Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Babur”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n →Sáng lập đế quốc Mogul: replaced: thủ lãnh → thủ lĩnh using AWB |
nKhông có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 28:
}}
'''Babur''' ({{lang-fa|بابر|lit=Tiger|translit=Bābur}};{{sfnp|''EB''|1878}}<ref name="Dale2004" /> 14 tháng 2 năm 1483{{spaced ndash}}26 tháng 12 năm 1530), tên thật là '''Ẓahīr-ud-Dīn Muhammad''' ({{lang-fa|ظهیرالدین محمد|translit=Zahīr ad-Dīn Muhammad}}), là một nhà chinh phạt từ Trung Á. Dù ban đầu ông đã nhiều lần gặp thất bại, nhưng cuối cùng ông đã đặt nền móng cho [[Đế quốc Mogul|Triều đại Mogul]] tại [[tiểu lục địa Ấn Độ]] và trở thành hoàng đế khai quốc của triều đại này. Ông là hậu duệ trực hệ của nhà chinh phạt người Đột Quyết-Mông Cổ [[Thiếp Mộc Nhi]] (Tamurlane) của bộ tộc [[Barlas]], và nếu tính theo mẫu hệ thì có thể xem như ông là con cháu của Thành Cát Tư Hãn. Ông bị thấm nhuần bởi nền văn hoá Ba Tư và điều này ảnh hưởng đến những việc làm của ông và những người kế nhiệm ông, qua đó dẫn đến việc truyền bá văn hóa Ba Tư rộng rãi ở tiểu Lục địa Ấn Độ.<ref name="Ẓahīr-al-Dīn Moḥammad Bābor">F. Lehmann: [http://www.iranicaonline.org/articles/babor-zahir-al-din Ẓahīr-al-Dīn Moḥammad Bābor]. In [[Encyclopædia Iranica]]. Online Ed. December 1988 (updated August 2011). "Bābor, Ẓahīr-al-Dīn Moḥammad (6 Moḥarram 886-6 Jomādā I 937/14 February 1483 – 26 December 1530), Timurid prince, military genius, and literary craftsman who escaped the bloody political arena of his Central Asian birthplace to found the Mughal Empire in India. His origin, milieu, training, and education were steeped in Persian culture and so Bābor was largely responsible for the fostering of this culture by his descendants, the Mughals of India, and for the expansion of Persian cultural influence in the Indian subcontinent, with brilliant literary, artistic, and [[historiographical]] results."</ref><ref name="Robert L. Canfield 1991 p.20">Robert L. Canfield, Robert L. (1991). ''Turko-Persia in historical perspective'', Cambridge University Press, p. 20. "The Mughals-Persianized Turks who invaded from Central Asia and claimed descent from both Timur and Genghis – strengthened the Persianate culture of Muslim India".</ref>
Babur là con trai cả của [[Umar Sheikh Mirza]]. Ông lên ngôi nối nghiệp cha tại [[Fergana]] vào năm 1495 lúc mới 12 tuổi và ngay lập tức đã phải đối mặt với những cuộc nổi loạn của những người họ hàng. Chỉ hai năm sau, ông đánh chiếm thành [[Samarkand]], nhưng lại để mất thành Fergana không lâu sau đó. Khi cố gắng tái chiếm Fergana, ông lại đánh mất thành Samarkand. Năm 1501, những nỗ lực chiếm lại hai thành trì trên đã trở thành công cốc sau khi ông bị [[Muhammad Shaybani Khan]] đánh bại. Năm 1504, ông chiếm được [[Kabul]], vốn đang nằm trong sự sở hữu của một đứa bé sơ sinh, hậu duệ của [[Ulugh Begh]]. Babur kết bang giao với vua Ismail I của nhà Safavid và chiếm lại khu vực Trung Á, bao gồm cả thành Samarkand. Tuy nhiên, ông lại đánh mất nó cùng với các vùng đất khác mới chiếm được vào tay người Uzbek.
Sau khi đánh mất thành Samarkand lần thứ ba, Babur chuyển sự chú ý để tạo ra đế chế của mình tại phía bắc Ấn Độ. Vào lúc này, khu vực [[đồng bằng Ấn-Hằng]] ở phía bắc của tiểu lục địa Ấn Độ đang nằm dưới sự cai trị của [[Ibrahim Lodi]] thuộc [[vương triều Lodi]] của người Afghan, trong khi khu vực [[Rajputana]] nằm dưới sự kiểm soát của [[Rajput|Liên minh Rajput]] theo Ấn giáo, với Minh chủ là [[Rana Sanga]] của [[Mewar]]. Năm 1524, [[Daulat Khan Lodi]], một thành viên của triều đại Lodhi, vì muốn tạo phản nên đã cho mời Babur đến để lật đổ Ibrahim và trở thành vua. Babur đánh bại Ibrahim Lodi trong [[trận Panipat lần thứ nhất]] vào năm 1526 và thành lập đế quốc Mogul. Tuy nhiên, Babur ngay lập tức phải đối mặt với sự chống đối, lần này là từ Rana Sanga của Mewar, người coi Babur là một kẻ ngoại tộc. Rana đã bị đánh bại trong trận Khanwa.
Babur đã kết hôn nhiều lần. Những người nổi tiếng nhất trong số các con của ông bao gồm [[Humayun]], [[Kamran Mirza]] và [[Hindal Mirza]]. Babur mất năm 1530 và được kế vị bởi Humayun. Theo ước nguyện của Babur, di hài của ông được đem về an táng tại [[Vườn Babur|Bagh-e-Babur]] ở Kabul, [[Afghanistan]]. Là một hậu duệ của Thiếp Mộc Nhi, Babur luôn tự coi mình là một người Đột Quyết, mặc dù các tài liệu từ Uzbekistan tuyên bố ông là một người Uzbek. Babur được xem là một anh hùng dân tộc ở Uzbekistan và Kyrgyzstan. Nhiều bài thơ của ông cũng đã trở thành những bài hát dân ca phổ biến. Ông đã viết cuốn tự truyện của mình, ''[[Baburnama]]'', bằng [[tiếng Sát Hợp Đài]] và được dịch sang tiếng Ba Tư dưới triều đại của cháu nội ông là [[Akbar]].
== Sáng lập đế quốc Mogul ==
| |||