Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Dòng Tên”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{Infobox organization
|name = Dòng Tên (Dòng Chúa Giêsu)
|image = Ihs-logo.svg
|size = 235px
|abbreviation = S.J.
|motto = ''[[Ad Maiorem Dei Gloriam]]'' - <br>Để Vinh Danh Thiên Chúa Hơn
|formation ={{Start date and years ago|df=yes|1540|9|27}}
|headquarters = NhàGeneral thờCuria<br>Borgo Giê-suS. (NhàSpirito thờ Mẹ)4, GeneralC.P. Curia6139, (Nhà00195 Bề TrênRoma-Prati, Cả)Italia
|location = Rome, Italy
|type = [[Danh sách dòng tu Công giáo|Dòng Tutu Công giáo]]
|leader_title = Bề Trêntrên Cả
|leader_name = AdolfoArturo NicolásSosa
|main_organ = General Curia
|key_people = [[Inhaxiô thành Loyola|Thánh I-nhã]]—đấng sáng lập <br>[[Giáo hoàng Phanxicô|Jorge Mario Bergoglio (ĐTC Phanxicô)]] - Giáo hoàng thứ 266
|website = [http://dongten.net dongten.net]
}}
[[Tập tin:Jesuitinas.jpg|nhỏ|phải|250px280px|Ấn tín của Dòng Tên. "[[IHS (religion)|IHS]]" là 3 chữ đầu của "IHΣOYΣ", "Giêsu" trong [[tiếng Hy Lạp]]. Về sau được giải thích như "Iesus Hominum Salvator" ("Giêsu đấng Cứu chuộc nhân loại") hoặc "Iesum Habemus Socium" ("Chúng ta có Giêsu là Bạn hữu")]]▼
'''Dòng Tên''' (còn gọi là '''Dòng Chúa Giêsu''', [[tiếng Latinh]]: ''Societas Iesu'', viết tắt: '''SJ''') là một [[dòng tu]] của [[Giáo hội Công giáo Rôma|Giáo hội Công giáo]] có trụ sở tại Roma. Dòng do [[Inhaxiô nhà Loyola]], [[người Basque]] [[Tây Ban Nha]], cùng một số bạn hữu sáng lập và được [[Giáo hoàng]] [[Giáo hoàng Phaolô III|Phaolô III]] phê chuẩn năm [[1540]].
 
Dòng Tên dấn thân vào hoạt động tông đồ và truyền giảng Phúc Âm trên khắp thế giới: [[Âu châu|Âu]], [[châu Á|Á]], [[châu Phi|Phi]], [[châu Mỹ|Mỹ]]. Từ lâu đời, Dòng Tên đã nổi bật với công việc [[giáo dục]], [[nghiên cứu]], và thăng tiến [[văn hóa]]. Sang thế kỷ 21 Dòng Tên hoạt động trên 100 quốc gia với 19.200 tu sĩ (năm [[2007]]). Bề trên Tổng quyền của Dòng hiện nay là [[linh mục]] [[Arturo Sosa]].
▲[[Tập tin:Jesuitinas.jpg|nhỏ|phải|250px|Ấn tín của Dòng Tên. "[[IHS (religion)|IHS]]" là 3 chữ đầu của "IHΣOYΣ", "Giêsu" trong [[tiếng Hy Lạp]]. Về sau được giải thích như "Iesus Hominum Salvator" ("Giêsu đấng Cứu chuộc nhân loại") hoặc "Iesum Habemus Socium" ("Chúng ta có Giêsu là Bạn hữu")]]
'''Dòng Tên''' (còn gọi là '''Dòng Chúa Giêsu'''; [[latinh|tiếng La Tinh]]: ''Societas Iesu''= Hội dòng Giêsu, viết tắt là '''S.J.''') là một [[dòng tu]] lớn của giáo hội [[Công giáo La Mã]]. Dòng tu này do [[Inhaxiô nhà Loyola]], người [[Tây Ban Nha]] gốc [[Basque]], cùng một số giáo hữu sáng lập vào năm [[1535]] tại [[Paris]]. Năm [[1539]] [[Giáo hoàng]] [[Giáo hoàng Phaolô III|Phaolô III]] phê chuẩn; dòng Tên phát triển mau chóng cả về hai diện: đào tạo tu sinh và truyền giáo khắp thế giới: [[Âu châu|Âu]], [[châu Á|Á]], [[châu Phi|Phi]], [[châu Mỹ|Mỹ]]. Sang thế kỷ 21 Dòng Tên hoạt động trên 100 quốc gia với 19.200 tu sĩ (năm [[2007]]). Bề trên tổng quyền của Dòng hiện nay là [[linh mục]] [[Adolfo Nicolás]].
 
==Tên gọi==
Nguyên tên bằng [[tiếng La Tinh]]Latinh là ''Societas Iesu'', tứcban đầu được gọi trong [[tiếng Việt]] là '''Dòng Đức Chúa GiêsuGiê-su'''. Tuy nhiên ([[ngườichữ ViệtNôm]]: 用德主支秋, như trong sách của [[CôngGirolamo giáoMaiorica]]). quenTừ gọikhoảng làthế Dòngkỷ Tên19, [[viếtngười tắt]]Việt Công giáo quen gọi là S.J.'''Dòng Tên''', có lẽ theo tập tục [[kiêngkị húy]] nên tránh dùng thẳng tên của Chúa Giêsu. Lúc đầu, ''thầy dòng Đức Chúa Giê-su'' còn được gọi là ''Giê-su hội sĩ'' (支秋會士).<ref>{{chú thích web|author1=Nguyễn Cung Thông|title=Tiếng Việt thời LM de Rhodes – Vài nhận xét về tên gọi và cách đọc (phần 11)|url=http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/tieng-viet-thoi-lm-de-rhodes-vi-nhan-xt-ve-tn-goi-v-cch-doc-phan-11/|date=2018}}</ref> Khi [[tiếng Pháp]] còn được sử dụng rộng rãi tạiở Việt Nam, người ta còn dùng têncách gọi "{{linktext|Dê Zuýt}}"''Giê-duýt'', từ {{linktext|''Jésuit}}, để chỉ các tu sĩ Dòng Tên''.<ref>{{Chú thích web|tác giả 1=Nguyễn Long Thao|tiêu đề=Giải thích chữ viết tắt sau tên các linh mục - tu sĩ dòng tại Việt Nam|url=http://ubdkcgvn.org.vn/vi/van-hoa-nghe-thuat/2016/07/81E209D4/giai-thich-chu-viet-tat-sau-ten-cac-linh-muc-tu-si-dong-tai-viet-nam/|website=ubdkcgvn.org.vn|ngày truy cập=2017-05-03|ngày tháng=2016-07-07}}</ref> Ngày nay tu sĩ Dòng Tên còn được gọi thân mật là ''Giê-su hữu''.
 
== Lịch sử ==
Sau thời gian tuổi trẻ đầy tham vọng và với binh nghiệp sáng chói, Inhaxiô (tên gốc: ''Ignacio López''), một quý tộc xứ [[Loyola]] ([[Tây Ban Nha]]), đã đi tìm các trải nghiệm về tôn giáo Thiên chúa. Sau nhiều cuộc mò mẫm tìm tòi, ông tuyên bố đã tìm thấy tiếng gọi thiêng liêng ''cứu các linh hồn'' (chính lời của ông) và phụng sự chúa [[Kitô]]. Ông bắt đầu học [[thần học]] tại [[Đại học Paris]] rồi dần dần tập hợp quanh mình các ''bạn hữu trong Chúa'', sẵn sàng làm việc để ''vinh danh Chúa'' (khẩu hiệu tiếng latin ''Ad maiorem Dei gloriam'' trong [[Giáo hội Công giáo Rôma|Giáo hội Công giáo]]).
[[Tập tin:Ignatius Loyola.jpg|nhỏ|phải|200px|Thánh [[Inhaxiô thành Loyola]], người thành lập dòng Tên]]
Ngày [[15 tháng 8]] năm 1534, Inhaxiô cùng 6 bạn sinh viên khác trong đó có [[Phanxicô Xaviê|François Xavier]] và [[Pierre Favre]] (người được thụ phong linh mục đầu tiên của Dòng Tên) họp lại ở [[Montmartre]] và quyết định hiến thân cho Chúa, lập ra ''Đoàn Giêsu'', khấn hứa giữ khó nghèo, khiết tịnh và vâng phục (bề trên). Inhaxiô đã gợi ý cho các bạn tên Đoàn Giêsu để nhắc nhở các tu sĩ dấn thân triệt để làm chiến sĩ phục vụ Chúa. Tên ''Societas Iesu'' được ghi trong [[Sắc chỉ Giáo hoàng]] công nhận Dòng năm 1539.
 
Hàng 31 ⟶ 32:
Năm [[1537]], Inhaxiô cùng các bạn sang [[Ý]] để xin [[Giáo hoàng]] [[Giáo hoàng Phaolô III|Phaolô III]] công nhận Dòng và đã được Giáo hoàng công nhận trong sắc chỉ ''Regimini militantis ecclesiae'' năm [[1539]]. Ngày [[21 tháng 7]] năm 1550, Giáo hoàng [[Giáo hoàng Giuliô III|Julius III]] tái công nhận Dòng trong sắc chỉ "Exposcit debitum".
 
Sau khiKhi [[Cải cách Kháng Cáchnghị]] thànhđang lan côngtràn, Giáo hội Công giáo cũng thấy cũng cần phải có một cuộc nội cải cách, do đó Giáo hoàng [[Giáo hoàng Phaolô III|Phaolô III]] đã triệu tập [[Công đồng Tridentinô]] (ở Trento, Ý từ 1545-1563), trong đó các tu sĩ dòngDòng Tên đã góp phần quan trọng trong [[phong trào Chống cải cách|phongPhong trào chốngPhản Cải cách]].
 
Ban đầu, dòng Tên hoạt động chủ yếu trong lãnh vực [[truyền giáo]], nhưng từ năm 1547, dòng đã quay sang tập trung vào lãnh vực [[giáo dục]] cho tới cuối thế kỷ 16. Năm 1551, Dòng đã mở 1 trường trung học ở [[Roma|Rôma]], trong khi các tu sĩ của Dòng đã có mặt ở [[Congo]], [[Brasil]], [[Angola]] và cả [[Đế quốc Ottoman]] với trường trung học thánh Benoît lập năm 1583.
Hàng 38 ⟶ 39:
 
== Phát triển ==
[[Tập tin:Jesuites en chine.jpg|nhỏ|250px330px|phải|Các tu sĩ dòngDòng Tên ở [[Trung Quốc]], hàng trên: [[Matteo Ricci]], [[Johann Adam Schall von Bell]], [[Ferdinand Verbiest]]. <br>Hàng dưới: Lễ Bộ Thượng Thư [[Từ Quang Khải]] và cháu gái [[Candida Từ]].]]
[[Phanxicô Xaviê|François Xavier]] tới [[Goa]] ([[Ấn Độ]]) năm [[1542]] và [[Nhật Bản]] ngày [[27 tháng 7]] năm [[1549]]. Một lãnh chúa [[samurai]] là [[Akechi Mitsuhide|Mitsuhide Akechi]] cho ông ta truyền giáo ở [[Nagasaki]] từ năm [[1580]]. Nhưng lúc đó Nhật Bản đang trong thời kỳ bất ổn chính trị. Chỉ 2 năm sau, năm 1582, Mitsuhide bị giết và người giết Mitsuhide là [[Toyotomi Hideyoshi|Hideyoshi Toyotomi]] đã trục xuất François Xavier khỏi Nhật Bản vào năm [[1587]].
 
Năm [[1582]], phái bộ truyền giáo Dòng Tên tới [[Trung Quốc]]. Linh mục [[Matteo Ricci]] được các quan lại công nhận ngang hàng với họ. Matteo là người đầu tiên xuất sắc nghiên cứu Hán học. [[Alexandre deHán Rhodeshọc]]. Các tớinhà truyền giáo tại [[Việt Nam]] như [[Francisco de Pina]] và [[Alexandre de Rhodes]] đã gópkhai côngmở lớn[[chữ Quốc ngữ]], trong việckhi hìnhvăn thànhhiến Công giáo chữ QuốcNôm ngữvẫn (theođặc mẫubiệt tựphát triển, nhất là các tác phẩm của [[latinh|latinGirolamo Maiorica]]). Hai nhà truyền giáo Dòng Tên [[Johann Grüber]] và [[Albert Dorville]] tới [[Lhassa]] ([[Tây Tạng]]) năm [[1661]].
 
Tại [[châu Mỹ]], các tu sĩ dòng Tên tới [[Québec]] ([[Canada]]) năm [[1625]]. Các tu sĩ dòng Tên cũng đã tham gia các phái bộ truyền giáo [[Tây Ban Nha]] tại California (1769-1823). Tại [[Nam Mỹ]], nhất là ở [[Brasil]] và [[Paraguay]] phái bộ truyền giáo dòng Tên gây ra sự bài xích thực dân Tây Ban Nha và [[Bồ Đào Nha]], và chống đối việc nô lệ hóa dân bản xứ. Các tu sĩ dòng Tên lập ra các khu tập trung người bản xứ để truyền giáo và dạy chữ cho họ từ năm 1609. Cũng chính các tu sĩ này đã lập ra nhiều thành phố ở đây, như thành phố [[São Paulo]] năm 1554.
[[Tập tin:Brazil 18thc JesuitFather.jpg|nhỏ|200px|Tu sĩ dòng Tên ở [[Brasil]] thế kỷ 18]]
Năm [[1550]] và [[1551]], các hội nghị ở [[Valladolid]] công nhận nguyên tắc bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của mọi người. Văn hóa của người [[thổ dân châu Mỹ|da đỏ]] bản xứ được công nhận. Mặc dù vậy, một số thực dân vẫn tiếp tục lạm dụng người da đỏ và đối xử với họ như [[nô lệ]]. Các tu sĩ dòng Tên đã học ngôn ngữ và phong tục tập quán của người bản xứ và lập ra các tổ chức xã hội để giúp đỡ các người bản xứ.
 
Hàng 57 ⟶ 58:
Người ta nghi ngờ các tu sĩ Dòng Tên đã dính líu đến vụ [[ám sát]] vua [[Henri IV của Pháp|Henri IV]] - ông vua đã chấm dứt tình cảnh [[chiến tranh tôn giáo Pháp|chiến tranh tôn giáo]] Pháp vào thế kỷ thứ 16.<ref name="Wilson318">Ellen Judy Wilson, Peter Hanns Reill, ''Encyclopedia of the Enlightenment'', trang 318</ref> Trong các năm [[1656]] - [[1657]], theo yêu cầu của phái [[jansénisme]], [[Blaise Pascal]] đã công kích Dòng Tên trong tập ''[[Les Provinciales]]'' (gồm 18 thư) về vấn đề thần học trong các tình huống khó khăn (''casuistique'').
 
[[Tập tin:LifeAndWorksOfConfucius1687.jpg|250px270px|nhỏ|Cuộc đời và sự nghiệp của [[Khổng Tử]], tác phẩm của linh mục Prospero Intorcetta, 1687.]]
 
==== Tại Việt Nam ====
CácDòng Tên với giáo sĩ dòng Tên đến [[ViệtFrancesco NamBuzomi]] lần đầu tiên đến [[Đàng Trong]] năm [[1625|1615]]. tạiGiáo sĩ [[HộiFrancisco Ande Pina]] -là nhà truyền giáo đầu tiên thông thạo tiếng Việt. Giáo sĩ [[ĐàngGiuliano TrongBaldinotti]]; vàtới tìm hiểu Đàng Ngoài năm 1626. Giáo sĩ [[1627Alexandre de Rhodes]], lần(Đắc đầuLộ) tiêncập đếnbến [[Cửa Bạng]], [[Thanh Hóa|Thanh Hoá]] -năm [[1627]] và bắt đầu công cuộc truyền giáo với nhiều thành tựu tại Đàng Ngoài]]. Giáo sĩ Đắc Lộ ([[AlexandreGirolamo de RhodesMaiorica]]) nhiều năm truyền giảng Phúc Âm, viết sách chữ Nôm và cáchoạt bạnđộng đãmục đóngvụ góptại đángĐại kểViệt cho việctới hìnhnhững thànhnăm cuối đời. Dòng Tên đã gây dựng nền móng vững chãi cho [[quốcCông ngữ|chữgiáo quốcViệt ngữNam]].<ref name="Tran 2018">{{chú thích web |last1=Tran|first1=Anh Q. |title=The Historiography of the Jesuits in Vietnam: 1615–1773 and 1957–2007 |url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/jesuit-historiography-online/the-historiography-of-the-jesuits-in-vietnam-16151773-and-19572007-COM_210470 |publisher=Brill |date=tháng 10 năm 2018 }}</ref> Từ năm [[1957]] đến [[1975]], các giáo sĩ dòngDòng Tên điều hành [[Giáo hoàng Học viện Thánh Piô X Đà Lạt|Giáo hoàng Học viện PioPiô X Đà Lạt]], góp phần đào tạo các linh mục Việt Nam.
 
Tại Sài Gòn, các giáo sĩ dòng Tên điều hành trung tâm Đắc Lộ. Năm 1979, các giáo sĩ tại đây bị bắt, trung tâm Đắc Lộ bị tịch thu. Từ năm 1980 tới 2004, trung tâm Đắc Lộ được dùng làm trụ sở [[tuổi Trẻ (báo)|báo Tuổi Trẻ]]. Một phần trung tâm Đắc Lộ được trả lại cho dòng Tên năm 2006.
 
Tại Việt Nam, Dòng Tên được ký hiệu là [[SJVN]].
 
== Các khó khăn, giải thể và tái lập ==
Hàng 86 ⟶ 85:
Tính đến ngày [[1 tháng 1]] năm [[2005]], Dòng có 19.850 tu sĩ ở rải rác tại 112 quốc gia trên thế giới<ref>[http://www.fides.org/fra/news/2005/0503/31_3821.html Agenzia Fides - EUROPE / ITALIE - Le nombre des Jésuites est de {{formatnum:19850}}: confirmation de la tendance des dernières années, d’une diminution du nombre des prêtres et des frères</ref>, so với khoảng 35.000 năm 1964. Cũng giống như các dòng khác của Giáo hội Công giáo, Dòng Tên cũng bị giảm ơn gọi (đi tu). Ngày nay phần lớn các tu sĩ dòng Tên có mặt tại [[châu Á]] (khoảng 3.500 ở [[Ấn Độ]]), ở [[Mỹ Latinh|châu Mĩ Latin]] và [[châu Phi]]. Hiện dòng có khoảng 900 người dự tu.
 
LinhBề mụctrên bềTổng trênquyền tổngcủa Dòng hiện nay là AdolfoArturo NicolásSosa, người Tây Ban Nha[[Venezuela]], được bầu trong đạiĐại hộiCông nghị dòng lần thứ 3536 ngày [[2114 tháng 1]]10 năm 2008[[2016]],<ref name="gc36">{{fr}}chú [[:n:Lesthích Jésuitesweb élisent| Adolfotitle=Father NicolásArturo commeSosa supérieurSJ, général|«31st LesGeneral Jésuitesof élisentthe AdolfoSociety Nicolásof commeJesus supérieur| généralwebsite=Jesuits, »]]General surCongregation [[Wikinews]],36 le| 21url=http://www.gc36.org/gc36-new-father-general/ janvier| 2008date=14 October 2016 | accessdate= | archive-url=https://web.archive.org/web/20161014115952/http://gc36.org/gc36-new-father-general/ | archive-date=14 tháng 10 năm 2016 }}</ref>, thay thế cho linh mục [[PeterAdolfo Hans KolvenbachNicolás]] (người [[HàTây Lan]])Ban từ chức ngày [[7 tháng 1Nha]] năm 2008. Đặc biệt, vào ngày [[13 tháng 3]] năm [[2013]], Hồng y Jorge Mario Bergoglio người [[Argentina]] thuộc Dòng Tên được bầu làm [[giáo hoàng]] thứ 266 của [[Giáo hội Công giáo Rôma|Giáo hội Công giáo]], ông lấy tông hiệu là [[Giáo hoàng Phanxicô]].
 
== Chú thích ==
{{Tham khảo|2}}
 
==Tham khảo==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Dòng_Tên”