''"bắt hổ thì dễ, thả hổ thì khó"''. ThếNghe làlời Khắc Chung, Minh Tông truyền bắt Quốc Chẩn phải tuyệt thực.{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=236-239}} Quan Ngự sử trung thừa [[Phạm Mại]] đã nhiều lần dâng sớ can ngăn, tranh luận với Pháp ty và khuyên nhà vua nên thận trọng để tránh oan khuất cho Quốc Chẩn, nhưng Minh Tông không nghe.{{sfn|Hồ Nguyên Trừng|2001|pp=57-58.}} Tháng 3 âm lịch năm [[1328]], [[Trần Quốc Chẩn]] chết, hàng trăm người gồm thân thích, thuộc hạ và đầy tớkhác cũng bị bắt vàvì xửcó tử;{{sfn|Hồliên Nguyênquan Trừng|2001|pp=57-58.}}với phầnQuốc đông số này khi bị xét xử thường kêu oanChẩn. Từ đây, ngôi Thái tử thuộc về Trần Vượng. Sử quan triều Lê [[Ngô Sĩ Liên]] có nhận xét về việc này:{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=236-239}}{{sfn|Ngô Thì Sĩ|1991|p=94}}{{sfn|Quốc sử quán triều Nguyễn|1998|pp=267-269}}

Tháng 6 âm lịch năm [[1336]], thượng hoàng tiến hành xét duyệt các quan văn võ. Tháng 7 âm lịch năm [[1337]], thượng hoàng cho [[Nguyễn Trung Ngạn]] làm An phủ sứ [[Nghệ An]] kiêm Quốc sử viện giám tu quốc sử, Hành Khoái Châu lộ tào vận sứ. Trong khoảng năm [[1333]] &ndash; [[1338]] có nhiều thiên tai như lụt lội, bão gió, động đất; do vậy, Nguyễn Trung Ngạn đề xuất lập kho lương chứa thóc tô để kịp thời cứu trợ dân đói. Thượng hoàng chấp nhận, và xuống chiếu cho các lộ áp dụng theo ý Trung Ngạn.{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|p=245}} Trong sách ''[[Việt sử tiêu án]]'' biên soạn năm [[1775]], sử thần [[nhà Lê trung hưng|thời Lê trung hưng]] là [[Ngô Thì Sĩ]] đã khen ngợi việc làm này của Thượng hoàng:{{sfn|Ngô Thì Sĩ|1991|p=96}}

Trần Minh Tông còn là một [[Phật giáo|Phật tử]] mộ đạo<ref name="thichphuocson2"/>. Mối quan hệ giữa nhà vua với các thiền sư [[Thiền phái Trúc Lâm]] như [[Pháp Loa]] và [[Huyền Quang]] được ghi nhận là rất tích cực.<ref name="thanhdangnguluan"/> Năm [[1314]], ngay sau khi lên ngôi, hoàng đế sai dựng 3 bức tượng Phật cao 17 thước ở chùa Báo Ân-Siêu Loại (nay thuộc huyện [[Gia Lâm]], [[Hà Nội]]). Cũng tại đây, ông cho lập điện Phật, gác kinh, nhà Tăng, tổng cộng 33 sở. Thầy [[Pháp Loa]], tổ thứ hai [[Thiền phái Trúc Lâm]] đã đặt tên cho các nơi này; Minh Tông tự mình viết tấm biển "Nhị hương điện" trao cho chùa. Năm [[1316]], Thượng hoàng Anh Tông hạ chiếu thỉnh thầy Pháp Loa vào đại nội trao giới Bồ-tát tại gia cho Minh Tông.<ref name="thichphuocson2">{{harvnb|Thích Phước Sơn|1995|loc=Phần hai: [http://www.vnbet.vn/tam-to-thuc-luc/phan-hai-vi-to-su-doi-thu-hai-cua-phai-truc-lam-duoc-dac-phong-pho-tue-minh-giac-tinh-tri-dai-ton-gia-11523-11523.html "Vị tổ sư thứ hai của phái Trúc Lâm (được đặc phong Phổ Tuệ Minh Giác Tịnh Trí Đại Tôn Giả"]}}</ref> Từ đó, Minh Tông càng chuyên tâm nghiên cứu, học hỏi về [[Thiền tông|Thiền học]].<ref name="thanhdangnguluan"/> Theo ''Thánh đăng ngữ lục'', Minh Tông đã khuyến khích các thiền sư Pháp Loa, Huyền Quang, Pháp Cổ, Kim Sơn và Cảnh Huy giảng kinh sách của [[Thích-ca Mâu-ni|Phật]] và các Tổ Thiền tông ở hai kinh đô: Thăng Long và Thiên Trường. Minh Tông còn xuấtcống 10hiến lạngnhiều tiền, vàng vàovà nhân công cho việc xây dựng Bảo tháp Viên Thông ở Hải Dương (nơi chứa nhục thân của [[Pháp Loa]] sau khi ông viên tịch) và huy động gần 10 ngàn nhân công, hàng ngàn lạng vàng bạc để xây chùa Đại Tư Quốc của&ndash; Huyền Quang (cũngđều ở [[Hải Dương]]).<ref name="thanhdangnguluan"/> ''Toàn thư'' cũng ghi lại một lần Minh Tông bảo vệ lập trường trước Huệ Túc vương Trần Đại Niên, một người bài xích đạo Phật:{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|p=238}}

Sử gia người Pháp Oscar Chapuis, tác giả cuốn ''A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc'' (1995) lại có quan điểm rằng Minh Tông “là một người có thiện chí, nhưng không có tầm nhìn”. Nhà vua đã không thể đương đầu với những cuộc đấu đá triền miên trong nội cung, và nghe lời gièm pha giết vị tướng tài Trần Quốc Chẩn. Chapuis cũng ghi nhận rằng Minh Tông trong thời gian làm Thái thượng hoàng đã sử dụng những cố vấn không tốt và để quân Đại Việt bị thua trong một số trận chiến ngoài biên.{{sfn|Chapuis|1995|p=88}} Sử gia [[Hoa Kỳ]] K. W. Taylor trong sách ''A History of the Vietnamese'' (2013) nhìn nhận Trần Minh Tông chịu ảnh hưởng từ thuyết "[[bất nhị]]" trong đạo Phật mà [[Trần Thái Tông]] &ndash; vị vua khai quốc triều Trần đã giảng giải trong các tác phẩm của mình.{{sfn|Taylor|1993|p=144}} K. W. Taylor cũng bình về Trần Minh Tông:{{sfn|Taylor|1993|pp=148-149}}