Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Kênh Vĩnh Tế”

Nguyên nhân là vào năm [[1816]], khi thành [[Châu Đốc]] được đắp xong, Trấn thủ trấn Vĩnh Thanh [[Lưu Phước Tường]] tâu lên, vua [[Gia Long]] xem địa đồ miền đất này liền truyền: ''Xứ này nếu mở đường thủy thông với [[Hà Tiên (tỉnh)|Hà Tiên]], thì hai đàng nông thương đều lợi. Trong tương lai, dân đến ở làng đông, đất mở càng rộng, sẽ thành một trấn to vậy''. Biết thế, nhưng vua chưa ra lệnh đào ngay vì ngại đây là vùng đất mới mở, nhân dân còn cơ cực, nếu bắt làm xâu thêm khổ sở, lòng dân sẽ không yên <ref>Theo ''Quốc triều sử toát yếu'', phần Chánh biên (bản dịch, tr. 130).</ref>

:''"[[Tháng chín|Tháng 9]], (cho) đào sông [[Châu Đốc]] thông với [[Hà Tiên (tỉnh)|Hà Tiên]], gọi là sông Vĩnh Tế <ref>Lẽ ra phải viết là "sau gọi là sông (kênh) Vĩnh Tế" mới đúng, vì lúc ấy kênh chưa đào và chưa được tứ danh. Có lẽ sử thần khi chép lại đã không chú ý đến thời gian tính trong lời nói của nhà vua (giải thích theo [[Nguyễn Văn Hầu]], tr. 193).</ref> Ngài ([[Gia Long]]) nghĩ trấn Vĩnh Thanh, trấn Hà Tiên gần nước [[Chân Lạp]] mà không có đàng thủy, qua lại không tiện. Lúc ấy có quan Chiêu thùy Chân Lạp là Đông Phòng sang chầu, Ngài đòi vào hỏi việc đào sông, (viên quan ấy) tâu rằng: 'Nếu đào sông ấy thời ích lợi cho dân Chân Lạp lắm'. Ngài vui lòng. Liền truyền dụ dân Vĩnh Thanh rằng: 'Công trình đào sông ấy rất khó, việc Nhà nước và cách phòng giữ bờ cõi quan hệ rất lớn. Các ngươi tuy khó nhọc một lần, mà ích lợi cho muôn đời ngày sau; dân ngươi phải báo cho nhau biết chớ nên sợ nhọc'"'' <ref>Theo ''Toát yếu'' (bản dịch, tr. 140). '''Thông tin thêm''': Vào thời điểm bắt đầu đào cho đến lúc hoàn thành xong kênh Vĩnh Tế, thì con kênh này là một con sông nhân tạo mang tính quốc tế, lộ trình của tuyến kênh đi qua lãnh thổ của cả hai nước [[Tên gọi Việt Nam#Đại Nam|Đại Nam]] và [[Campuchia|Cao Miên]]. Hai đoạn đầu (ngã ba [[sông Châu Đốc]] tại [[Châu Đốc]]) và cuối (ngã ba nối với sông Giang Thành [[hà Tiên (tỉnh)|tỉnh Hà Tiên]]) kênh nằm trên đất Đại Nam. Khúc giữa cắt qua huyện Chân Thành phủ Chân Thành (tức phủ Chân Chiêm) của Cao Miên. Huyện này đến năm [[1839]] mới được chính thức nhập vào Đại Nam, trở thành phủ Tĩnh Biên tỉnh Hà Tiên, gồm 2 huyện [[Hà Âm]] (nay là huyện [[Kiri Vong]] tỉnh [[Takéo]] Campuchia) và [[Hà Dương (huyện)|Hà Dương]] (nay là các huyện [[Tịnh Biên]] và [[Tri Tôn (huyện)|Tri Tôn]] tỉnh [[An Giang]] Việt Nam). Tháng 4 âm lịch năm 1824, Nặc Ông Chân ([[Ang Chan II]]), hiến tặng nhà Nguyễn thông qua [[Thoại Ngọc Hầu|Nguyễn Văn Thoại]] (để trả ơn Thoại), 3 vùng Chân Sum (còn gọi là Chân Thành hay Chân Chiêm, nằm giữa Giang Thành và Châu Đốc), Mật Luật (Ngọc Luật, cũng nằm giữa Giang Thành và Châu Đốc), Lợi Kha Bát ([[Prey Kabbas]] [[takéo|tỉnh Takeo]]). Nhà Nguyễn chỉ lấy 2 đất Chân Sum và Mật Luật. Chân Sum sau được phân vào hai huyện [[Hà Âm]] và Hà Dương từng thuộc phủ Tĩnh Biên Hà Tiên, trước khi chia về cho tỉnh [[An Giang]] (theo ''[[Đại Nam thực lục]]'', chính biên, đệ nhị kỷ, quyển CCVII, Thực lục về Thánh tổ Nhân hoàng đế, tập 5, trang 617).</ref>.

[[Tháng ba|Tháng 3]] ([[âm lịch]]) năm [[1820]], triều đình ra lệnh tạm dừng. Có thể vì vua [[Minh Mạng]] mới lên ngôi đang lo ổn định triều chính, vì loạn Sải Kế, và còn vì dịch bệnh (dịch tả) lúc bấy giờ đang hoành hành dữ dội...<ref>Theo Châu Hữu Hầu, trong thời gian kể từ [[tháng ba|tháng 3]] năm [[1820]] cho đến [[tháng hai|tháng 2]] năm [[1823]], triều Nguyễn định tái tục đào kênh cả thảy 3 lần, nhưng vì nhiều lý do đành phải hoãn (''Kỷ yếu'', tr. 56). Thông tin thêm: 'Toát yếu'' (bản dịch, tr. 148), chép: ''"[[Mùa thu]] qua [[mùa đông]] năm ấy ([[1820]]), khởi đầu từ [[Hà Tiên (tỉnh)|Hà Tiên]] suốt đến [[Miền Bắc (Việt Nam)|Bắc thành]], số dân chết đến 206.835 người, đó là không kể người ngoại tịch"'' (bản dịch, tr. 148). Trong số người chết có thi hào [[Nguyễn Du]].</ref>.

:''"Vĩnh Tế Hà: Ở về phía tây đồn [[Châu Đốc]]. Năm [[Kỷ Mão]] ([[1819]]) niên hiệu [[Gia Long]] thứ 18, đo thẳng từ hào sau phía phải đồn Châu Đốc lên phía tây, qua láng (bưng) bùn Ca Âm đến Kỳ Thọ (tục gọi là Cây Kè) dài 44.412 [[tầm]] thành ra 205 [[dặm Anh|dặm]] rưỡi (mỗi dặm bằng 1.700 thước nam), đặt tên là sông Vĩnh Tế...Ngày 15 [[tháng mười hai|tháng 12]] khởi công. Trừ đoạn láng bùn 4.075 tầm không đào đến, còn thật sự đào là 26.279 tầm, cân nhắc chỗ đào khó dễ, nhân lực nặng nhẹ, bắt đầu từ miệng hào đến láng bùn đất khô cứng có 7.575 tầm là phần việc của [[người Việt]], còn đất bùn nhão có 18.704 tầm là phần việc của dân Cao Miên (tức [[Chân Lạp]]). Đào bề ngang 15 tầm, sâu 6 thước ta, quan cấp mỗi tháng cho mỗi người là 6 quan tiền và 1 phương gạo. Đến ngày 15 [[tháng ba|tháng 3]] năm đầu thời [[Minh Mạng]] ([[1820]]) thì xong việc, cộng thành sông mới, bề dài 140 dặm, nối tiếp sông cũ đến cửa biển [[Hà Tiên (tỉnh)|Hà Tiên]], tổng cộng dài 205 dặm rưỡi mà đường sông đi lại rất thông. Từ đó kế hoạch quốc gia về biên giới cũng như sự buôn bán của nhân dân cùng hưởng sự tiện lợi vô cùng"''<ref>''Gia Định thành thông chí'': [http://lichsuvn.info/forum/showthread.php?t=4224&page=2]. Sách này ghi ngày xong việc là "15 [[tháng ba|tháng 3]] năm đầu thời [[Minh Mạng]]" ([[1820]]), là chưa chính xác. Bởi đó chỉ là xong giai đoạn đầu. Phải đào tiếp đến [[tháng năm|tháng 5]] ([[âm lịch]]) năm [[1824]] mới hoàn thành như ''Toát yếu'' (bản dịch, tr. 163) đã ghi.</ref>.

:''Kênh Vĩnh Tế, biển [[Hà Tiên (tỉnh)|Hà Tiên]],''