Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thủy chiến Tonlé Sap”

Trong thời kỳ đỉnh thịnh suốt [[thế kỷ X]] đến [[thế kỷ XII|XII]], chủ trương của triều đình Kampuchea là vun bồi nền [[văn hóa]] của mình, đồng thời tận lực mở rộng [[cương vực]] ra toàn khu vực [[Bán đảo Trung-Ấn|Trung-Ấn]]. Vì thế, các [[thành quốc]] trù phú ở duyên hải [[Nam Trung Bộ]] là một trong những đích đến của người Kampuchea.

Kể từ năm 967, quốc gia Champa đã hoàn toàn phân rã; dải đất nay là [[Nam Trung Bộ]] trở thành [[chế độ phong kiến]] với 5 tiểu quốc tự trị, trong đó, [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] có vai trò như [[lãnh tụ]] của không gian Champa, các tiểu quốc còn lại phải phụng cống xưng thần. Tuy khối Champa chỉ gồm những lãnh địa nhỏ yếu, nhưng cuộc sống rất phát đạt nhờ quảng đại [[giao thương]]. Theo ký sự của nhiều khách trú [[Trung Hoa]] hoặc [[Ấn Độ]], người Champa luôn ưa thích [[phục sức]] bằng [[vàng]] ròng, thậm chí thường may lẫn [[vàng]] vào [[áo]] [[quần]]. Vì lẽ đó, dường như người Champa phải trả cái giá đắt cho chính sự thịnh vượng của mình.

Không còn nhiều [[ký ức]] được lưu lại về quãng thời gian đô hộ của Kampuchea, nhưng việc bị tước đoạt quyền tự trị đã khiến người Champa tức giận. Từ cực Nam, vị lãnh chúa có tước hiệu [[Po Klong Garai]] (lên ngôi vào năm 1167) đã triệu tập những tì tướng đáng tin cẩn nhất của mình, kín đáo chuẩn bị cho một cuộc phản kháng. Điều mà ông trù liệu ban sơ chỉ là thừa cơ hội [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] suy yếu để cắt đứt mối quan hệ bất bình đẳng với thành quốc này; nhưng thành công quá chóng vánh trước những ứng phó kém cỏi của [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] và cả đạo quân chiếm đóng Kampuchea đã khiến [[Po Klong Garai]] thấy rằng, đây là thời cơ hi hữu để [[Panduranga]] vươn lên thống trị khối Champa. Muốn vậy, [[Po Klong Garai]] phải gây dựng uy tín thông qua việc đương đầu với địch thủ truyền kiếp của người Champa - tức là triều đình Kampuchea - dù thực tế là chế độ bảo hộ không lấy gì làm khắc nghiệt.

Sự may mắn đạt được của [[Po Klong Garai]] là khi người Kampuchea mải miết hoàn tất đại công trình Angkor Wat cùng hàng loạt đền đài trong khu vực Angkor, triều đình đắm chìm trong hoan tiệc hoặc những cuộc tranh vị đẫm [[máu]]. Các toán quân của [[Po Klong Garai]] bí mật men theo con nước triền [[sông Mekong]] để tiến vào các khu vực cư trú của người Kampuchea, khoảng cách ngắn từ [[Panduranga]] sang tới Angkor cũng là một thuận lợi tiếp theo cho [[Po Klong Garai]].

Trong một thời điểm chưa rõ vào năm 1177, lần đầu tiên người Champa đụng độ đế quốc Kampuchea ngay trên [[lãnh thổ]] Kampuchea. Lực lượng [[thủy quân]] tinh nhuệ từ [[Panduranga]] gặp phải một đạo quân mỏi mệt ít thao luyện của Kampuchea, đã gây ra một cuộc chiến kinh hoàng ở lưu vực hồ [[Tonlé Sap]]. Bản thân [[vua]] [[Tribhuvanadityavarman]]<ref name=Higham>Higham, C., 2001, The Civilization of Angkor, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 9781842125847</ref>{{rp|120}}<ref name=Coedes>{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}</ref>{{rp|163–164,166}}<ref name=Higham>Higham, C., 2001, The Civilization of Angkor, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 9781842125847</ref>{{rp|120}}<ref name=Coedes>{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}</ref>{{rp|163–164,166}} bị giết nơi trận tiền khiến đội ngũ rối loạn, nhiều [[thuyền]] [[bè]] tự húc vào nhau rồi chìm, số còn sống sót thì tháo chạy ngược về [[Yaśodharapura]]. [[Po Klong Garai]] thừa thắng đã hạ lệnh toàn quân ruổi thuyền lên tận [[Xiêm Riệp]], quan trấn thủ tại đây cũng vứt thành mà chạy. Sự kiện này được mô tả rõ rệt trên những bức [[tường]] Bayon và [[Banteay Chhmar]].

Quân đoàn [[Panduranga]] dễ dàng tiến vào được kinh đô Yaśodharapura. [[Po Klong Garai]] bỏ mặc cho [[binh sĩ]] thỏa thuê cướp bóc, chém giết và [[hiếp dâm]] với lý do trả đũa cho thời kỳ bị Kampuchea áp bức. Hầu hết khu vực Yaśodharapura, cùng với Angkor Wat bị quân [[Panduranga]] đốt phá tan hoang, mãi đến khi [[Jayavarman VII]] cởi được ách đô hộ của người Champa thì đại công trình này mới dần được phục hồi. Trong mấy năm sau sự biến hồ [[Tonlé Sap]], Kampuchea mất phần lớn quyền tự trị, trở thành đối tượng bị chiếm đóng và áp bức tàn tệ. Từ địa vị kẻ chống ách đô hộ, [[Panduranga]] đã trở thành người xâm lược.

Mặc dù sự kiện thủy chiến [[Tonlé Sap]] cùng với cuộc tàn phá kinh đô Yaśodharapura không trực tiếp hoặc ngay lập tức làm sút giảm nền [[văn hóa]] Kampuchea, nhưng nó khiến Kampuchea đánh mất uy thế trước [[chư hầu]] và tạm thời đánh dấu kết cho những cuộc tranh vị nơi vương đình. Đối với Champa, đây là điều kiện thuận lợi cho sự tái thống nhất sau hai [[thế kỷ]] phân rã, tuy rằng hình thái [[phong kiến]] vẫn được bảo trì. Từ lúc này, nền văn hóa Champa dời hẳn trọng tâm tới lãnh địa [[Panduranga]], đồng thời đưa [[Po Klong Garai]] lên địa vị [[lãnh tụ]] của toàn khối.

Nhưng để giành được phần thắng, cũng như duy trì sự đô hộ Kampuchea, [[Panduranga]] phải gánh quá nhiều hao tổn. Bởi vậy, vào năm 1190, [[Jayavarman VII]] (lên ngôi năm 1181) nhờ sự trợ lực của [[Vidyanandana]]<ref>Sau trở thành [[Jaya Indravarman V]] của [[Vijaya (Champa)|Vijaya]].</ref> ([[vương tử]] [[Vijaya (Champa)|Vijaya]], vốn bất mãn với uy thế của [[Panduranga]]) đã quật khởi phản kháng được đạo quân chiếm đóng [[Panduranga]], vốn đã trở nên suy nhược trong thời gian quá dài lưu trú ở Kampuchea. Chẳng những thế, [[Jayavarman VII]] đuổi được tới tận [[lãnh thổ]] Champa, qua đó khối Champa lại thành phiên thuộc của Kampuchea, nhưng chỉ qua hình thức cống nạp chứ không có đóng quân như trước. Từ thời điểm này, Kampuchea không còn khả năng gây ảnh hưởng đến các tiểu quốc Champa nữa.

Về phần [[Po Klong Garai]], ông vẫn được các đấu thủ kiêng dè và nể trọng, đối với các tiểu quốc Champa còn lại thì [[Panduranga]] tồn tại tương đối độc lập suốt gần một [[thế kỷ]]. Trong giai đoạn trị vì sau, [[Po Klong Garai]] lo củng cố ưu thế của [[Panduranga]] bằng việc thi hành nhiều chính sách an dân, nhất là dựng các công trình [[thủy lợi]] lớn để cải tạo [[nông nghiệp]], trình độ của [[quân lực]] cũng liên tục được tăng cường để giữ vững lãnh địa. Nhờ thế, cả Kampuchea và [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] không tìm được bất cứ kẽ hở nào để trả đũa.

Đại thủy chiến kinh hoàng trên [[sóng]] [[nước]] [[Tonlé Sap]] là nguồn cảm hứng vô tận cho những tác phẩm [[điêu khắc]] ở [[Angkor Wat]] và [[Angkor Thom]]. Nhiều [[văn bi]] Champa tụng ca chiến tích hiển hách của [[Po Klong Garai]] được khai quật rải rác ở [[Nam Trung Bộ]], [[Nam Bộ]] và [[Tây Nguyên]] cho biết, người [[Panduranga]] rõ ràng suy tôn ông như một [[á thần]] từ sự kiện này.