Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thành Tân Sở”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n →Chú thích: clean up, replaced: {{reflist}} → {{Tham khảo}} using AWB |
n Robot: Sửa đổi hướng |
||
Dòng 1:
[[Tập tin:Sơ đồ thành cổ Tân Sở.svg|nhỏ|phải|300px|Thành Tân Sở (dựa theo bản vẽ của A.Delvaux)]]
'''Thành Tân Sở''' hay '''Sơn phòng Tân Sở''' là tên một tòa thành cổ của [[nhà Nguyễn]]; nay thuộc địa phận làng Mai Đàn, xã Cam Chính, huyện [[Cam Lộ (huyện)|Cam Lộ]], tỉnh [[Quảng Trị]], [[Việt Nam]].
Sau cuộc phản công của phe chủ chiến ở [[Kinh thành Huế]] thất bại, sáng ngày 5 [[tháng bảy|tháng 7]] năm [[1885]], vua [[Hàm Nghi]] phải chạy ra thành Tân Sở, và đến ngày 13 cùng tháng, ngài bèn ban bố [[
==Vị trí, lý do xây dựng==
Trên [[quốc lộ]] 9 từ [[Đông Hà]] đi [[Lao Bảo (thị trấn)|Lao Bảo]], chỗ cây số 12 rẽ theo đường vào Cùa chừng 7 [[kilômét|km]] sẽ gặp một bình nguyên đất đỏ [[đá bazan|bazan]], được bao bọc bốn phía bởi các dãy núi trùng điệp, đó là vùng đất mà thành Tân Sở khi xưa đã tọa lạc.
Năm [[1873]], [[Trận thành Hà Nội (1873)|quân Pháp đánh ra Hà Nội lần thứ nhất]], buộc [[nhà Nguyễn]] phải ký [[
Tuy nhiên, việc xây dựng Sơn phòng được tiến hành khẩn trương vào cuối năm [[1883]], dưới triều vua [[Kiến Phúc]]. Khi ấy, triều đình ban lệnh cho các phạm nhân đã phân loại đến khai khẩn ở Sơn phòng Quảng Trị<ref>Đỗ Bang, sách đã dẫn, tr. 155.,</ref>, cho ''“dời nha Sơn phòng Quảng Trị tới làng Bảng Sơn<ref>Bảng Sơn nay thuộc xã Cam Nghĩa, thuộc huyện [[Cam Lộ (huyện)|Cam Lộ]].</ref>, lỵ sở phủ Cam Lộ cũng xin dời về trong Sơn phòng”'' <ref>''Quốc triều chính biên toát yếu''. Nxb Văn học, 2002, tr. 505.</ref>, đồng thời giao cho Phụ chính [[Nguyễn Văn Tường]] trực tiếp đứng ra đôn đốc binh sĩ, tù nhân và dân phu trong quá trình xây dựng thành Tân Sở, bởi Cơ mật viện cho là ''“Sơn phòng [[Quảng Trị]] có thể làm hậu lộ cho kinh đô ([[Huế]])”'' <ref>''Đại Nam thực lục chính biên'', Tập 36. Nxb Khoa học xã hội, 1975, tr. 66.</ref>.
==Kiểu dáng kiến trúc==
Qua cuộc khảo cứu thực địa vào năm [[1941]], tác giả A.Delvaux công bố rằng thành Tân Sở có diện tích gần 23 [[hecta|ha]], gồm hai vòng thành đều hình chữ nhật. Vòng thành ngoài có chiều dài 548 [[m]], rộng 418 m; xung quanh trồng tre, có 4 cửa (Tả, Hữu, Tiền, Hậu) ở chính giữa bốn mặt thành. Thành nội dài 165 m, rộng 100 m (diện tích 16,5 [[hecta|ha]]), cũng có bốn cửa, bên trong có mấy nếp nhà dùng làm nhà ở của các quan, có chợ, trại lính, kho đạn, hầm súng, tàu [[voi]], trại giam, giếng nước, v.v"...<ref>A. Delvaux, Quelque préscisions sur une période troublée de L’ histoire d’ Annam, BAVH, N03, 1941, tr. 268. Số do của Delvaux về sau được nhiều tác giả sử dụng, trong đó có [[Phạm Văn Sơn]] (sách đã dẫn, tr. 48), nhóm Nhân văn Trẻ (tr.227).</ref>.
Tuy nhiên, hiện vẫn tồn tại vài công bố khác nhau về quy mô và quy cách thành Tân Sở, đáng chú ý có tài liệu của [[Linh mục]] H. De Pirey công bố năm [[1914]]. Theo ông thì "tòa thành hình vuông, mỗi cạnh 780 m, gồm ba vòng thành: Vòng thành ngoài là một hệ thống cọc cao chừng 4 mét, đóng sâu xuống đất. Vòng thành kế tiếp mỗi cạnh 420 m, cao 2 m, được đắp bằng đất, bao bọc thành nội ở bên trong"...<ref>H. De Pirey, "Une Capital Éphémère: Tan So", BAVH, 1914, p. 227.</ref>.
Dòng 22:
Để xây dựng thành Tân Sở, triều đình đã huy động "hàng ngàn binh lính, tù phạm và dân phu ngày đêm đào hào, xây thành, đắp lũy. Vật liệu tại chỗ chủ yếu là gỗ, tre, mây...còn phần lớn được vận chuyển từ [[Huế]] ra để xây dựng, trong đó có gạch với kích thước lớn, khối lượng lớn để xây Thành Nội và một số kiến trúc ở bên trong Thành Nội. Đồng thời, phải khẩn hoang để tự chủ lương thực, dự trữ muối để phòng lúc bị vây, khai quặng sắt để rèn đúc công cụ và vũ khí. Ngoài ra, còn phải đưa vàng bạc, vũ khí từ [[Huế]] ra trước để dự phòng, mở đường thượng đạo để thông với [[Cố đô Huế|kinh đô Huế]] và [[Quảng Bình]]"...<ref>Đỗ Bang, sách đã dẫn, tr. 155.</ref>.
Nhà sử học [[Phạm Văn Sơn]] cho biết thêm chi tiết: "Trong hai năm, [[Tôn Thất Thuyết]] đã cho huy động tới 2.000 dân phu vào việc đào hầm, đắp lũy; và ba tháng trước ngày đánh úp Pháp ở [[Huế]], ông đã bí mật cho các vật liệu, súng ống, thóc gạo, châu báu, bạc tiền đi Tân Sở. Khi Lemaire còn làm Tổng trú sứ ở [[Huế]], nghe phong phanh Nam triều chở vũ khí và tiền bạc đi Tân Sở, ông có đến hỏi Phụ chính [[Nguyễn Văn Tường]], nhưng ông Tường cố chối cãi. Sau, ông Tường thú nhận với Đặc phái viên De Champeaux rằng, từ đầu [[tháng sáu|tháng 6]] năm [[1885]], chỉ tính riêng số [[bạc]] nén cho đưa ra thành Tân Sở đã là 300.000 lượng!"...<ref>[[Phạm Văn Sơn]], ''Việt Nam cách mạng sử'', [[Thành phố Hồ Chí Minh|Sài Gòn]], 1963, tr. 49.</ref>.
Picad Destelan trong sách ''An Nam và Bắc Kỳ'' (xuất bản tại [[Paris]], [[1892]]) cũng cho biết rằng: "Đã ba tháng nay (tức trong năm [[1883]]), một ngàn đến mười lăm ngàn người làm việc trong thành Cam Lộ, không những xây để phòng thủ, mà còn là nơi để thành Hoàng cung, (và) sẽ là Kinh đô thứ hai" <ref>Dẫn lại theo H. De Pirey, bài báo đã dẫn, tr. 225.</ref>.
==Nhưng sớm bị san bằng==
Một số tác giả cho rằng vua [[Hàm Nghi]] lên Tân Sở vào ngày 10 [[tháng bảy|tháng 7]] năm [[1885]] <ref>''Quốc triều chính biên toát yếu'' ghi là: "Tháng 5, ngày 23, Kinh thành hữu sự....Ngày 24, Ngài và Tam cung ra tới [[Quảng Trị]]. Ngày 27, Ngài ngự ra Sơn phòng Quảng Trị (tr. 510). Tính ra, ngày 27 tháng 5 (âm lịch) vừa kể nhằm ngày 9 tháng 7 năm 1885.</ref>, rồi ba ngày sau nhà vua ban Dụ Cần Vương. Lần thứ hai là khi trên đường ra [[Quảng Bình]] bằng đường hạ bạn ở đồng bằng thì nghe tin quân Pháp đón bắt ở [[Đồng Hới]], Tôn Thất Thuyết phải đưa nhà vua về lại Tân Sở, rồi theo con đường thượng đạo để ra Bắc. Liền khi ấy, quân Pháp tràn cướp phá và san bằng Sơn phòng này.
Lý giải vì sao thành Tân Sở nằm ở địa thế hiểm trở, có núi non trùng điệp, có đường xuyên thông sang [[Lào]] và ra [[Bắc Kỳ]], lại có những kho thóc cất giữ kín đáo...<ref>Theo [[Phạm Văn Sơn]] , sách đã dẫn, tr. 48.</ref> nhưng không thể ở được dài lâu, nhà sử học [[Phạm Văn Sơn]] viết:
:''..."[[Tôn Thất Thuyết]] sở dĩ phải bỏ Tân Sở, vì có tới đây ông mới thấy vùng [[Cam Lộ (huyện)|Cam Lộ]] có nhiều điều bất lợi, bởi không đông dân chúng và ít trù phú, việc tuyển mộ lính tráng sẽ khó khăn, việc tiếp vận quân lương, vũ khí sẽ bế tắt nốt...Ngoài ra, nếu quân Pháp chiếm đóng Cam Lộ, Tân Sở sẽ thành cái túi mà miệng túi đã đóng rồi, các lối ra biển, lên [[Lào]], vào Nam, ra Bắc đều sẽ bất tiện. Chính vì vậy, ông Thuyết muốn đem vua đi [[Nghệ Tĩnh]], là nơi có thể làm trung tâm lâu dài cho cuộc kháng chiến... Xét ra vua Hàm Nghi ở Tân Sở chỉ độ 4 hay 5 ngày"''...<ref>Phạm Văn Sơn (sách đã dẫn, tr. 50). Tuy nhiên, theo tác giả Nguyễn Quang Trung Tiến và Trương Công Huỳnh Kỳ, thì vua Hàm Nghi ở Tân Sở lần thứ nhất từ ngày 10 đến 18 [[tháng bảy|tháng 7]], và lần thứ hai từ ngày 22 đến 26 tháng 7 năm [[1885]]; như vậy, tổng số thời gian vua [[Hàm Nghi]] ở lại Tân Sở là 14 ngày.</ref>
GS. [[Trần Văn Giàu]] có những nhận xét tương tự:
:''"Từ [[Quảng Trị]], vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết đi lên Tân Sở. Thành Tân Sở được xây dựng từ 2 năm nay ở phía trong thành Cam Lộ, về hướng biên giới [[Lào]]-Việt, sau một cái đèo hiểm trở. Nhưng ở đây không phải là một địa bàn để hoạt động vì đất quá nghèo, dân quá ít. Ở Tân Sở nếu quân Pháp chiếm đóng Cam Lộ, Tân Sở sẽ trở thành cái rọ mà cửa đã đóng rồi; ra biển, lên [[Lào]], đi [[Nam Kỳ|Nam]], đi [[Bắc Kỳ|Bắc]] đều bất tiện. Thành Tân Sở có mấy vòng thành liên tiếp bao bọc một số lâu đài kho lẫm, trại lính, có đủ thóc, muối, súng, đạn, châu báu; nhưng vách thành [[Huế]] kia còn không đứng vững thì nếu ở đây, sao khỏi bị bắt một ngày nào?"''
:''"Vậy cho nên, ông Thuyết ra lệnh bỏ Tân Sở mà lên [[Quảng Bình]], nhưng đi đến Thụy Ba thì được tin quân Pháp đã đổ lên nơi đó rồi, để ngăn không cho đoàn Hàm Nghi ra vùng [[Thanh Hóa|Thanh]] - [[Nghệ An|Nghệ]]-[[Hà Tĩnh|Tĩnh]], là nơi mà hịch Cần Vương đã gây lên phong trào rất mạnh. Vua Hàm Nghi và ông Thuyết lộn về Tân Sở thì quân Pháp đã chiếm thành [[Cam Lộ (huyện)|Cam Lộ]]. Ông Thuyết cùng vua đành phải vội vã rời Tân Sở đi đường núi, ra phía Bắc, bỏ lại vô số của cải, kho tàng, báu vật, và quân Pháp tràn đến cướp liền…"''<ref>Lược theo ''Tổng tập'' (tập I), Nxb Quân đội Nhân dân, [[Hà Nội]], 2006, tr.507</ref>.
Song theo quan điểm của Đỗ Bang, thì:
Dòng 40:
==Chỉ còn là phế tích==
Nhân kỷ niệm 125 năm ngày vua Hàm Nghi ban dụ Cần Vương tại Tân Sở (13 tháng 7 năm 1885 – 13 tháng 7 năm 2010), ngày 13 [[tháng bảy|tháng 7]] năm [[2010]], tại huyện [[Cam Lộ (huyện)|Cam Lộ]] ([[Quảng Trị]]) đã diễn ra cuộc hội thảo khoa học “Thành Tân Sở với phong trào Cần Vương” do UBND tỉnh [[Quảng Trị]] và Hội Khoa học lịch sử [[Việt Nam]] tổ chức.
Trong cuộc hội thảo, các nhà nghiên cứu tỏ sự bức xúc và thái độ không hài lòng trước việc thành Tân Sở dù đã được công nhận xếp hạng di tích quốc gia từ năm [[1995]], nhưng cho đến hôm nay, di tích này đã thực sự trở thành một phế tích, vì ''“chẳng còn lại gì ngoài những vườn cây [[cao su]] và những bãi đất trống”'' <ref>Theo bài "Di tích quốc gia thành Tân Sở: Làm gì từ phế tích?" trên báo Lao động (bản điện tử ngày 14 tháng 7 năm 2010) [http://laodong.com.vn/Tin-tuc/Di-tich-quoc-gia-thanh-Tan-So-Lam-gi-tu-phe-tich/5591]. Xem thêm nội dung cuộc hội thảo tại đây: [http://www.tapchicuaviet.com.vn/htt383_001/index.asp?main=ndd&TL=SK_DT&ID=523].</ref>.
| |||