Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Bại liệt”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n clean up, replaced: → (4) using AWB
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{1000 bài cơ bản}}
{{short description|Infectious disease caused by poliovirus}}
{{DiseaseDisorder infobox |
{{redirect|Poliomyelitis|virus|Virus bại liệt}}
Name = Bệnh bại liệt trẻ em<br/>viêm tủy xám |
{{Infobox medical condition
Image = Polio lores134.jpg|▼
| name = Bại liệt
Image caption = Một người đàn ông có chân phải nhỏ hơn do viêm đa cơ |▼
| synonyms = Viêm tủy xám, polio, poliomyelitis
ICD10 = {{ICD10|A|80||a|80}}, {{ICD10|B|91||b|90}} |
▲ Image| image = Polio lores134.jpg|
ICD9 = {{ICD9|045}}, {{ICD9|138}} |
▲ Image| caption = Một người đàn ông cóvới chân phải [[Hội chứng lãng phí|nhỏ hơn]] do viêmbệnh đabại cơ |liệt
DiseasesDB = 10209 |
| field = [[Thần kinh học]], [[Bệnh truyền nhiễm (chuyên khoa y tế)|Bệnh truyền nhiễm]]
MedlinePlus = 001402 |
| pronounce = {{IPAc-en|ˌ|p|oʊ|l|i|oʊ|ˌ|m|aɪ|ə|'|l|aɪ|t|ɪ|s}}
eMedicineSubj = ped |
| symptoms = [[Yếu cơ]] dẫn đến [[liệt mềm|bất động]]<ref name = PinkBook2009/>
eMedicineTopic = 1843 |
| complications = [[Hội chứng hậu bại liệt]]<ref name=NIH2014Post/>
eMedicine_mult = {{eMedicine2|pmr|6}} |
| onset = Vài giờ đến vài ngày<ref name = PinkBook2009/><ref name=WHO2014/>
MeshName = Poliomyelitis |
| duration =
MeshNumber = C02.182.600.700 |
| causes = [[Virus bại liệt]] lan qua [[Đường lây truyền phân – miệng|đường phân–miệng]]<ref name = PinkBook2009/>
| risks =
| diagnosis = Tìm virus trong [[phân]] hoặc [[kháng thể]] trong máu<ref name = PinkBook2009/>
| differential =
| prevention = [[Vắc-xin bại liệt]]<ref name=WHO2014/>
| treatment = [[Điều trị triệu chứng]]<ref name=WHO2014/>
| medication =
| prognosis =
| frequency = 136 người (2018)<ref name=WHO2018Epi/>
| deaths =
}}
<!-- Definition and symptoms -->
'''Bệnh viêm tủy xám''' còn gọi là '''bệnh bại liệt''' của trẻ em hay '''Polio''' ([[latinh|tiếng Latin]]: ''Poliomyelitis'') là một chứng bệnh nhiễm trùng cấp tính do siêu vi trùng [[virus bại liệt]] [[lây theo đường phân miệng]]. Khi nhiễm vào [[cơ thể]], siêu vi trùng lan vào [[hệ thần kinh]] trung ương, làm yếu các cơ và làm '''bại liệt'''.
'''Bệnh bại liệt''', còn gọi là '''bệnh viêm tủy xám''' ({{lang-en|polio|poliomyelitis}}), là một [[bệnh truyền nhiễm]] gây ra bởi [[virus bại liệt]].<ref name = PinkBook2009/> Trong khoảng 0,5 phần trăm số ca nhiễm, xuất hiện tình trạng [[yếu cơ]] dẫn đến [[liệt mềm|bị liệt]].<ref name = PinkBook2009/> Điều này có thể kéo dài trong khoảng vài giờ đến vài ngày.<ref name = PinkBook2009/><ref name=WHO2014/> Tình trạng yếu cơ chủ yếu xuất hiện ở chân, nhưng cũng đôi khi ở đầu, cổ, và [[cơ hoành]].<ref name = PinkBook2009/> Nhiều người nhiễm bệnh hồi phục hoàn toàn.<ref name = PinkBook2009/> Trong số những người bị yếu cơ, khoảng 2 đến 5 phần trăm trẻ em và 15 đến 30 phần trăm người lớn tử vong.<ref name=PinkBook2009>{{Citation | veditors = Hamborsky J, Kroger A, Wolfe C | chapter = Poliomyelitis | title = Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book) | edition = 13th | at = (chap.&nbsp;18) | publisher = Public Health Foundation | location = Washington DC | year = 2015 | chapter-url = https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/polio.html | url = https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/index.html | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20161230001534/https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/index.html | archive-date = 2016-12-30 }}.</ref> Trong số tất cả những người bị nhiễm, có đến 70 phần trăm các ca [[không có triệu chứng]].<ref name = PinkBook2009/> Khoảng 25 phần trăm các ca có triệu chứng nhẹ như sốt và đau họng, và đến 5 phần trăm bị [[đau đầu]], cứng cổ và đau ở tay và chân.<ref name = PinkBook2009/><ref name=WHO2014/> Những người này thường hồi phục trong vòng một đến hai tuần.<ref name = PinkBook2009/> Nhiều năm sau khi phục hồi, [[hội chứng hậu bại liệt]] có thể xuất hiện, với sự yếu cơ phát triển chậm tương tự như lần nhiễm đầu tiên.<ref name=NIH2014Post>{{cite web|title=Post-Polio Syndrome Fact Sheet|url=http://www.ninds.nih.gov/disorders/post_polio/detail_post_polio.htm|publisher=NIH|access-date=4 November 2014|date=16 April 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110729090555/http://www.ninds.nih.gov/disorders/post_polio/detail_post_polio.htm|archive-date=29 July 2011}}</ref>
 
<!-- Cause and diagnosis -->
Mặc dù có khoảng 90% các ca nhiễm trùng bệnh bại liệt không thể hiện bất kỳ một triệu chứng nào, những người bị nhiễm có thể thể hiện một loạt các triệu chứng nếu virus đi vào dòng máu.<ref name=Sherris>{{chú thích sách | author = Ryan KJ, Ray CG (eds.) | chapter = Enteroviruses | title = Sherris Medical Microbiology | edition = 4th | pages = 535–7 | publisher = McGraw Hill | year = 2004 | isbn = 0-8385-8529-9 }}</ref> Trong khoảng 1% các ca bệnh, virus tấn công vào [[hệ thần kinh trung ương]], trước tiên là nhiễm và phá hủy các [[tế bào thần kinh vận động]] làm cho các cơ yếu đi và làm liệt phần mềm cấp tính. Các loại liệt phần mềm khác nhau có thể xảy ra tùy theo loại tế bào thần kinh bị ảnh hưởng. Liệt cột sống là hình thức phổ biến nhất, biểu hiện bởi sự tê liệt không đối xứng mà thường xảy ra ở chân. Bại liệt hành tủy làm yếu đi các cơ nâng đỡ các dây thần kinh sọ. Bại liệt Bulbo là một sự kết hợp của liệt hành tủy và tủy sống.<ref name = PinkBook>{{chú thích sách | author = Atkinson W, Hamborsky J, McIntyre L, Wolfe S (eds.) | chapter = Poliomyelitis | title = Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book) | edition = 11th | pages = 231–44 | publisher = Public Health Foundation | location =Washington DC |year = 2009 | url = http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/downloads/polio.pdf | format = PDF}}</ref>
Virus bại liệt thường lây từ người sang người qua [[Đường lây truyền phân – miệng|chất thải đi vào miệng]].<ref name = PinkBook2009/> Nó cũng có thể lây qua đồ ăn hoặc nước uống chứa phân người hoặc hiếm hơn là [[nước bọt]] của người nhiễm bệnh.<ref name = PinkBook2009/><ref name=WHO2014/> Những người bị nhiễm có thể lây bệnh trong vòng sáu tuần nếu không có triệu chứng.<ref name = PinkBook2009/> Bệnh thường được chẩn đoán bằng cách tìm virus trong [[phân]] hoặc phát hiện [[kháng thể]] trong máu.<ref name = PinkBook2009/> Bệnh này chỉ xuất hiện tự nhiên ở người.<ref name = PinkBook2009/>
Bại liệt hoành
 
<!-- Prevention, treatment and epidemiology -->
hành các cộng đồng loài người thời thượng cổ nhưng tới năm [[1840]] mới được [[Jakob Heine]] nghiên cứu ra căn nguyên<ref name="Paul_1971">{{chú thích sách| author = Paul JR| title=A History of Poliomyelitis| publisher=Yale University Press| location= New Haven, Conn| year=1971| pages=16–18| isbn= 0-300-01324-8| series= Yale studies in the history of science and medicine}}</ref> và từ khi có [[vắc-xin]] phòng ngừa, số nạn nhân của bệnh này giảm dần trong vài thập niên gần đây.
Bệnh có thể được ngăn ngừa với [[vắc-xin bại liệt]]; tuy nhiên, cần nhiều liều để văc-xin phát huy tác dụng.<ref name=WHO2014/> [[Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (Hoa Kỳ)|Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh]] Hoa Kỳ khuyến cáo tiêm vắc-xin bại liệt nhắc lại cho khách du lịch và những người sống tại các quốc gia có dịch bệnh.<ref>{{cite web|title=Guidance to US Clinicians Regarding New WHO Polio Vaccination Requirements for Travel by Residents of and Long-term Visitors to Countries with Active Polio Transmission|url=http://emergency.cdc.gov/han/han00362.asp|website=CDC|access-date=4 June 2014|date=2 June 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140604000158/http://emergency.cdc.gov/han/han00362.asp|archive-date=4 June 2014}}</ref> Một khi bị nhiễm không có phác đồ điều trị cụ thể nào.<ref name=WHO2014/> Năm 2018, có 33 ca nhiễm bại liệt hoang dã và 104 ca bại liệt từ vắc-xin.<ref name=WHO2018Epi>{{cite web |title=This page allows you to request a table with AFP/polio data |url=https://extranet.who.int/polis/public/CaseCount.aspx |website=WHO |access-date=8 March 2019}}</ref> Con số này giảm đáng kể so với 350.000 ca hoang dã năm 1988.<ref name=WHO2014>{{cite web|title=Poliomyelitis Fact sheet N°114|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs114/en/|website=who.int|access-date=3 November 2014|date=October 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418105535/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs114/en/|archive-date=18 April 2017}}</ref> Năm 2018, bại liệt hoang dã lan từ người sang người chỉ ở [[Afghanistan]] và [[Pakistan]].<ref name=WHO2018Epi/> Năm 2019 có 175 ca bại liệt hoang dã và 364 ca bại liệt từ vắc-xin.<ref>{{cite web |title=GPEI-This Week |url=http://polioeradication.org/polio-today/polio-now/this-week/ |access-date=22 December 2019}}</ref>
 
<!-- History, society and culture -->
Biểu hiện lâm sàng của bệnh rất đa dạng, bao gồm sốt, viêm họng, ho, nôn mửa, đau bụng. Trường hợp nhẹ, bệnh nhân bình phục nhanh. Trường hợp nặng, khi tế bào thần kinh bị phá hủy, dẫn đến teo cơ và liệt. Bệnh nặng nữa là liệt hành tủy, viêm màng não, liệt hô hấp dẫn đến tử vong.
Bệnh bại liệt đã tồn tại hàng ngàn năm, được minh họa trong những bức tranh cổ đại.<ref name = PinkBook2009/> Căn bệnh được công nhận là một bệnh riêng biệt lần đầu bởi [[bác sĩ]] người Anh [[Michael Underwood (bác sĩ)|Michael Underwood]] năm 1789<ref name = PinkBook2009/> và virus gây nên nó được xác định năm 1908 bởi [[nhà miễn dịch học]] người Áo [[Karl Landsteiner]].<ref>{{cite book|editor-last1=Daniel|editor-first1=Thomas M.|editor-last2=Robbins|editor-first2=Frederick C. | name-list-format = vanc |title=Polio|date=1999|publisher=University of Rochester Press|location=Rochester, N.Y.|isbn=9781580460668|page=11|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=BTQKnkpN6qQC&pg=PA11|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160617223604/https://books.google.com/books?id=BTQKnkpN6qQC&pg=PA11|archive-date=17 June 2016}}</ref> Các [[dịch bệnh|đợt bùng phát]] bắt đầu xuất hiện cuối thế kỷ 19 tại châu Âu và Hoa Kỳ.<ref name = PinkBook2009/> Đến thế kỷ 20 nó đã trở thành một trong những [[Danh sách các bệnh và rối loạn ở trẻ em|bệnh ở trẻ em]] đáng lo ngại nhất tại những khu vực này.<ref>{{cite book|editor-last1=Wheeler|editor-first1=Derek S.|editor-last2=Wong|editor-first2=Hector R.|editor-first3=Thomas P.|editor-last3=Shanley | name-list-format = vanc |title=Science and practice of pediatric critical care medicine|date=2009|publisher=Springer|location=London|isbn=9781848009219|pages=10–11|url=https://books.google.com/books?id=3p7jezlQ0zgC&pg=PA11|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160617234650/https://books.google.com/books?id=3p7jezlQ0zgC&pg=PA11|archive-date=17 June 2016}}</ref> Vắc-xin bại liệt đầu tiên được phát triển những năm 1950 bởi [[Jonas Salk]].<ref name=Aylward_2006>{{cite journal | vauthors = Aylward RB | title = Eradicating polio: today's challenges and tomorrow's legacy | journal = Annals of Tropical Medicine and Parasitology | volume = 100 | issue = 5–6 | pages = 401–13 | year = 2006 | pmid = 16899145 | doi = 10.1179/136485906X97354 | s2cid = 25327986 }}</ref> Không lâu sau, [[Albert Sabin]] phát minh ra một vắc-xin qua đường miệng, trở thành tiêu chuẩn chung của thế giới để phòng ngừa bại liệt.<ref>{{cite news |last1=Alfred |first1=Randy |title=Oct. 6, 1956: Sabin Polio Vaccine Ready to Test |url=https://www.wired.com/2011/10/1006sabin-polio-vaccine-test/ |access-date=21 May 2020 |work=Wired |date=6 October 2011}}</ref>
{{TOC limit|3}}
 
==Phân loại==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Bại_liệt”