Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đường Ai Đế”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 2:
| tên = Đường Ai Đế
| tước vị = Hoàng đế Trung Hoa
| thêm =
| hình =
| cỡ hình =
| ghi chú hình=
|
| tại vị = 26/9/904<ref name=ZZTJ265>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷265|quyển 265]].</ref><ref name=AS/> - 12/5/907<ref name=ZZTJ266/><ref name=AS/>
|
| kế nhiệm = triều đại diệt vong<br />[[Hậu Lương Thái Tổ]]
| vợ =
| con cái =
| niên hiệu = Thiên Hựu (天祐)
| thụy hiệu = Chiêu Tuyên Quang Liệt Hiếu hoàng đế (昭宣光烈孝皇帝)
| miếu hiệu = Cảnh Tông (景宗)
| tên đầy đủ = Lý Chúc
| cha = [[Đường Chiêu Tông]]
| mẹ = [[Hà hoàng hậu (Đường Chiêu Tông)|Hà hoàng hậu]]
| sinh = [[
| nơi sinh =
| mất = [[26 tháng 3]], 908<ref name=ZZTJ266>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷266|vol. 266]].</ref><ref name=AS/>
| nơi
| ngày an táng =
| nơi an táng = Ôn lăng (温陵)
}}
'''Đường Ai Đế''' (唐哀帝, 892–908), cũng gọi là '''Chiêu Tuyên Đế''' (昭宣帝), nguyên danh '''Lý Tộ''' (李祚), sau cải thành '''Lý Chúc''' (李柷), là hoàng đế cuối cùng của [[nhà Đường]], trị vì từ năm 904 đến năm 907. Ông là hoàng tử của [[Đường Chiêu Tông]].
== Thân thế ==
Lý Tộ sinh năm 892 tại Đại Nội. Khi đó, phụ hoàng ông là [[Đường Chiêu Tông]] đang tại vị, và ông là hoàng tử thứ chín.<ref name=BT20-2/> Mẫu thân của Lý Tộ là [[Hà hoàng hậu (Đường Chiêu Tông)|Hà thục phi]], trước đó bà cũng đã hạ sinh hoàng tử trưởng [[Lý Dụ]].<ref>''[[Tân Đường thư]]'', [[:zh:s:新唐書/卷077|quyển 77]].</ref>
Năm 897, Lý Tộ được phong vương cùng với các hoàng tử Lý Bí (李秘) và Lý Kỳ (李祺); tước hiệu của Lý Tộ là Huy vương. Trong cùng năm, sau khi Lý Dụ được phong là [[thái tử|hoàng thái tử ]], Hà thục phi được phong là hoàng hậu.<ref name=ZZTJ261>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷261|quyển 261]].</ref>
Năm 903, Tuyên Vũ tiết độ sứ [[Hậu Lương Thái Tổ|Chu Toàn Trung]] trở thành người kiểm soát triều đình Trường An, liên minh với [[Thôi Dận]]. Trong năm đó, Đường Chiêu Tông chuẩn bị trao cho Chu Toàn Trung chức ''Chư đạo binh mã nguyên soái'', vì thế muốn phong Lý Dụ làm nguyên soái trên danh nghĩa. Tuy nhiên, Chu Toàn Trung lại muốn một hoàng tử ít tuổi làm nguyên soái để bảo đảm quyền lực của mình, vì thế Chu Toàn Trung đã bảo Thôi Dận tiến cử Lý Tộ. Đường Chiêu Tông chấp thuận và phong Lý Tộ là 'Chư đạo binh mã nguyên soái'.<ref name=ZZTJ264>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷264|quyển 264]].</ref>
Năm 904, Chu Toàn Trung buộc Đường Chiêu Tông phải dời đô từ Trường An đến [[Lạc Dương]]- một nơi ông ta kiểm soát còn vững chắc hơn.<ref name=ZZTJ264/> Cũng trong năm đó, do lo sợ Đường Chiêu Tông sẽ tìm cách vùng dậy chống lại khi mình đang tiến hành giao chiến với các quân phiệt khác, Chu Toàn Trung đã ám sát Đường Chiêu Tông. Chu Toàn Trung bỏ qua Lý Dụ và các hoàng tử khác, ban một chiếu chỉ nhân danh Đường Chiêu Tông để lập Lý Tộ làm hoàng thái tử, cải danh thành Lý Chúc. Một thời gian ngắn sau, Lý Chúc tức vị, tức Đường Ai Đế. Hà hoàng hậu vẫn sống sót sau vụ ám sát phu quân, bà trở thành [[thái hậu|hoàng thái hậu]].<ref name=ZZTJ265/>
== Trị vì ==
Vào thời điểm Đường Ai Đế tức vị, một cộng sự thân cận của Chu Toàn Trung là [[Liễu Xán]] đương giữ chức tư không. Liễu Xán không có xuất thân quý tộc, lại phẫn nộ với các quý tộc cũ, vì thế ông ta đã chủ trương với Chu Toàn Trung rằng nên sát hại các quý tộc cao cấp để ngăn ngừa họ phản kháng . Chu Toàn Trung chấp thuận, và đến năm 905, theo một chiếu chỉ nhân danh Đường Ai Đế, có khoảng 30 triều sĩ bị biếm chức đã bị tập trung tại Bạch Mã dịch và bị buộc phải tự sát. Cũng trong khoảng thời gian đó, có chín hoàng huynh và hoàng đệ của Đường Ai Đế, bao gồm cả Lý Dụ, đã bị sát hại theo lệnh của Chu Toàn Trung.<ref name=ZZTJ265/>
Trong khi đó, Liễu Xán cùng xu mật sứ Tưởng Huyền Huy (蔣玄暉) và ngự doanh sứ Trương Đình Phạm (張廷範) chuẩn bị lễ để Đường Ai Đế [[thiện nhượng]] cho Chu Toàn Trung. Căn cứ theo tiền lệ trong các lần thay đổi triều đại, đầu tiên họ buộc Đường Ai Đế phải tiến phong Chu Toàn Trung là Ngụy vương, ban cho Chu Toàn Trung [[cửu tích]]. Tuy nhiên, Chu Toàn Trung muốn đẩy nhanh quá trình soán vị, ông ta tin vào lời vu cáo của Vương Ân và [[Khổng Tuần|Triệu Ân Hành]] rằng Liễu, Tưởng và Trương cố ý trì hoãn quá trình chuyển đổi bằng các thủ tục lễ nghi, vì thế đã giết chết ba người này. Hà thái hậu vốn chỉ phối hợp với Tưởng Huyền Huy nhằm để mình và hoàng nhi được tha, song Vương Ân và Triệu Ân Hành cũng vu cáo bà là đồng phạm, Chu Toàn Trung vì thế giết chết Hà thái hậu, buộc Đường Ai Đế phải giáng bà làm thứ nhân, song vẫn cho Đường Ai Đế than khóc bà.<ref name=ZZTJ265/>
Năm 907, nghe theo ý của Ngụy Bác tiết độ sứ [[La Thiệu Uy]], Chu Toàn Trung cuối cùng đã quyết định soán vị. Trong năm đó, Chu Toàn Trung buộc vị hoàng đế nhỏ tuổi phải nhường lại ngôi vị cho mình, chấm dứt triều Đường và khởi đầu triều [[nhà Hậu Lương|Hậu Lương]]. Nhiều quân phiệt không công nhận Hậu lương Thái Tổ Chu Toàn Trung, họ vẫn tiếp tục sử dụng niên hiệu "Thiên Hựu" của Đường Ai Đế.<ref name=ZZTJ266/>
== Qua đời ==
Hậu Lương Thái Tổ phong Lý Chúc là Tế Âm vương và đưa ông từ Lạc Dương đến Tào châu (曹州, nay thuộc [[Hà Trạch]], [[Sơn Đông]]), đặt phủ đệ của ông dưới sự giám sát nghiêm ngặt với một hàng rào gai bao quanh. Năm 908, Chu Toàn Trung dùng rượu độc giết chết Lý Chúc, ban cho Lý Chúc thụy hiệu ''Ai'' (哀, "thương tiếc").<ref name=ZZTJ266/> Năm 928, các quan lại của [[Hậu Đường Minh Tông]] đã đề xuất xây dựng một miếu thờ Đường Ai Đế, Minh Tông cho xây một miếu tại Tào châu. Năm 929, các quan lại của Hậu Đường lại đề xuất truy thụy cho Đường Ai Đế là "Chiêu Tuyên Quang Liệt Hiếu hoàng đế" nhằm hợp với truyền thống của nhà Đường, cũng như miếu hiệu "Cảnh Tông", song họ cũng chỉ ra rằng Đường Ai Đế không có bài vị trong Thái Miếu, nên không thể xưng là "Tông".<ref name=ZZTJ276>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷276|quyển 276]].</ref>
== Tham khảo ==
{{tham khảo}}
{{s-start}}
{{s-hou|[[nhà Đường]]||892||908}}
{{s-reg}}
|- style="text-align: center;"
{{s-bef|rows=8|before=[[Đường Chiêu Tông]]}}
{{s-ttl|title=Hoàng đế nhà Đường|years=904–907}}
{{s-aft|after=(none)}}
|-
{{s-ttl|title=[[Danh sách vua Trung Quốc|Hoàng đế Trung Hoa]] (hầu hết khu vực)|years=904–907}}
{{s-aft|after=[[Hậu Lương Thái Tổ]]}}
|-
{{s-ttl|title=Hoàng đế Trung Hoa ([[Tứ Xuyên]]/[[Trùng Khánh]])|years=904–907}}
{{s-aft|after=Tiền Thục Cao Tổ [[Vương Kiến (Tiền Thục)|Vương Kiến]] }}
|-
{{s-ttl|title=Quân chủ Trung Hoa ([[Sơn Tây (Trung Quốc)|Sơn Tây]])|years=904–907}}
{{s-aft|after=Tấn vương [[Lý Khắc Dụng]]}}
|-
{{s-ttl|title=Quân chủ Trung Hoa ([[Giang Tô]]/[[Giang Tây]]/[[An Huy]])|years=904–907}}
{{s-aft|after=Hoằng Nông vương [[Dương Ác]]}}
|-
{{s-ttl|title=Hoàng đế Trung Hoa (đông bộ [[Nội Mông]])|years=904–907}}
{{s-aft|after=[[Liêu Thái Tổ]] Da Luật A Bảo Cơ}}
|-
{{s-ttl|title=Quân chủ Trung Hoa (tây bộ [[Thiểm Tây]])|years=904–907}}
{{s-aft|after=Kỳ vương [[Lý Mậu Trinh]]}}
|-
{{s-ttl|title=Quân chủ Trung Hoa ([[Chiết Giang]])|years=904-907}}
{{s-aft|after=Ngô Việt vương [[Tiền Lưu]]}}
{{s-end}}
{{Persondata
| NAME = Đường Ai Đế
| ALTERNATIVE NAMES =
| SHORT DESCRIPTION = Hoàng đế nhà Đường
| DATE OF BIRTH = 892
| PLACE OF BIRTH =
| DATE OF DEATH = 908
| PLACE OF DEATH =
}}
{{DEFAULTSORT:Đường Ai Đế}}
[[Category:Sinh 892]]
[[Category:Mất 908]]
[[Category:vua nhà Đường]]
[[Category:vua thiếu nhi]]
| |||