Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Franklin D. Roosevelt”

|birth_place = [[Hyde Park, New York|Hyde Park]], [[New York (tiểu bang)|New York]], {{flag|[[Hoa Kỳ}}]]

|death_place = [[Warm Springs, Georgia|Warm Springs]], [[Georgia]], {{flag|[[Hoa Kỳ}}]]

'''Franklin Delano Roosevelt''' (phiên âm [[tiếng Việt]]: '''Phranh-kơ-lin Đê-la-nô Ru-giơ-veo''') ([[30 tháng 1]] năm [[1882]] – [[12 tháng 4]] năm [[1945]], thường được gọi tắt là '''FDR''') là [[Tổng thống Hoa Kỳ]] thứ 32 và là một khuôn mặt trung tâm của các sự kiện thế giới trong giữa [[thế kỷ XX]]. Là [[tổng thống Hoa Kỳ]] duy nhất được bầu hơn hai nhiệm kỳ, ông tạo ra một liên minh bền vững giúp tái tổ chức nền [[chính trị Hoa Kỳ]] trong nhiều thập niên. FDR đánh bại đương kim tổng thống [[Đảng Cộng hòa (Hoa Kỳ)|Cộng hòa]] là [[Herbert Hoover]] trong cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 năm 1932 ở thời điểm tệ hại nhất của cuộc [[Đại khủng hoảng]]. Chính nhờ vào chủ nghĩa lạc quan và sự năng nổ hoạt động của ông đã làm cho tinh thần quốc gia sống dậy. Tuy nhiên các sử gia và kinh tế gia vẫn còn đang tranh luận về tính thông thái trong các chính sách của ông. Ông lãnh đạo Hoa Kỳ qua [[Chiến tranh thế giới thứ hai]], mất khi đang bắt đầu nhiệm kỳ thứ tư của mình khi chiến thắng [[Đức]] và [[Nhật Bản|Nhật]]gần đangkề gầnmột kềbên.

Trong một trăm ngày đầu tiên với vai trò tổng thống, bắt đầu từ ngày 4 tháng 3 năm 1933, Roosevelt đã khởi động rất nhiều chương trình lớn khác nhau. Trong nhiệm kỳ đầu tiên (1933–37), FDR đã hướng dẫn [[Quốc hội Hoa Kỳ]] thông qua chương trình kinh tế [[Chính sách kinh tế mới (Hoa Kỳ)|Kinh tế Mới]]. Đây là một loạt gồm nhiều chương trình phức hợp lớn có liên quan với nhau nhằm giải cứu khủng hoảng (đặc biệt là tạo ra các việc làm của chính phủ dành cho người thất nghiệp) và cải cách kinh tế (theo ông có nghĩa là lập ra quy định kiểm soát đối với [[Phố Wall]], ngân hàng và giao thông). Nền kinh tế cải thiện nhanh chóng từ năm [[1933]] đến [[1937]] nhưng lúc đó cũng đang rơi vào một tình trạng khủng hoảng sâu. Liên minh bảo thủ lưỡng đảng hình thành vào năm 1937 đã ngăn cản ông "đưa người" vào [[Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ]] hoặc thông qua quá nhiều luật mới; liên minh này cũng đã hủy bỏ phần lớn các chương trình trợ cấp khi tình trạng thất nghiệp thực tế chấm dứt trong suốt [[Chiến tranh thế giới thứ hai]]. Phần lớn các quy định kiểm soát thương nghiệp chấm dứt vào khoảng thời gian từ năm 1975–85, trừ quy định kiểm soát đối với [[Phố Wall]] do [[Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Hoa Kỳ]] đảm trách vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Cùng với một số chương trình nhỏ hơn, chương trình lớn còn tồn tại đến ngày nay là chương trình [[An sinh Xã hội (Hoa Kỳ)|An sinh Xã hội]] được quốc hội thông qua năm [[1935]].

Vào lúc [[Chiến tranh thế giới thứ hai]] sắp bùng nổ sau năm [[1938]] khi [[Nhật Bản]] xâm lược [[Trung Hoa Dân Quốc (1912-1949)|Trung Hoa]] và [[Đức Quốc xã]] trở nên hiếu chiến, FDR đã giang tay hỗ trợ [[tài chính]] và [[ngoại giao]] mạnh mẽ cho [[Trung Quốc|Trung Hoa]] và [[Anh Quốc]] trong lúc vẫn duy trì chính thức tình trạng trung lập. Mục tiêu của ông là phải tạo cho nước [[Hoa Kỳ|Mỹ]] thành "kho vũ khí dân chủ" — cung cấp đạn dược vũ khí trong khi các quốc gia khác thực hiện việc chiến đấu. Tháng 2 năm 1941, với sự chấp thuận của [[Quốc hội Hoa Kỳ]] thông qua [[Đạo luật Lend-Lease]], Roosevelt cung cấp viện trợ cho các quốc gia chiến đấu chống [[Đức Quốc Xã|Đức Quốc xã]] bên cạnh [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh Quốc]]. Ông được [[Quốc hội Hoa Kỳ]] gần như nhất trí cho phép tuyên chiến với [[Nhật Bản]] sau khi Nhật Bản [[trận Trân Châu Cảng|Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng]] vào ngày 7 tháng 12 năm 1941. Ông trông coi việc tổng động viên toàn lực nền [[kinh tế Hoa Kỳ]] để hỗ trợ cho những nỗ lực chiến tranh của đồng minh, bị chỉ trích vì lúng túng lúc ban đầu nhưng chứng kiến tình trạng [[thất nghiệp]] biến mất và nền kinh tế phát triển lên đỉnh cao chưa từng có trước đó.

Roosevelt đã chi phối nền chính trị Mỹ, không chỉ trong suốt 12 năm làm tổng thống mà còn nhiều thập niên về sau. Ông là nhạc trưởng của việc tái phối trí cử tri mà sau đó hình thành nên [[Hệ thống đảng phái lần thứ 5 (Hoa Kỳ)|Hệ thống đảng phái lần thứ 5]]. Liên minh [[New Deal]] của ông đã qui tụ được các công đoàn lao động, những cỗ máy thành phố lớn (?), các sắc tộc da trắng, những người nhận trợ cấp xã hội, [[người Mỹ gốc Phi|người Mỹ gốc châu Phi]] và những người nông dân da trắng ở miền [[Nam Hoa Kỳ]]. Ảnh hưởng ngoại giao của Roosevelt cũng vang dội trên sân khấu thế giới rất lâu sau khi ông qua đời trong đó phải kể đến [[Liên Hiệp Quốc]] và [[Hệ thống Bretton Woods]] là những thí dụ về sức ảnh hưởng rộng lớn của chính phủ ông. Roosevelt từ trước đến nay luôn được các học giả đánh giá là một trong số [[Xếp hạng các tổng thống Hoa Kỳ trong lịch sử|các tổng thống vĩ đại của Hoa Kỳ]].