Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chữ Tất-đàm”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Chữ Tất Đàm đổi thành Chữ tất-đàm: tên phiên âm |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 1:
{{Infobox Writing system
|name={{IAST|Siddhaṃ}}
|type=[[Abugida]]
|languages=[[Sanskrit]]
|time=c. [[600]]–c. [[1200]] tại [[Ấn Độ]], và hiện nay tại [[Trung Quốc]], [[Nhật Bản]], [[Việt Nam]]
|region=[[Ấn Độ]] [[Trung Quốc]] [[Nhật Bản]] [[Việt Nam]]
|fam1=[[Proto-Canaanite alphabet]] <sup>[a]</sup>
|fam2=[[Phoenician alphabet]] <sup>[a]</sup>
|fam3=[[Aramaic alphabet]] <sup>[a]</sup>
|footnotes=[a] Giả thuyết chữ Brāhmī có nguồn gốc từ Semitic chưa được thống nhất.
|fam4=[[Brāhmī script|Brāhmī]]
|fam5=[[Gupta script|Gupta]]
|sisters=[[Nāgarī script|Nāgarī]]<br />[[Śāradā script|Śāradā]]
|children=[[chữ Tây Tạng]] và hậu duệ của nó
|sample=siddham1.svg
|image_size=108px
|caption=Từ {{IAST|Siddhaṃ}} được viết bằng thể chữ {{IAST|Siddhaṃ}}
}}
'''Chữ Tất Đàm''' là một dạng văn tự cổ của [[tiếng Phạn]] được dùng để ghi chép kinh điển Phật giáo ở [[Ấn Độ]] thời xưa. Chữ này âm Phạn đọc là ''Siddham'' có nghĩa là "thành tựu"; chữ [[Devanagari]] viết là सिद. Khi chữ này truyền sang [[Trung Quốc]] thì được phiên ra nhiều âm khác nhau: Tất Đàm, Tất Đàn, Tất Đán, Thất Đán, Thất Đàn... Khi truyền sang [[Nhật Bản]] thì người Nhật gọi chữ này là ''Bonji''.
==Lịch sử==
Thời điểm ra đời của loại chữ này đến nay vẫn chưa thống nhất. Trong quyển "Thư pháp linh tự Đông Phương", John Stevens cho rằng chữ này được hình thành vào khoảng sau năm 700. Tuy nhiên thực sự thì chữ này đã có trước đó rất lâu. Điển hình là lá bối có ghi bài [[Bát Nhã Tâm Kinh]] bằng chữ Siddham được mang từ [[Ấn Độ]] sang [[Trung Quốc]] rồi người [[Nhật]] thỉnh về nước vào khoảng [[năm 610]]. Một số tài liệu cho rằng chữ này hình thành trong khoảng những năm 420-588 và xuất phát từ Nam Ấn.
Chữ Siddham hình thành trên cơ sở chữ cổ [[Gupta]] và sau đó nó làm nền tảng cho sự hình thành chữ Devanagari sau này. Kinh điển Phật giáo từ [[Ấn Độ]] thời xưa truyền sang các nước lân cận ở nhiều dạng văn tự khác nhau trong đó chữ Siddham mang tầm quan trọng nhất. Kinh tạng của Ngài [[Huyền Trang]] thỉnh về từ Ấn Độ (vào năm 645) được viết ở thể chữ này.
Hàng 17 ⟶ 33:
==Các giả thuyết về sự hình thành chữ Siddham==
[[Hình:
*Chữ Siddham dùng để ghi lại lời [[Phật]] dạy ở cảnh giới [[Long Cung]], do [[Long Thụ|Long Thọ Bồ Tát]] mang về truyền dạy lại. Do đó chữ này được gọi là Long Cung Tương Thừa.
*Chữ Siddham do [[Phạm Thiên]] tạo ra để làm phương tiện truyền đạt tri thức cho nhân loại. Do đó chữ này được gọi là Phạm Vương Tương Thừa hay Nam Thiên Tương Thừa.
Hàng 23 ⟶ 39:
*Chữ Siddham do [[Đại Nhật Như Lai]] truyền dạy. Do đó chữ này được gọi là [[Đại Nhật]] Tương Thừa. [[Kim Cương Tát Đỏa]] dùng chữ này để kết tập. Về sau [[Long Mãnh Bồ Tát]] vào tháp sắt thọ nhận và lưu truyền.
==Bảng mẫu tự
===Nguyên âm===
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|-
!Thể độc lập!!Phiên Latin!!Thể ghép với [[File:siddham_kya.svg|14px]]!!Thể độc lập!!Phiên Latin!!Thể ghép với [[File:siddham_kya.svg|14px]]
|-
| [[File:siddham_a.svg|24px]]||{{IAST|a}}||[[File:siddham_kya.svg|24px]]
| [[File:siddham_aa.svg|24px]]||{{IAST|ā}}||[[File:siddham_kyaa.svg|24px]]
|-
| [[File:siddham_i.svg|24px]]||{{IAST|i}}||[[File:siddham_kyi.svg|24px]]
| [[File:siddham_ii.svg|24px]]||{{IAST|ī}}||[[File:siddham_kyii.svg|24px]]
|-
| [[File:siddham_u.svg|24px]]||{{IAST|u}}||[[File:siddham_kyu.svg|24px]]
| [[File:siddham_uu.svg|24px]]||{{IAST|ū}}||[[File:siddham_kyuu.svg|24px]]
|-
| [[File:siddham_e.svg|24px]]||{{IAST|e}}||[[File:siddham_kye.svg|24px]]
| [[File:siddham_ai.svg|24px]]||{{IAST|ai}}||[[File:siddham_kyai.svg|24px]]
|-
| [[File:siddham_o.svg|24px]]||{{IAST|o}}||[[File:siddham_kyo.svg|24px]]
| [[File:siddham_au.svg|24px]]||{{IAST|au}}||[[File:siddham_kyau.svg|24px]]
|-
| [[File:siddham_am.svg|24px]]||{{IAST|aṃ}}||[[File:siddham_kyam.svg|24px]]
| [[File:siddham_ah.svg|24px]]||{{IAST|aḥ}}||[[File:siddham_kyah.svg|24px]]
|}
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|-
!Thể độc lập!!Phiên Latin!!Thể ghép với [[File:siddham_k.svg|14px]]!!Thể độc lập!!Phiên Latin!!Thể ghép với [[File:siddham_k.svg|14px]]
|-
| [[File:siddham_ri.svg|24px]]||{{IAST|ṛ}}||[[File:siddham_kri.svg|24px]]
| [[File:siddham_rii.svg|24px]]||{{IAST|ṝ}}||style="background:#dddddd;"|
|-
| [[File:siddham_li.svg|24px]]||{{IAST|ḷ}}||style="background:#dddddd;"|
| [[File:siddham_lii.svg|24px]]||{{IAST|ḹ}}||style="background:#dddddd;"|
|}
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|+Hình thức khác
|-
| [[File:siddham_aa1.svg|24px]] {{IAST|ā}}
| [[File:siddham_i1.svg|24px]] {{IAST|i}}
| [[File:siddham_i2.svg|24px]] {{IAST|i}}
| [[File:siddham_ii1.svg|24px]] {{IAST|ī}}
| [[File:siddham_ii2.svg|24px]] {{IAST|ī}}
| [[File:siddham_u1.svg|24px]] {{IAST|u}}
| [[File:siddham_uu1.svg|24px]] {{IAST|ū}}
| [[File:siddham_o1.svg|24px]] {{IAST|o}}
| [[File:siddham_au1.svg|24px]] {{IAST|au}}
| [[File:siddham_am1.svg|24px]] {{IAST|aṃ}}
|}
===Phụ âm===
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|-
!rowspan="3"|
!colspan="4"|[[Âm tắc]]
!rowspan="3"|[[Âm mũi]]
!rowspan="3"|[[Âm tiếp cận]]
!rowspan="3"|[[Âm sát]]
|-
!colspan="2" style="font-size:80%"|[[Vô thanh]]
!colspan="2" style="font-size:80%"|[[Hữu thanh]]
|-
! style="font-size:80%"|Âm không bật
! style="font-size:80%"|Âm bật
! style="font-size:80%"|Âm không bật
! style="font-size:80%"|Âm bật
|-
![[Âm họng]]
|colspan="6" style="background:#dddddd;"|
| [[File:siddham_h.svg|24px]] {{IAST|h}}
|-
![[Âm vòm mềm]]
| [[File:siddham_k.svg|24px]] {{IAST|k}}
| [[File:siddham_kh.svg|24px]] {{IAST|kh}}
| [[File:siddham_g.svg|24px]] {{IAST|g}}
| [[File:siddham_gh.svg|24px]] {{IAST|gh}}
| [[File:siddham_ng.svg|24px]] {{IAST|ṅ}}
|colspan="2" style="background:#dddddd;"|
|-
![[Âm vòm]]
| [[File:siddham_c.svg|24px]] {{IAST|c}}
| [[File:siddham_ch.svg|24px]] {{IAST|ch}}
| [[File:siddham_j.svg|24px]] {{IAST|j}}
| [[File:siddham_jh.svg|24px]] {{IAST|jh}}
| [[File:siddham_ny2.svg|24px]] {{IAST|ñ}}
| [[File:siddham_y.svg|24px]] {{IAST|y}}
| [[File:siddham_sh1.svg|24px]] {{IAST|ś}}
|-
![[Âm quặt lưỡii]]
| [[File:siddham_tt.svg|24px]] {{IAST|ṭ}}
| [[File:siddham_tth.svg|24px]] {{IAST|ṭh}}
| [[File:siddham_dd.svg|24px]] {{IAST|ḍ}}
| [[File:siddham_ddh.svg|24px]] {{IAST|ḍh}}
| [[File:siddham_nn.svg|24px]] {{IAST|ṇ}}
| [[File:siddham_r.svg|24px]] {{IAST|r}}
| [[File:siddham_ss.svg|24px]] {{IAST|ṣ}}
|-
![[Âm răng]]
| [[File:siddham_t.svg|24px]] {{IAST|t}}
| [[File:siddham_th.svg|24px]] {{IAST|th}}
| [[File:siddham_d.svg|24px]] {{IAST|d}}
| [[File:siddham_dh2.svg|24px]] {{IAST|dh}}
| [[File:siddham_n.svg|24px]] {{IAST|n}}
| [[File:siddham_l.svg|24px]] {{IAST|l}}
| [[File:siddham_s.svg|24px]] {{IAST|s}}
|-
![[Âm đôi môi]]
| [[File:siddham_p.svg|24px]] {{IAST|p}}
| [[File:siddham_ph.svg|24px]] {{IAST|ph}}
| [[File:siddham_b.svg|24px]] {{IAST|b}}
| [[File:siddham_bh.svg|24px]] {{IAST|bh}}
| [[File:siddham_m.svg|24px]] {{IAST|m}}
|colspan="2" style="background:#dddddd;"|
|-
![[Âm môi răng]]
| colspan="5" style="background:#dddddd;"|
| [[File:siddham_v3.svg|24px]] {{IAST|v}}
|colspan="1" style="background:#dddddd;"|
|}
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|+Mẫu tự ghép
|-
| [[File:siddham_kss.svg|24px]] {{IAST|kṣ}}
| style="background:#dddddd;"|[[File:siddham_llm.svg|24px]] {{IAST|llaṃ}}
|}
:{| class="wikitable" style="font-family:Arial;text-align:center;"
|+Hình thức viết khác (biến thể)
|-
| [[File:siddham_ch1.svg|24px]] {{IAST|ch}}
| [[File:siddham_j1.svg|24px]] {{IAST|j}}
| [[File:siddham_ny.svg|24px]] {{IAST|ñ}}
| [[File:Siddham_tt1.svg|24px]] {{IAST|ṭ}}
| [[File:Siddham_tth1.svg|24px]] {{IAST|ṭh}}
| [[File:Siddham_ddh1.svg|24px]] {{IAST|ḍh}}
| [[File:Siddham_ddh2.svg|24px]] {{IAST|ḍh}}
| [[File:siddham_nn1.svg|24px]] {{IAST|ṇ}}
| [[File:siddham_nn3.svg|24px]] {{IAST|ṇ}}
| [[File:Siddham_th1.svg|24px]] {{IAST|th}}
| [[File:Siddham_th2.svg|24px]] {{IAST|th}}
| [[File:siddham_dh.svg|24px]] {{IAST|dh}}
| [[File:Siddham_n2.svg|24px]] {{IAST|n}}
| [[File:Siddham_m1.svg|24px]] {{IAST|m}}
| [[File:Siddham_sh.svg|24px]] {{IAST|ś}}
| [[File:Siddham_sh2.svg|24px]] {{IAST|ś}}
| [[File:Siddham_v.svg|24px]] {{IAST|v}}
|}
==Bát Nhã Tâm Kinh viết bằng chữ Siddham==
[[Hình:heart_sutra_sdh.jpg]]
| |||