|
|strength1=78.790 binh sĩ
|strength2=25.000–40.000 binh sĩ
|casualties1=Chết trận 1.733{{sfn|Clodfelter|2017|p=249}}<br />Tổng số hy sinh 13.271<br />Bị thương 4.152<ref>[https://www.dmdc.osd.mil/dcas/pages/report_principal_wars.xhtml Official DOD data] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228202255/https://www.dmdc.osd.mil/dcas/pages/report_principal_wars.xhtml |date=February 28, 2014 }}</ref> <br />Đào ngũ 9.200+
|casualties2=25.000 chết & bị thương<br />(theo thống kê chính phủ Mexico){{sfn|Clodfelter|2017|p=249}}
}}
'''Chiến tranh Hoa Kỳ-Mexico''' ([[tiếng Anh]] [[Hoa Kỳ]]: '''Mexican-American War''' hay '''Mexican War''', [[tiếng Tây Ban Nha]] [[México]]: '''La Intervención Norteamericana''' hay '''La Invasión Estadounidense''', '''La Guerra de Defensa''') là cuộc chiến giữa [[Hoa Kỳ]] và [[México]] từ năm [[1846]] đến năm [[1848]]. Nguyên nhân chính là Hoa Kỳ chính thức sáp nhập lãnh thổ [[Texas]] vào Hoa Kỳ năm [[1845]]. Trước đó, ngay từ năm [[1836]], Mexico đã không công nhận sự sáp nhập này, luôn luôn coi Texas như là một lãnh thổ phản nghịch của Mexico.
Đối với Hoa Kỳ, chiến tranh với Mexico là một vấn đề chính trị giữa [[Đảng Whig (Hoa Kỳ)|đảng Whig]] chủ hòa và [[Đảng Dân chủ (Hoa Kỳ)|Đảng Dân chủ]] chủ chiến. Về phía Mexico, cuộc chiến chống Hoa Kỳ mang tính cách tự hào dân tộc hơn là bảo vệ lãnh thổ.
Hậu quả của cuộc chiến là Mexico phải nhượng thêm đất [[Alta California]] và [[Santa Fé de Nuevo México]] cho Hoa Kỳ, theo [[Hòa ước Guadalupe Hidalgo]]. Tổn thất lãnh thổ này khiến chính phủ đương thời của Mexico phải tiến hành chính sách thuộc địa trên các vùng phía bắc để ngăn chặn mất mát về sau.
[[Tập tin:México División Política-República Central.png|phải|nhỏ|250px|Territorial organization of Mexico between the First and Second Centralist Republic. Marked in red, the land claimed for the republic of Texas.]]
Sau Hiệp ước Córdoba, Mexico giành được độc lập vào năm 1821 từ [[Vương quốc Tây Ban Nha]] và [[Đế quốc Tây Ban Nha]] của nó, được biết đến với cái tên New Spain trong 300 năm trước, và sau một cuộc thử nghiệm ngắn về chế độ quân chủ, Mêhicô đã trở thành một nước cộng hòa vào năm 1824. ĐóCuộc làchiến đặcbắt trưngđầu bởivới sự bất ổn đáng kể, khiến nó thiếu sự chuẩn bị cho xungchiến độttranh tầm quốc tếgia chỉ có hai thập kỷ sau đó, khi cuộc chiến nổ ra vào năm 1846.<ref>Ramón [4]Alcaraz, ngườiet al. ''The Other Side or Notes for the History of the War between Mexico and the United States''. New York: Burt Franklin 1850, republished 1970, 1-2.</ref> Người Mỹ bản địa cuộc tấn công ởcác vùng đất Mexico thưa thớt cư phía bắc trong những thập kỷ trước cuộc chiến đãnhằm thúc đẩy chính phủ Mexico để tàihỗ trợ di cư từ Hoa Kỳ trêntới Mexico ở biên giới phía đông bắc của nó (từ năm 1803 với Mua LouisianatừLouisiana từ [[Đế chế Pháp]] (Pháp) của Hoàng đế [[Napoleon I]]) đến tỉnh Mêhicô của Texas để tạo ra một vùng đệm. Tuy nhiên, "những Texiansngười Texas" mới nổi lên đã phản đối chính phủ Mexico của Tổng thống / nhà độc tài Antonio López de Santa Ana, người đã chiếmbỏ đượcqua Hiến pháp Mexico năm 1824 trong cuộc Cách mạng Texas năm 1836 sau đó, tạo ra một nước cộng hòa không được Mexico công nhận, mà vẫn tuyên bố nóTexas là một phần của lãnh thổ quốc gia này. Năm 1845, Cộng hòa Tích cựcTexas đồng ý với đề nghị của Quốc hội Hoa Kỳ, và trở thành quốc gia thứ 28 trong LiênHợp minhchúng quốc vào ngày 29 tháng 12 năm đó.<ref [5]name="Republic of Texas">See {{cite web|url=http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/mzr02 |title="Republic of Texas" |accessdate=2014-07-05 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090429075659/http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/mzr02 |archivedate=April 29, 2009 |df= }}</ref>
Năm 1845, Tổng thống mới bầu của Hoa Kỳ [[James K. Polk]] đưa ra đề xuất với chính phủ Mexico để mua những vùng đất tranh chấp giữa sông Nueces và sông [[Rio Grande]] ở phía nam. Khi đề nghị đó bị từ chối, Tổng thống Polk đã đưa quân đội Hoa Kỳ ra lệnh cho Thiếu tá Zachary Taylor ở phía nam vào lãnh thổ tranh chấp. Các lực lượng Mexico đã tấn công tiền đồn của quân đội Hoa Kỳ (" Thornton Affair ") trong vùng đất bị chiếm đóng, giết chết 12 lính Mỹ và bắt giữ 52 người. Lực lượng quân đội Mexico này sau đó đã vây hãm một pháo đài của Mỹ dọc theo Rio Grande. [6]<ref>History.com</ref> Polk đã trích dẫn cuộc tấn công này như là một cuộc xâm lược được gọi là củavào lãnh thổ Hoa Kỳ, và yêu cầu Quốc hội tuyên chiến.
Lực lượng Hoa Kỳ nhanh chóng chiếm đóng thủ phủ của Santa Fe de Nuevo México dọc theo thượng lưu Rio Grande và vùng lãnh thổ bờ biển Thái Bình Dương của Alta California (Upper California) và sau đó xâm chiếm miền Nam vào các khu vực của Mexico (Mexico ngày nay là đông bắc Mexico và tây bắc Mexico); Trong khi đó, TĐTV Thái Bình Dương của Hải quân Hoa Kỳ tiến hành một cuộc phong tỏa, và kiểm soát một số cuộc oanh kích trên bờ biển phía tây Thái Bình Dương Thái Bình Dương ở vùng Baja California. Quân đội Hoa Kỳ, dưới sự chỉ huy của Thiếu tướng Winfield Scott, sau một vài cuộc kháng chiến khốc liệt của cuộc kháng chiến chống quân đội Mexico bên ngoài thủ đô, Mexico City, cuối cùng đã chiếm được thành phố, đã đi về phía tây từ cảng Veracruz, nơi mà người Mỹ đã tổ chức cuộc đổ bộ đổ bộ đầu tiên của họ trên bờ biển Vịnh Mexico.
Hiệp ước Guadalupe Hidalgo năm 1848, bắtký buộc vàovới chính phủ Mexico còn sót lại, đã kết thúc chiến tranh và chỉtạo ra hậu quả chính của nó là Sự nhượng bộđất của Mexico ở các vùng phía bắc Alta California và Santa Fe de Nuevo México đếncho Hoa Kỳ. Mỹ đồng ý chi 15 triệu đô la bồi thường thiệt hại vật chất cho chiến tranh. Ngoài ra, Hoa Kỳ đãđồng thừaý nhận khoản nợ 3,25 triệu đô la Mỹ mà chính phủ Mexico đã phải trả cho công dân Hoa Kỳ. Mexico thừa nhận sự mất mát của tỉnh, sau đó là Cộng hoà Texas (và bây giờ là bang Texas), và sau đó đã trích dẫn và thừa nhận Rio Grande là đường biên giới quốc gia tương lai phía bắc của nóquốc gia này với Hoa Kỳ. Mê-hi-cô đã mất hơn một phần ba lãnh thổ ban đầu từ sựkhi được độc lập năm 1821.
Sự mở rộng lãnh thổ của Hoa Kỳ đối với bờ biển Thái Bình Dương là mục tiêu của Polk, lãnh đạo của Đảng Dân chủ.<ref>See [7https://books.google.com/books?id=vfhAAAAAIAAJ&pg=PA658 Rives, ''The United States and Mexico'', vol. 2, p. 658]</ref> Thoạt tiên, cuộc chiến tranh ở Hoa Kỳ đang có nhiều tranh cãi, với Đảng Whig, chống đế quốc, và các yếu tố chống nô lệ phản đối mạnh mẽ. Các nhà phê bình ở Mỹ chỉ ra thương vong nặng nề của quân đội Mỹ (so với xung đột trước đó cho đến nay trong lịch sử ngắn của Mỹ trong Chiến tranh Cách mạng (1775-1783), hải quân Quasi-chiến với Pháp (1796-1800), hai ngắn Barbary Chiến tranh (1801-1804, 1815), cuộc xung đột lần thứ hai với Vương quốc Anhtrong Chiến tranh năm 1812 (1812-1815) và Cuộc Chiến tranh Thổ dân Mỹ đang diễn ra ở các khu vực phía tây) xung đột với chi phí tiền tệ cao. Chiến tranh càng làm tăng thêm cuộc tranh luận về chế độ nô lệ ở Hoa Kỳ, góp phần gây tranh cãi gay gắt lên tới đỉnh điểm trong cuộc nội chiến Hoa Kỳ (1861-1865).
Ở Mêhicô, cuộc chiến tranh xảy ra trong lúc các bất ổn chính trị trong nước vẫn tiếp tục gia tăng và gây hỗn loạn trong suốt cuộc xung đột. Sự thất bại quân sự và mất lãnh thổ là một cú đấm thảm khốc, khiến cho Mexico phải nhập "giai đoạn tự kiểm tra... vì các nhà lãnh đạo của họ đã tìm cách xác định và giải quyết các lý do đã dẫn đến một cuộc đổ vỡ như vậy." [8] Ngay sau chiến tranh, một số người Mexico nổi tiếng đã viết rằng cuộc chiến đã dẫn đến "tình trạng suy thoái và hủy hoại" ở Mexico, tuyên bố thêm, "vì nguồn gốc thực sự của chiến tranh, có đủ để nói rằng tham vọng điên loạn của Hoa Kỳ, do sự yếu đuối của chúng ta gây ra ".[9]Sự thay đổi ở biên giới Mexico-Mỹ đã khiến nhiều công dân Mê-xi-cô xa cách với chính phủ quốc gia của họ. Đối với những người bản xứ chưa bao giờ chấp nhận quy tắc Tây Ban Nha hoặc Mexico, sự thay đổi biên giới có nghĩa là mâu thuẫn với một sức mạnh bên ngoài mới.
|
