Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Kitô giáo”

'''Kitô giáo''' (thuật ngữ phiên âm) hay '''Cơ Đốc giáo''' (thuật ngữ [[phiên âm Hán-Việt|Hán-Việt]]) là một trong [[các tôn giáo khởi nguồn từ Abraham]],<ref>Fowler, Jeaneane D. ''World Religions:An Introduction for Students''. Sussex Academic Press (1997), p. 131. ISBN 1-898723-48-6.</ref><ref>McManners, John. ''Oxford Illustrated History of Christianity''. Oxford University Press (1990), p. 301–303.</ref> [[Abraham]] là tổ phụ của người Do Thái và người Ả Rập (hai tôn giáo còn lại là [[Do Thái giáo]] và [[Hồi giáo]]), đặt nền tảng trên giáo huấn, [[Sự chết của Chúa Giêsu|sự chết trên thập tự giá]] và [[Sự phục sinh của Chúa Giêsu|sự sống lại]] của [[Giê-su|Chúa Giêsu Kitô]] như được ký thuật trong [[Tân Ước|Kinh thánh Tân Ước]].<ref>[[BBC]], [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/ ''BBC - Religion & Ethics - Christianity'']</ref> [[Kitô hữu]] (Cơ Đốc nhân) tin rằng Giêsu là Con của Thiên Chúa và là [[Messiah|Đấng Messiah]] của [[người Do Thái]] như đã được tiên báo trong [[Cựu Ước|Kinh thánh Cựu Ước]]. Thuộc [[thuyết độc thần|tôn giáo độc thần]],<ref name="Monotheism">The [[Catholic Encyclopedia]], Volume IX, [http://www.newadvent.org/cathen/10499a.htm ''Monotheism'']; [[William F. Albright]], ''From the Stone Age to Christianity''; [[H. Richard Niebuhr]]; About.com, [http://ancienthistory.about.com/od/monotheisticreligions/ ''Monotheistic Religion resources'']; Jonathan Kirsch, ''God Against the Gods''; Linda Woodhead, ''An Introduction to Christianity''; [[Columbia Encyclopedia|The Columbia Electronic Encyclopedia]] [http://www.infoplease.com/ce6/society/A0833762.html ''Monotheism'']; The New Dictionary of [[Cultural literacy|Cultural Literacy]], [<!--http://www.bartleby.com/59/5/monotheism.html-->http://web.archive.org/web/20071212011435/http://www.bartleby.com/59/5/monotheism.html ''monotheism'']; New Dictionary of Theology, [http://www.ntwrightpage.com/Wright_NDCT_Paul.htm ''Paul''], p. 496-99; David Vincent Meconi, "Pagan Monotheism in Late Antiquity" in ''Journal of Early Christian Studies'', p. 111–12</ref> hầu hết [[Kitô hữu]] tin rằng chỉ có một [[Thiên Chúa]] duy nhất hiện hữu trong ba thân vị ([[tiếng Hy Lạp]]: ''hypostasis'') gọi là [[Ba Ngôi]].<ref>Fowler, Jeaneane D. ''World Religions:An Introduction for Students''. p. 58. Sussex Academic Press (1997). ISBN 1-898723-48-6.</ref> Kitô giáo bao gồm nhiều truyền thống tôn giáo với các dị biệt văn hóa, cũng như các xác tín và [[hệ phái]] khác nhau. Trải qua hai [[thiên niên kỷ]], Kitô giáo tự hình thành nên ba nhánh chính là [[Giáo hội Công giáo Rôma|Công giáo Rôma]], [[Chính thống giáo Đông phương]] và [[TinKháng LànhCách]] (cònthường gọi là KhángTin CáchLành). Tính chung, đây là tôn giáo lớn nhất thế giới với 2,4 tỉ tín hữu, chiếm khoảng 33% dân số thế giới (năm 2015).

Trong [[tiếng Việt]], bên cạnh từ "Kitô" (như Kitô giáo) phiên âm qua tiếng Bồ Đào Nha, và thường được sử dụng bởi tín hữu Công giáo, còn có từ "Cơ Đốc" (như Cơ Đốc giáo) xuất phát từ [[chữ Hán|chữ Nho]] (基督) và thường được nhữngtín người theo đạohữu [[Tin Lành]] sử dụng. Trong khi người Công giáo dùng chữ "Kitô" để chỉ Giêsu, người Tin Lành thường dùng chữ "Christ". Ngoài ra, một số người cũng dùng cách gọi '''Thiên Chúa giáo''' để chỉ Công giáo nói riêng và Kitô giáo nói chung.

Vậy tâm điểm việc [[cứu rỗi]] của Kitô giáo là Chúa Giêsu, do đó trọng tâm của cuộc sống Kitô hữu là niềm xác tín rằng Chúa Giêsu là Con Thiên Chúa giáng trần, là [[Messiah|Đấng Mê-si-a]], và là [[Kitô|Đức Ki-tô]]. Danh hiệu "Messiah" có nguồn gốc từ tiếng Hebrew מָשִׁיחַ (''māšiáħ''), nghĩa là "đấng được xức dầu", chuyển ngữ sang tiếng Hy Lạp là Χριστός (''Khristos'').<ref>McGrath, Alister E. ''Christianity:An Introduction''. Pp 4-6. Blackwell Publishing (2006). ISBN 1-4051-0899-1.</ref>

Kitô giáo được biết đến từ [[thế kỷ 1|thế kỷ thứ nhất]] khi các môn đồ của Chúa Giêsu được gọi là [[Kitô hữu]] tại thành [[Antiochia]] xứ [[Syria (khu vực)|Syria]](nay thuộc [[Thổ Nhĩ Kỳ]] ngày nay), nơi họ đến để lánh nạn và định cư sau những cuộc bức hại đầu tiên tại xứ [[Judea]]. Nền thần học của Kitô giáo sơ khai được thành lập và truyền bá bởi [[sứ đồ Phaolô]] và các [[Mười hai sứ đồ|sứ đồ]] khác.

Kitô hữu xem sự phục sinh của Giêsu là nền tảng của đức tin và là biến cố quan trọng nhất trong lịch sử nhân loại.<ref>[[Hank Hanegraaff|Hanegraaff, Hank]]. ''Resurrection: The Capstone in the Arch of Christianity''. Thomas Nelson (2000) ISBN 0-8499-1643-7.</ref> Theo Tân Ước, Giêsu là tâm điểm của Kitô giáo, bị đóng đinh trên thập tự giá, chết và [[chôn cất Giêsu|chônmai táng]] trong mộ, đến ngày thứ ba thì sống lại.<ref>[http://www.biblegateway.com/passage/?search=John%2019:%2030-31;&version=19; Phúc âm John 19: 30-31], [http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mark%2016;&version=19; Phúc âm Mark 16],</ref> Theo ký thuật của Tân Ước, sau khi sống lại, Giêsu, trong những lần khác nhau tại những địa điểm khác nhau, đã đến gặp mười một sứ đồ và các môn đồ, trong đó có lần xuất hiện trước sự chứng kiến của "hơn năm trăm người",<ref>[http://www.biblegateway.com/passage/?search=ICorinthians%2015:5-7;&version=19; 1Cor 15:5-7]</ref> sau đó thì về trời.

Trong suốt ba thế kỷ đầu tiên, Kitô giáo lan truyền nhanh chóng trong suốtkhu bavực thế[[Địa kỷTrung Hải]] và được truyền tươngbá đốira ancả bìnhbên củangoài [[Đế quốc La Mã]]:

[[Tập tin:Ichthus.svg|nhỏ|trái|210px|Vào thuở Kitô giáo sơ khởi, một tín hữu có thể vẽ một cung trên đất khi gặp một người khác, nếu chia sẻ cùng niềm tin, người này sẽ vẽ tiếp một cung nữa để hoàn chỉnh hình con cá ([[ICHTHUSIchthys]] - ΙΧΘΥΣ), một biểu trưng của Kitô giáo.]]

Tại [[Châu Âu|Âu châu]], chịu ảnh hưởng từ cuộc [[Cải cách Tin Lành|Cuộc Cải cách Kháng nghị]] (''Protestant Reformation'') vào [[thế kỷ 16]] nhiều giáo hội đã từ chối thần phục [[Tòa Thánh]] vì họ cho rằng có sự lạm dụng trong cơ cấu quyền lực được tập trung vào ngai [[Giáo hoàng]] cũng như bên trong cấu trúc quyền lực này đã nảy sinh nhiều sai lạc về thần học và sống đạo.<ref name="Simon">{{Chú thích sách |first=Edith |last=Simon |title=Great Ages of Man: The Reformation |pages=p. 39, 55-61. |publisher=Time-Life Books |year=1966 |isbn=0662278208}}</ref> Các vấn đề mấu chốt trong cuộc tranh luận đã được tóm tắt trong năm mệnh đề ''sola'' nổi tiếng (xem [[Năm Tín lý Duy nhất]]):

Đức tin Công giáo và Kháng Cách đặt chân đến [[Bắc Mỹ]] (và sau đó là [[Châuchâu Úc]]) bởi các di dân đến từ [[Châuchâu Âu]].

Kitô giáo chia ra nhiều nhánh, bao gồm hơn 1,1 tỉ người [[Công giáo]],<ref>{{chú thích web|title=Number of Catholics on the Rise|url=https://zenit.org/articles/number-of-catholics-on-the-rise/|publisher=Zenit|date = ngày 27 tháng 4 năm 2010}}</ref> khoảng 800 triệu người theo các hệ phái [[TinKháng LànhCách]] (trong đó có 85 triệu tín hữu [[Anh giáo]]), 300 triệu người [[Chính thống giáo Đông phương|Chính thống giáo]], và những giáo hội "ngoại vi" ([[Nhân Chứng Giê-hô-va|Nhân chứng Jehovah]], [[Giáo hội Cơ Đốc Phục lâm An thất nhật]], [[Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô|Giáo hội Mormon]]...) có hơn 40 triệu tín hữu. Các giáo phái này tự nhận mình thuộc Kitô giáo nhưng họ không được công nhận bởi cộng đồng Kitô giáo vì cớ các học thuyết không chính thống của họ.

Tuy Kitô giáo là tôn giáo lớn nhất thế giới<ref name="Adherents - Religion Sizes">{{Chú thích web|url = http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html| title = Major Religions Ranked by Size|publisher = Adherents|accessdate = ngày 31 tháng 12 năm 2007}}</ref> và đang duy trì bộnhiều máynguồn lực cho việc truyền giáo khổng lồ, lại không đạt được mức độ tăng trưởng nhưcủa các tônKitô giáo khácchỉ cũngxấp nhưxỉ khôngmức theochung kịpcủa tốcthế độgiới. giaTheo tăngdự dânđoán, sốvào nửa sau thế giới.kỷ Trong21, số khilượng dân số toànHồi cầugiáo tăngsẽ 1,25%vượt mỗiqua nămKitô thìgiáo mứcđể tăngtrở trưởngthành của Kitôtôn giáo chỉlớn khoảngnhất 1,12%thế giới.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/04/06/why-muslims-are-the-worlds-fastest-growing-religious-group/|title=Why Muslims are the world’s fastest-growing religious group|date=2017-04-06|website=Pew Research Center}}</ref>

Không phải mọi người xưng nhận mình là [[Kitô hữu]] (Cơ Đốc nhân) đều chấp nhận tất cả, hoặc ngay cả hầu hết, các quan điểm thần học của giáo hội của họ. Giống như người [[Do Thái giáo]], Kitô hữu phương Tây chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi [[Thời kỳ Khai sáng|Phong trào Khai sáng]] (''Enlightenment'') từ cuối [[thế kỷ 17]] tới [[thế kỷ 18]]. Có lẽ sự thay đổi quan trọng nhất đối với họ là nguyên tắc [[phân ly giữa giáo hội và nhà nước]], chấm dứt những ưu đãi tôn giáo được nhà nước bảo hộ đã hiện hữu lâu đời tại nhiều nước Âu châu. Ngày nay một người, như là một công dân tự do, có quyềnthể bất đồng với giáo hội của mình về các vấn đề khác nhau và có quyền rời bỏ giáo hội tuỳ thíchý muốn. TrongTrên thực tế, nhiều người đã bỏ giáo hội và phát triển các hệ thống triết lý tôn giáo khác như [[Thần giáo tự nhiên]] (''Deism''), [[Nhất vị thần giáo]] (''Unitarianism''), hoặc chọn lựa trở nên [[vô thần]] (''atheist''), [[bất khả tri]] (''agnostic''), hay là [[nhân bản chủ nghĩa]] (''humanist''). Một số người ở lại giáo hội đề xuất [[Kitô giáo tự do|chủ nghĩa tự do]] (''liberalism'') bên trong nền thần học Kháng Cách. Còn trong Giáo hội Công giáo, [[chủ nghĩa tân thời (Công giáo Rôma)|chủ nghĩa tân thời]] (''modernism'') xuất hiện vào cuối [[thế kỷ 19]] khuyến khích các quan điểm và hình thức trình bày mới không theo truyền thống giáo hội.

Vào đầu [[thế kỷ 20]], trào lưu tự do phát triển mạnh tại Âu châu và Bắc Mỹ, đến thập niên 1960, kiểm soát nhiều giáo phái [[Kháng Cách chính lưu|chính lưu]] (''mainline'') tại [[Hoa Kỳ]] và [[Canada]]. Dù vậy, ngày nay trào lưu này đã thoái trào. Vào đầu [[thế kỷ 21]], tuy thế giới thế tục, đặc biệt là các phương tiện truyền thông vẫn xem các nhà thần học tự do như là đại biểu và phát ngôn viên cho Kitô giáo, các nhà thờ theo khuynh hướng tự do đang thu hẹp dần. Một phần là do những nỗ lực của khuynh hướng Phúc âm, phần khác là vì nhiều người trong số họ đang trở lại với các giá trị Kitô giáo truyền thống.

Một phong trào có ảnh hưởng lớn và đang phát triển mạnh, đặc biệt ở phương Tây và Hoa Kỳ là [[phong trào Tin lànhLành]] hay chủ nghĩa Phúc âm. Họ có mặt và hoạt động tích cực trong hầu hết các giáo phái Kháng Cách, trong một số trường hợp họ là thành phần đa số. Những người Phúc âm thường chủ trương "xuyên giáo phái", họ thích tạo lập các mối quan hệ chính thức hoặc không chính thức với những người Phúc âm trong các giáo phái khác hơn là quan hệ với những người không Phúc âm trong vòng giáo phái của họ. Tín hữu Phúc âm nhấn mạnh đến sự cần thiết phải có kinh nghiệm quy đạo của mỗi cá nhân và tin Chúa Giêsu là Cứu Chúa và Thiên Chúa. Họ tin vào sự tái lâm của Chúa Kitô, tính chân xác của Thánh Kinh và tin vào phép mầu.

Nền thần học được xác lập vững chắc từ ban đầu và được chấp nhận rộng rãi giữa ba nhánh chính của Kitô giáo -– [[Giáo hội Công giáo Rôma|Công giáo]], [[Chính thống giáo Đông phương|Chính thống giáo]] và [[Tin Lành|Kháng Cách]] -– khẳng định những xác tín căn bản của Kitô giáo bao gồm:

* Thiên Chúa là [[Ba Ngôi]] hằng có đời đời, là thực thể vĩnh cửu duy nhất, hiện hữu trong ba thânngôi vị: [[Chúa Cha]], [[Giê-su|Chúa Con]] (Ngôi Lời trở thành xác thịt là Chúa Giêsu Kitô) và [[Chúa Thánh Linh]].<ref name=autogenerated1 />

{{main|Văn hóa Kitô giáo|Vai trò của Kitô giáo trong nền văn minh}}

Kitô giáo có một ảnh hưởng quan trọng lên [[giáo dục]], khoa học và [[y học]] khi mà giáo hội đã tạo dựng nên các nền tảng của hệ thống giáo dục phương Tây,<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67592/Forms-of-Christian-education Encyclopædia Britannica] Forms of Christian education</ref> cùng với đó Kitô giáo là nhà bảo trợ cho việc hình thành các [[đại học thời Trung Cổ|đại học]] trong [[thế giới phương Tây]] khi mà [[viện đại học]] thường được xem là một thể chế có nguồn gốc Kitô giáo thời [[Trung cổ]].<ref name="Rüegg, Walter 1992, pp. XIX">Rüegg, Walter: "Foreword. The University as a European Institution", in: ''A History of the University in Europe. Vol. 1: Universities in the Middle Ages'', Cambridge University Press, 1992, ISBN 0-521-36105-2, pp. XIX–XX</ref><ref name=verger1999>{{chú thích sách |last=Verger |first=Jacques |date=1999 |authorlink=:fr:Jacques Verger|title=Culture, enseignement et société en Occident aux XIIe et XIIIe siècles |edition=1st |trans_title= |language=Pháp |location= |publisher=Presses universitaires de Rennes in Rennes |isbn=286847344X |url=https://openlibrary.org/works/OL822497W |accessdate=ngày 17 tháng 6 năm 2014 |ref=harv}}</ref> NhiềuXuyên suốt dòng lịch sử, nhiều [[Danh sách nhà khoa học- giáo sĩ Công giáo Rôma|giáo sĩ]] xuyên suốt dòng lịch sử đã có các cống hiến quan trọng cho khoa học, đặc biệt là các tu sĩ [[Dòng Tên]] có nhiều đóng góp đáng kể vào [[Lịch sử khoa học|sự phát triển của khoa học]].,<ref>Susan Elizabeth Hough, ''Richter's Scale: Measure of an Earthquake, Measure of a Man'', Princeton University Press, 2007, ISBN 0691128073, [http://books.google.com/books?id=rvmDeAxEiO8C&pg=PA68 p. 68.]</ref><ref>{{chú thích sách |last=Woods |first=Thomas E.|authorlink=Thomas Woods|year=2005 |title=How the Catholic Church Built Western Civilization |location=Washington, DC |publisher=Regnery |isbn= 0-89526-038-7}}</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/302999/Jesuit Encyclopædia Britannica] Jesuit</ref> hoạt động trong lĩnh vực khoa học và có nhiều đóng góp quan trọng cho [[Lịch sử khoa học|sự phát triển của khoa học]].<ref>Hannam, James (2009). ''God's Philosophers: How the Medieval World Laid the Foundations of Modern Science''. Icon Books.</ref><ref>Wallace, William A. (1984). ''Prelude, Galileo and his Sources. The Heritage of the Collegio Romano in Galileo's Science''. N.J.: Princeton University Press.</ref> Ảnh hưởng của Kitô giáo lên nền văn minh có thể kể đến [[phúc lợi xã hội]],<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67594/Church-and-social-welfare Encyclopædia Britannica] Church and social welfare</ref> thành lập các [[bệnh viện]],<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67597/Care-for-the-sick Encyclopædia Britannica] Care for the sick</ref> [[kinh tế]] (như [[đạo đức lao động Tin Lành]]),<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67599/Property-poverty-and-the-poor Encyclopædia Britannica] Property, poverty, and the poor,</ref><ref>{{chú thích sách|last=Weber|first=Max|title=[[Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản]]|year=1905}}</ref> [[chính trị]],<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67577/Church-and-state Encyclopædia Britannica] Church and state</ref> [[kiến trúc]],<ref name= BF>Sir [[Banister Fletcher]], ''History of Architecture on the Comparative Method''.</ref> [[văn học]]<ref>Buringh, Eltjo; van Zanden, Jan Luiten: "Charting the "Rise of the West": Manuscripts and Printed Books in Europe, A Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries", ''The Journal of Economic History'', Vol. 69, No. 2 (2009), pp. 409–445 (416, table 1)</ref> và đời sống [[gia đình]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/115240/Christianity/67603/The-tendency-to-spiritualize-and-individualize-marriage Encyclopædia Britannica] The tendency to spiritualize and individualize marriage</ref>