Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Theodosius I”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Addbot (thảo luận | đóng góp)
594.418 sửa đổi
n Bot: Di chuyển 64 liên kết ngôn ngữ đến Wikidata tại d:q46696 Addbot
TuHan-Bot (thảo luận | đóng góp)
986.568 sửa đổi
n Robot: Sửa đổi hướng
Dòng 31:
|nơi an táng =[[Constantinopolis]], ngày nay thuộc [[Istanbul]]
}}
'''Flavius Theodosius Augustus'''<ref>Trong [[tiếng Latinh cổ điển]], tên của ông được viết là FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS.</ref> ([[11 tháng 1]] năm [[347]] &ndash; [[17 tháng 1]] năm [[395]]), cũng được gọi là '''Theodosius I''' hay '''Theodosius Đại đế''', là một vị [[Hoàng đế]] của [[Đế quốc La Mã]], trị vì từ năm [[379]] cho đến khi qua đời vào năm [[395]]. Ông thống nhất lại [[Đế quốc Tây La Mã|đế quốc Tây]] và [[Đế quốc Đông La Mã|Đông La Mã]], nhưng ông lại là vị hoàng đế La Mã cuối cùng thống nhất được cả hai nước. Sau khi ông chết, hai Đế quốc Tây và Đông La Mã mãi mãi tách rời ra. Ông là vị Hoàng đế có công lớn đưa đức tin [[Kitô giáo|Ki-tô giáo]] trở thành [[quốc giáo]] của đế quốc La Mã, thông qua các Thánh chỉ của mình.<ref>Cf.decree, ''infra''.</ref> Do đó, tầm vóc của ông trong lịch sử Giáo hội Ki-tô giáo rất lớn lao. [[Triều đại]] của ông là một bước ngoặt trong đường lối trị nước và vận mệnh của Đế quốc La Mã xưa. Lên ngôi Hoàng đế sau khi đại quân Đông La Mã vừa bị [[goth|người Goth]] đánh tan nát, ông đã nỗ lực gầy dựng lại lực lượng [[Quân đội]] Đông La Mã. Ban đầu ông cũng có gặt hái thắng lợi.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 31</ref> Vào năm [[382]], tuy bị người Goth đánh bại, lúc trở về kinh thành [[Constantinopolis]] ông khuyến khích toàn dân phục hồi lại tinh thần của mình.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 32</ref> Trước tình cảnh nguồn nhân lực mất dần và phải đối phó với các bộ lạc man rợ, Triều đình Theodosius I Đại Đế đã thực hiện đường lối đối ngoại mới, coi trọng việc [[ngoại giao]] hơn cả sức mạnh quân sự,<ref name="FriellGerard">Stephen Williams, Gerard Friell, [http://books.google.com.vn/books?id=8kiJj92F-YkC&dq=%22theodosius+I%22&hl=vi&ei=6dv4Te7oM46GvAO5qPGCDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA ''Theodosius: The Empire at Bay'']</ref> nhằm bảo vệ bằng được Đế quốc Đông La Mã vốn đang trong cơn nguy kịch của ông. Bản thân ông cũng là người có tài ngoại giao khôn khéo.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', các trang 25-30.</ref>
 
Dần dần, uy thế gia tăng, ông trở thành Hoàng đế của toàn thể Đế quốc La Mã.<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 66</ref> Ông là vị Hoàng đế có tài dụng binh và điều này được thể hiện ngay từ đầu đời ông.<ref name="frieldste5"/> Vốn là con của một tín đồ Ki-tô giáo, ông được Giáo hội [[Chính Thống giáo Đông phương|Chính Thống giáo]] phương Đông sau này phong làm '''Thánh Theodosius'''. Với chiếu chỉ của ông vào năm [[380]], Hoàng đế khuyến khích sự đoàn kết trong cộng đồng [[Kitô giáo|Ki-tô giáo]].<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 53</ref> Cùng với liên quân Goth, ông đánh tan nát quân đội của tên soán ngôi [[Magnus Maximus]] và lật nhào Triều đình của vị Hoàngg đế này<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 185</ref>. Sau đó, ông cũng giáng đòn sấm sét vào quân đội của một kẻ tranh ngôi khác là [[Eugenius]] và dĩ nhiên là hạ bệ vị Hoàng đế này.<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 186</ref> Tương truyền rằng Chúa Ki-tô đã hỗ trợ ông đánh thắng Hoàng đế ngoại giáo Eugenius.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 135</ref> Không những thế, chính ông còn ra lệnh đóng cửa một số ngôi đền ngoại giáo nổi bật: [[miếu thờ Serapeum]] ở [[Alexandria]] và [[điện thờ Apollo]] ở [[Delphi]], cùng với giáo đoàn những [[Trinh nữ Vestal]] ở cố đô La Mã. Không những thế, ông cũng thân chinh khởi đại binh đánh tan nát [[Ostrogoth|người Đông Goth]] vào các năm [[386]] - [[387]].<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 165</ref> Ông được xem là một vị Hoàng đế đáng nhớ của Đế quốc La Mã cổ đại, trị nước trong thời gian quốc gia suy sụp.<ref name="FriellGerard"/> Sau khi ông mất, các con trai của Theodosius I Đại Đế là [[Arcadius]] và Honorius thừa kế hai nửa phương Đông và phương Tây tương ứng, và [[Đế quốc La Mã]] không bao giờ tái thống nhất lại nữa. Lực lượng Quân đội Đông La Mã vào năm [[395]] chính là đội quân mà ông dày công gầy dựng.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 158</ref>
 
==Sự nghiệp==
[[Tập tin:TheodosiusISolidus.jpg|nhỏ|trái|300px|Solidus của Hoàng đế Theodosius I.]]
[[Tập tin:Missorium Theodosius whole.jpg|nhỏ|phải|300px|[[Missorium của Theodosius I]], hai bên ông là Valentinianus II và Arcadius, 388]]
Theodosius chào đời ở vùng Cauca hoặc Italica, Hispania,<ref>See the Hydatius and Zosimus's critics and other arguments by Alicia M. Canto, «Sobre el origen bético de Teodosio I el Grande, y su improbable nacimiento en Cauca de Gallaecia», ''Latomus'' ([[Bruxelles|Brussels]]) 65.2, 2006, págs. 388–421, cf.[http://users.belgacom.net/latomus/revue.html]</ref> là con của Tướng quân [[Theodosius Già]].<ref>[[ZosimusGiáo hoàng Dôsimô|Zos.]] ''Historia Nova'' [http://books.google.com/books?id=FSMAAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=zosimus&ei=xzm1R-euDJ6SzQT309jGBQ#PPA200,M1 4.24.4].</ref> Được phong làm Bá tước, Theodosius Già là một trung thần của Hoàng đế [[Valentinianus I]], và được Hoàng đế cử làm Tướng quân Kỵ binh (''Maquiser Equirium'').<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 22</ref> Thiếu thời, Theodosius được những nhân tài tiếng tăm nhất thời đại giáo dưỡng cho. Đồng thời, cha ông là Theodosius Già cũng dạy cho ông về binh thư, và về tinh thần kỷ cương khắt khe nhất của người La Mã cổ.<ref name="CharlesKnight1007">Charles Knight, ''The English cyclopædia: a new dictionary of universal knowledge. Biography'', Tập 5, trang 1007</ref> Theo chân phụ thân, ông kéo quân tới tỉnh Britannia để tham chiến trong cuộc trấn ấp phản loạn tàn khốc vào năm [[368]]. Ông là Tổng đốc quân sự (dux) của Moesia - một tỉnh của Đế quốc Tây La Mã ở vùng hạ lưu sông Danube, vào năm [[374]]. Trong cuộc chiến tranh ở đây, ông đã gặt hái chiến thắng hiển hách gây ấn tượng đến người đời.<ref name="frieldste5"/> Tuy nhiên, ngay sau đó, và trong khoảng thời gian mà thân phụ của ông đột ngột bị thất sủng và hành quyết, Theodosius đã giải quân ngũ và trở về quê hương Hispania. Lý do chính của việc giải quân ngũ của ông, và mối liên hệ (nếu có) giữa sự kiện này và việc hành quyết Theodosius Già là điều mà chúng ta không hiểu rõ được. Có lẽ ông đã bị Valentinianus I tước quân hàm sau khi sau khi [[người Sarmatia]] bắt sống được hai quân đoàn của ông vào cuối năm 374.
 
Năm sau tức là năm [[375]], Hoàng đế Valentinianus I qua đời. Với tổn thất lớn lao này, tinh hình [[chính trị]] đất nước trở nên hỗn loạn. Vì sợ rằng người ta sẽ bắt bớ ông vì là con của vị tướng tài năng [[Theodosius Già]], Theodosius đột nhiên về ở ẩn và đưa gia đình ông đến cư ngụ ở tỉnh Gallaecia (ngày nay Galicia, Tây Ban Nha), nơi ông thích nghi với cuộc sống của một quý tộc tỉnh. Từ năm 364 cho đến năm 375, Hoàng đế [[Valentinianus I]] ngự trị Đế quốc Tây La Mã trong khi em trai là Hoàng đế Valens trị vì Đế quốc Đông La Mã,<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 128</ref> khi Valentinianus I qua đời vào năm 375 thì vị Hoàng đế này truyền ngôi báu Đế quốc Tây La Mã cho hai con trai là [[Valentinianus II]] và [[Gratianus]].
Dòng 44:
Vào năm [[378]], Đế quốc La Mã bị người Goth tiến hành xâm lược.<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 3</ref> Quân Đông La Mã do một cận tướng của Valens chỉ huy đánh tan nát người Goth.<ref name="frieldste5"/> Sau đó, vua người Goth là [[Fritigern]] thân chinh công thành [[Trận Hadrianopolis|Hadrianopolis]], Hoàng đế Valens bại trận tử vong cùng biết bao chiến binh La Mã, do đó đất nước lâm vào tình cảnh nguy kịch.<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 7</ref> Bản thân Hoàng đế Gratianus có tài dụng binh nhưng hãy còn kém xa tiên hoàng Valentinianus I.<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 38</ref> Sau khi nhận được hung tin, Gratianus, nhớ ngay đến Theodosius, bấy giờ ông đã 32 tuổi và vẫn đang ở Tây Ban Nha. Ông vẫn lo xây dựng lại gia đình mình mà không có ai hỗ trợ cả.<ref name="frieldste5">Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 5</ref> Ông thường làm [[nông nghiệp]] tại điền trang rộng lớn của ông, và dần dần tất cả những người đã gặp ông đều có được thiện cảm lớn lao: bởi lẽ ông không những có tài cầm quân mà còn có đạo đức về [[xã hội]] và đời sống.<ref name="CharlesKnight1007"/> Tuy ông hẳn là không có thiện cảm với Hoàng triều Valentinianus, tài năng và đạo đức của ông đã không thể nào bị quên lãng.<ref name="CharlesKnight1007"/> Do đó Gratianus xuống chiếu khẩn cấp vời ông đến [[Đế quốc Đông La Mã]], và chúng ta không rõ ông có hồi âm gì?<ref name="frieldste5"/> Nhưng ông đã nhận lời, mà theo đó ông sẽ lên làm Đại Tướng Quân của Đế quốc Đông La Mã. Lúc ấy, tình hình Đông La Mã đang khốn khó do Valens không có con để nối dõi nghiệp đế, nên việc Theodosius I lên nắm quyền là cấp bách.<ref>Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 25</ref>
 
Trước khi Mùa Thu năm 378 trôi qua, ông đi thị sát ở phía Đông, và tại [[Sirmium]] ông được tôn làm Đại Tướng Quân (''Magister Militum''). Lúc đó, [[người Sarmatia]] quấy phá biên giới phía Tây sông Danube đối diện với Pannonia, và Theodosius nhanh chóng đại phá tan tành người Sarmatia. Tuy một việc hệ trọng hơn là đuổi người Goth ra khỏi vùng phía Đông sông Danube, thắng lợi vang dội này làm cho Hoàng đế Gratianus rất mãn nguyện. Vào ngày [[19 tháng 1]] năm [[379]], Theodosius I xưng đế, nắm Hoàng quyền trị vì Đế quốc Đông La Mã, lại còn được Gratianus nhượng cho các tỉnh Macedonia.<ref name="FrieldStê26">Stephen Williams,Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 26</ref> Vào năm [[383]], một tướng lĩnh Quân đội phất cờ nổi dậy, Gratianus tiếp đó bị sát hại, sau đó tân Hoàng đế Theodosius I tấn phong con trai trưởng của ông là Arcadius làm phó Hoàng đế của Đế quốc Tây La Mã. Vào năm [[392]], Valentinianus II - vị Hoàng đế đã được Theodosius I Đại Đế hỗ trợ trong một loạt các cuộc chiến tranh chống những kẻ tiếm vị - tự sát trong doanh trại Quân đội,<ref>Stephen Williams, Gerard Friell, John Gerard Paul Friell, ''Theodosius: the empire at bay'', trang 127</ref> nhờ đó Theodosius I Đại Đế trở thành vị Hoàng đế duy nhất ngự trị toàn quốc La Mã, và chỉ định con trai út của ông là Honorius Augustus làm phó Hoàng đế của Đế quốc Tây La Mã (tại kinh thành [[Milano|Mediolanum]] vào ngày [[23 tháng 1]] năm [[393]]) và vào ngày [[6 tháng 9]] năm [[394]], Hoàng đế Theodosius I thân chinh thống lĩnh đại quân đánh tan nát quân của Hoàng đế cướp ngôi Eugenenius trong trận đánh lớn tại [[Trận sông Frigidus|Frigidus]] (sông Vipava, ngày nay là Slovenia), nhờ đó nền thái bình của đất nước đựoc hồi phục.
 
==Gia đình==
Dòng 53:
==Chính sách ngoại giao với người Goth==
Người Goth và các đồng minh của họ (Vandali, Taifalae, Bastarnae và cư dân Carpi bản địa) chiếm đóng tại tỉnh Dacia và phía đông Tiểu Pannonia là một mối bận tâm của Theodosious. Cuộc khủng hoảng Goth rất nghiêm trọng mà khiến cho vị đồng hoàng đế với ông, Gratian từ bỏ quyền kiểm soát của các tỉnh [[Illyria]] và rút tới [[Trier]] ở Gaul để cho Theodosius hành động mà không bị trở ngại. Một điểm yếu lớn của La Mã sau thất bại tại Adrianople là việc tuyển dụng các rợ để chống lại các tộc man rợ khác. Để xây dựng lại quân đội La Mã của phía Tây, Theodosius cần thiết phải tìm được binh lính và do đó, ông quay sang những người có khả năng nhất trong tay mình lúc này: các rợ dân gần đây định cư trong đế quốc. Điều này gây ra nhiều khó khăn trong cuộc chiến chống lại rợ khi những chiến binh mới được tuyển dụng đã có ít hoặc không có lòng trung thành với Theodosius.
[[Hình:Roman provinces of Illyricum, Macedonia, Dacia, Moesia, Pannonia and Thracia.jpg|trái|nhỏ|200px|Roman provinces along the Ister (Danube), showing [[Dacia]], [[Moesia]] and [[Thracia|Thrace]], with [[Sarmatia]] to the north and [[Germania]] to the northwest.]]
Theodosius I đã giảm sự tốn kém của việc chuyển những tân binh được chiêu mộ của ông đến từ Ai Cập và thay thế họ bằng những người nhiều kinh nghiệm hơn người La Mã, nhưng vẫn còn thiếu trung thành mà kết quả là những thất bại quân sự. Sau đó Gratianus đã phái binh tướng đến để xóa bỏ các khu định cư tại [[Illyria]] ([[Pannonia]] và [[Dalmatia]]) của người Goth, và Theodosius I cuối cùng đã có thể tiến vào kinh thành [[Constantinopolis]] ngày 24 tháng 11 năm 380, sau hai năm trên chiến trường.Hiệp ước cuối cùng với lực lượng còn lại của người Goth, đã được ký kết vào ngày 03 tháng 10 năm 382, cho phép một lực lượng lớn chủ yếu là dân Đông Goths định cư dọc theo biên giới phía nam sông Danube ở tỉnh [[Thracia|Thrace]].
 
Bây giờ những người Goth định cư trong đế chế, như là kết quả của các điều ước, họ phải tham gia nghĩa vụ quân sự để chiến đấu cho những người La Mã như là một đội quân quốc gia riêng biệt, đối lập với việc tham gia vào lực lượng quân sự La Mã <ref>Williams and Friell, p34.</ref> . Tuy nhiên, nhiều người Goth sẽ phục vụ trong những quân đoàn La Mã và những người khác, như là [[foederati]], trong một chiến dịch đơn lẻ, trong khi những nhóm dân Goth khác chuyển đổi lòng trung thành của mình và trở thành một yếu tố gây bất ổn trong cuộc đấu tranh nội bộ để kiểm soát đế chế.
Dòng 69:
Các đội quân của Theodosius và Maximus đã chạm trán nhau tại Poetovio năm 388 và Maximus đã bị đánh bại. Ngày 28 tháng 8 năm 388 Maximus đã bị hành quyết.<ref>Williams and Friell, p 64.</ref> Vấn đề phát sinh một lần nữa, sau khi Valentinian đã được tìm thấy treo cổ trong phòng của mình. Đại Tướng Quân [[Arbogast]] cho rằng Valentinianus II đã tuyên bố tự sát.
 
Arbogast, không thể lên ngôi Hoàng đế, đã chọn Eugenius, một cựu thầy giáo thuật hùng biện, lên Đế vị. Eugenius bắt đầu một quá trình khôi phục lại niềm tin [[Thuyết đa thần|Đa thần giáo]], và tìm kiếm, trong vô ích sự công nhận của Theodosius I. Trong tháng 1 năm 393, Theodosius I Đại Đế đã băn cho con trai ông [[Honorius]] quyền hạn đầy đủ của "Augustus" ở phương Tây, với lý do Eugenius là Hoàng đế không hợp pháp.<ref>Williams and Friell, p129.</ref>
 
Tiếp đó, Hoàng đế Theodosius I tiến hành chiến dịch chống lại Eugenius. Hai đội quân đối mặt trong [[trận sông Frigidus|trận Frigidus]] vào tháng Chín năm 394.<ref>Williams and Friell, p 134.</ref> Cuộc chiến bắt đầu vào ngày 05 tháng 9, năm 394, với cuộc tấn công toàn diện vào lực lượng của Eugenius. Theodosius bị đẩy lui vào ngày đầu tiên, và Eugenius nghĩ rằng đó đã là toàn bộ trận chiến nhưng nó vẫn còn. Tuy nhiên, trong trại Theodosius, thất bại ngày hôm đó đã làm mất tinh thần. Người ta nói rằng Theodosius đã được tới thăm bởi hai "người từ trên trời toàn màu trắng" đã cho ông lòng can đảm. Ngày hôm sau, trận chiến bắt đầu một lần nữa và lực lượng của Theodosius được hỗ trợ bởi một hiện tượng tự nhiên được biết đến là Bora, trong đó tạo ra gió xoáy. Bora thổi trực tiếp nhằm vào lực lượng của Eugenius và phá vỡ hàng ngũ.
 
Trại của Eugenius đã bị thất thủ, và Eugenius đã bị bắt và ngay sau đó bị hành quyết. Do đó Theodosius đã trở thành hoàng đế duy nhất.
==Bảo trợ nghệ thuật==
Theodosius đã giám sát việc vận chuyển một đài tưởng niệm Ai Cập vào năm 390 từ [[Alexandria]] đến [[Constantinopolis|Constantinople]]. Nó bây giờ được gọi là đài tưởng niệm của Theodosius và vẫn còn đứng ở trong trường đua Hippodrome, đường đua là trung tâm của đời sống cộng đồng của Constantinople và nơi diễn ra những bất ổn chính trị.
 
== Chú thích ==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Theodosius_I”