Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Công xã Paris”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
2
Thẻ: Tẩy trống trang (hoặc lượng lớn nội dung) Soạn thảo trực quan
Dòng 3:
{{Tầm nhìn hẹp}}
[[Tập tin:71com affconscript.jpg|nhỏ|260px|Một thông báo của Công xã]]
'''Công xã Paris''' ([[tiếng Pháp]]: ''La Commune de Paris'') là một chính quyền điều hành [[Paris]] trong một thời gian ngắn, từ ngày [[18 tháng 3]] đến ngày [[28 tháng 5]] năm [[1871]]. Nó đã được mô tả như một chính quyền theo chủ nghĩa vô chính phủ hoặc chủ nghĩa xã hội, tùy theo tư tưởng của người bình luận.
 
đang cậ
Theo nghĩa đen, Công xã Paris chỉ là một cơ quan hành chính địa phương (hội đồng của một [[xã của Pháp|xã]]) đã nắm quyền điều khiển Paris trong vòng hai tháng mùa xuân năm 1871. Tuy nhiên, với những điều kiện khi thành lập, những quy định gây tranh cãi và một kết thúc đẫm máu đã làm cho nó trở thành một sự kiện chính trị quan trọng vào thời đó.
 
nhậpt[[Tập tin:Communards in their Coffins.jpg|nhỏ|200px|Thành viên Công xã Paris bị xử tử]]▼
== Hoàn cảnh ra đời ==
[[Tập tin:ParisCafeDiscussion.png|nhỏ|200px|''Bàn luận về [[Chiến tranh Pháp-Phổ|chiến tranh]] trong một quán cà phê [[Paris]]'', ''[[The Illustrated London News]]'' ngày 17 tháng 9 năm 1870]]
Cuối [[tháng sáu|tháng 6]] năm [[1870]], [[Đế chế thứ hai|Đệ nhị đế chế Pháp]] bước vào thời kỳ khủng hoảng. Cũng mùa hè 1870, nước Pháp bước vào [[Chiến tranh Pháp-Phổ|cuộc chiến với Phổ]]. Do chỉ huy yếu, thua kém về vũ khí, các chiến lược sai lầm... Pháp nhanh chóng bị [[Vương quốc Phổ|Phổ]] đánh bại. [[Tháng chín|Tháng 9]] năm 1870, hoàng đế [[Napoléon III]] thất trận ở [[trận Sedan|chiến trường Sedan]] phải đầu hàng thủ tướng nước Phổ là [[Otto von Bismarck]]. Ngày [[4 tháng 9]], nhân dân Paris nhận được tin, tự phát nổi dậy tràn vào [[Palais Bourbon|Điện Bourbon]], hô lớn: Phế truất hoàng đế", "Cộng hòa muôn năm". Chiều ngày hôm đó, một chính phủ lâm thời được thành lập mang tên Chính phủ vệ quốc. Tướng [[Louis Jules Trochu]], một người có tư tưởng [[bảo hoàng]], nguyên thống đốc Paris, được cử làm Bộ trưởng Bộ chiến tranh và đứng đầu chính phủ mới.<ref name="trang207">Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 207.</ref>
 
Quân đội Phổ, sau chiến thắng ở trận Sedan, tiếp tục tiến về [[Paris]]. Khi thủ đô bị vây hãm vào gần cuối tháng 9, thành phố vẫn còn 246.000 vệ binh và thủy quân cùng 125.000 vệ quốc quân. Chính phủ tổ chức thêm 200 tiểu đoàn vệ quốc quân, cộng với 60 tiểu đoàn vốn có từ thời Đệ nhị đế chế. Lực lượng này bao gồm chủ yếu các thợ thủ công và công chức nhỏ. Trong khi đó, quân đội Pháp vẫn tiếp tục thua cuộc. Ngày [[27 tháng 10]], 15 vạn quân Pháp ở thành [[Metz]] do tướng [[François Achille Bazaine]] chỉ huy đầu hàng. Nhân dân Paris với quyết tâm cố thủ, phản đối việc chính phủ mới đàm phán với phía Phổ, tập trung trước tòa thị chính hô lớn: Đả đảo Trochu! Không đàm phán!<ref name="trang207"/> Jules Favre, Bộ trưởng Bộ ngoại giao của Chính phủ vệ quốc, đã bí mật ký thỏa thuận hòa ước với Otto von Bismarck.
 
Từ ngày [[23 tháng 1]] năm 1871, Chính phủ của Trochu bắt đầu đàm phán với Phổ lại [[lâu đài Versailles|cung điện Versailles]]. Đến ngày 28/1, Chính phủ Pháp ký hiệp định đình chiến, chấp nhận các điều hiện của phía Phổ. Theo các điều khoản đình chiến này, cuộc bầu cử [[Hạ viện Pháp|Quốc hội Pháp]] sẽ được tổ chức vào [[8 tháng 2]] năm 1871 và sau đó Quốc hội sẽ ký hòa ước. Đúng như dự đinh, Quốc hội mới được thành lập vào đầu tháng 2 với 750 nghị viên. Phần lớn trong số này thuộc tầng lớp phú ông, địa chủ và có tới 450 người thuộc phái bảo hoàng.<ref name="trang208">Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 208.</ref> [[Adolphe Thiers]] trở thành thủ tướng và Jules Favre tiếp tục giữ chức bộ trưởng bộ ngoại giao. Ngày 28 tháng 2, Thiers gặp Bismarck và ký kết các điều khoản hòa ước:
 
* Nước Pháp bồi thường chiến phí 5 ngàn triệu franc.
* Các pháo đài Paris bị quân Đức chiếm đóng cho tới khi Pháp nộp 500 triệu đầu tiên.
* Lãnh thổ phía đông bị chiếm đóng cho tới khi Pháp hoàn thành hết khoản bồi thường.
* [[Alsace]] và một phần ba [[Lorraine]] thuộc về Đức.
* Quân Phổ vào chiếm đóng Paris.
 
Phản đối hòa ước, trước ngày quân đội Phổ tiến vào Paris, dân chúng và vệ quốc quân đã chiếm 227 khẩu [[pháo|đại bác]] và [[súng máy|súng liên thanh]] chuyển về [[Montmartre]] và [[Belleville, Paris|Belleville]]. Trước sự chống cự này, quân đội Phổ chỉ chiếm một phần Paris và ở lại trong 62 giờ đồng hồ. Ngày 15 tháng 2, 215 trong tổng số 270 tiểu đoàn vệ quốc đã thành lập Liên minh quân đội vệ quốc, đứng đầu là Ủy ban trung ương vệ quốc. Ủy ban này gồm đại biểu ở tất cả các đơn vị, có cả những người xã hội và những hội viên của Quốc tế thứ nhất. Ngày 24 tháng 2, Ủy ban tổ chức một cuộc tuần hành trước nhà tù [[Bastille]] để kỷ niệm Đệ nhị công hòa.<ref name="trang208"/>
 
Giữa tháng 3 năm 1871, Quốc hội hạ lệnh tước vũ khí quân vệ quốc. Cuộc chiến ngày 18 tháng 3 giữa Chính phủ Versailles và quân vệ quốc là ngòi nổ trực tiếp cho Công xã Paris.<ref name="trang208"/>
 
== Thành lập Công xã ==
[[Tập tin:Barricade18March1871.jpg|260px|trái|nhỏ|Một chướng ngại vật trên phố, ngày 18 tháng 3 năm 1871]]
3 giờ đêm ngày [[17 tháng 3|17]] rạng sáng ngày [[18 tháng 3]], quân đội chính phủ Thiers tới chiếm các vị trí chiến lược bên tả ngạn [[sông Seine]]. Một nhóm khác cũng được điều đến các kho đại bác của Paris. Mục tiêu chủ yếu của quân đội chính phủ là đồi [[Montmartre]] ở phía bắc thành phố để chiếm các trọng pháo của quân vệ quốc. Đến 5 giờ 30, quân chính phủ chiếm được các trọng pháo nhưng chưa di chuyển đi được. Sau các tiếng kèn tập hợp và chuông báo động, quân vệ quốc tiến tới bao vây đồi. Trong cuộc chiến, nhiều binh lính quân chính phủ đã nghiên về phía quân vệ quốc, viên tướng chỉ huy bị bắn chết tại chỗ. Tới 9 giờ sáng, lực lượng chính phủ thất bại, vội vã lui quân. Buổi trưa, Ủy ban trung ương vệ quốc ra lệnh các tiểu đoàn tiến vào trung tâm thành phố. Chỉ sau vài tiếng đồng hồ, quân vệ quốc đã chiếm được các cơ quan đầu não của phủ, tòa thị chính và các trại lính. Đến buổi chiều, Thiers cùng chính phủ phải rút về [[Versailles]].<ref name="ReferenceA">Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 209.</ref>
 
Ngày 26 tháng 3, bầu cử Hội đồng Công xã được tiến hành và ngày 28, kết quả được công bố. Trong số 85 đại biểu trúng cử, có 25 công nhân, 15 đại biểu thuộc tầng lớp tư sản trúng cử nhưng sớm từ chức sau đó. Phần còn lại gồm các bác sĩ, nhà báo, giáo viên, công chức... Khoảng gần 30 đại biểu của Hội đồng công xã là hội viên của Quốc tế thứ nhất và cũng có cả những người ngoại kiều gốc [[Nga]], [[Ba Lan]], [[Hungary]]. Cuối thàng 3, do ảnh hưởng của Công xã Paris, nhiều cuộc khởi nghĩa khác cũng nổ ra ở [[Marseille]]s, [[Lyon]], [[Toulouse]]...<ref>Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 210.</ref>
 
Sắc lệnh đầu tiên của Công xã là bãi bỏ quân đội thường trực và bộ máy cảnh sát cũ. Việc giữ an ninh được thay bằng lực lượng công nhân có vũ trang. Chính quyền của giai cấp công nhân cũng được thành lập. Cơ quan tối cao của nhà nước là Hội đồng Công xã có vai trò [[cơ quan lập pháp|lập pháp]] và tổ chức 10 ủy ban chịu trách nhiệm về [[quyền hành pháp|hành pháp]]. Mỗi ủy ban này do một ủy viên của Hội đồng Công xã làm chủ tịch. Công xã cũng ra sắc lệnh tác nhà thờ khỏi hoạt động của [[nhà nước]], giới [[tăng lữ]] không can thiệp vào công việc của chính quyền và ngân sách tôn giáo bị hủy bỏ. Tất cả tài sản của các giáo hội trở thành tài sản quốc gia, giáo dục cũng tách khỏi nhà thờ. Để tuyên truyền trong hoàn cảnh bị bao vây, Công xã Paris còn sử dụng [[khí cầu|khinh khí cầu]] rải truyền đơn tới các vùng [[đồng quê|nông thôn]].<ref>Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 211.</ref>
 
Trong khi đó, quân đội [[Phổ]] và quân đội Versailles vẫn tiếp tục bao vây Paris. Chính phủ Versailles cùng một số báo chí đưa nhiều tin bất lợi cho Công xã Paris, như Công xã sẽ tiêu diệt tất cả các quyền sở hữu. Nhiều nông dân lo ngại chính quyền của Công xã Paris.
 
== Các chính sách kinh tế, xã hội ==
Công xã Paris quyết định giao cho công nhân quản lý các xí nghiệp, công xưởng mà giới chủ đã bỏ khỏi Paris. Còn những xưởng mà người chủ vẫn ở lại, Công xã quản lý thông qua việc kiểm soát tiến lương. Các Ủy ban lao động được thành lập chịu trách nhiệm về sản xuất và đời sống công nhân. Với những nhà máy vẫn còn giới chủ, Công xã đưa ra lệnh cấm hình thức cúp phạt, cấm làm đêm trong các xưởng [[bánh mì]].<ref>Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 212.</ref> Chế độ ngày làm 8 tiếng cũng được đề ra nhưng chưa kịp thực hiện. Mức lương của các viên chức bị hạ xuống, trong khi của công nhân được tăng lên. Đến [[tháng năm|tháng 5]], Công xã ban hành đạo luật quy định giá bánh mỳ, thịt bò, cừu. Nhiều công dân nghèo rời nhà mình tới sống tại các dinh thự của những quý tộc, tư sản bỏ trốn.<ref name="trang213">Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 213.</ref>
 
Về [[giáo dục]], Công xã Paris thành lập hệ thống giáo dục thống nhất, tách khỏi nhà thờ, thay thế các tăng lữ bằng tầng lớp giáo viên mới. Một sắc lệnh quy định [[giáo dục bắt buộc]] và miễn phí. Ngày [[12 tháng 5]], hai trường chuyên nghiệp được thành lập. Chịu trách nhiệm các nhiệm vụ này là Ủy ban giáo dục. Tương tự, Hội nghệ sĩ đứng ra quản lý các rạp hát, kinh doanh nghệ thuật bị cấm.<ref name="trang213"/>
 
Về quân sự, Công xã Paris giải tán quân đội và bộ máy cảnh sát của chế độ cũ; thành lập lực lượng vũ trang và lực lượng an ninh của nhân dân <ref>SGK Lịch sử 8 trang 37</ref>
 
== Chiến tranh bảo vệ Công xã ==
{{chú thích trong bài}}
▲[[Tập tin:Communards in their Coffins.jpg|nhỏ|200px|Thành viên Công xã Paris bị xử tử]]
Sau ngày [[18 tháng 3]], quân đội chính phủ Versailles hầu như tan rã. Về Versailles, [[Adolphe Thiers]] dần tập hợp lại được 12 ngàn quân. Cuối tháng 3, khi những cuộc nổi dậy ở các tỉnh thất bại, quân đội tập trung lại Paris và lên tới con số 65 ngàn. Trong khi đó, lực lượng của Công xã ban đầu khoảng 100 ngàn người, về sau tăng lên tới 200 ngàn. Nhưng trong số này chỉ có khoảng 20 đến 30 ngàn đã được luyện tập. Về vũ khí, tuy Công xã có được 1740 khẩu [[pháo|đại bác]], nhưng do không có pháo thủ, một số bị phá hủy nên chỉ sử dụng được 320 khẩu. Quân đội Công xã cũng được trang bị hơn 400 ngàn [[súng trường]].<ref>Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 214.</ref>
 
Hàng 54 ⟶ 16:
 
== Nguyên nhân thất bại ==
Công xã Paris thất bại có nhiều nguyên nhân, các khách quan và chủ quan. Sau ngày [[18 tháng 3]], lực lượng của Công xã đã chiếm được nhiều cơ quan quan trọng, nhưng lại bỏ qua [[bưu điện Pháp|bưu điện]] và [[Ngân hàng Pháp]].<ref name="ReferenceA">Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 209.</ref> Công xã cũng không hoàn thành thắng lợi bằng cách tấn công tiếp tục tới Versailles và điều này khiến chính phủ của Adolphe Thiers có thời giờ củng cố, xây dựng lại quân đội. Công xã cũng không mạnh tay với các nhân vật gián điệp, cho tới thời kỳ [[Tuần lễ đẫm máu]] mới thực hiện biện pháp mạnh nhưng không còn tác dụng.
 
Về kinh tế, do không tịch thu ngân hàng, những thành phần chống lại công xã đã vẫn có thể tiếp tục sử dụng tiền. Ngoài ra, về quân sự, Công xã Paris tỏ ra yếu kém. Quân đội của Công xã chưa được huấn luyện, tổ chức tốt. Việc lãnh đạo thiếu tập trung, được chia làm hai cơ quan là Ủy ban quân sự và Ủy ban trung ương quân vệ quốc. Lực lượng công nhân không xây dựng được mối quan hệ chặt chẽ với lực lượng nông dân. Các yếu kém về quân sự khiến Công xã nhanh chóng tan rã khi bị quân đội Versailles tấn công.<ref>Vũ Dương Ninh, Nguyên Văn Hồng, tr. 217.</ref>
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Công_xã_Paris”