Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ngữ hệ Ấn-Âu”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 68:
* [[Tiếng Anatolia]], tuyệt chủng vào [[hậu kỳ cổ điển]], được nói ở vùng [[Anatolia]], được chứng thực bằng những thuật ngữ riêng biệt trong tiếng Luwian/Hittite được đề cập trong các văn bản viết bằng [[tiếng Assyria cổ]] của thế kỷ XX và XIX TCN, các văn bản Hittite từ khoảng 1650 TCN. [19] [20]
* [[Tiếng Armenia]], được chứng thực đầu thế kỷ thứ 5.
*
**
** Nhánh
*
* [[Các ngôn ngữ German]] (từ [[tiếng Proto-German]]), được chứng thực sớm nhất trong các bản khắc [[chữ runic]] từ khoảng thế kỷ thứ II, các văn bản mạch lạc sớm nhất của [[tiếng Goth]], thế kỷ IV. Các thủ bản cũ của Anh từ khoảng thế kỷ thứ VIII. Bao gồm [[tiếng Anh]], [[tiếng Frisia]], [[tiếng Đức]], [[tiếng Hà Lan]], [[tiếng Scotland]], [[tiếng Đan Mạch]], [[tiếng Thụy Điển]], [[tiếng Na Uy]], [[tiếng Afrikaans]], [[tiếng Yiddish]], [[tiếng Hạ Đức]], [[tiếng Iceland]] và [[tiếng Faroe]].
*
* Các ngôn ngữ Ấn-Iran, được chứng thực vào khoảng những năm 1400 TCN, là hậu duệ của tiếng Proto-Ấn-Iran (có niên đại vào cuối thiên niên kỷ thứ 3 TCN).
**
** Nhánh Iran, được chứng thực từ khoảng năm 1000 TCN dưới dạng [[tiếng Avesta]]. Các bản khắc kim thạch từ năm 520 TCN dưới dạng chữ Ba Tư Cổ ([[chữ khắc Behistun]]). Bao gồm [[tiếng Ba Tư]], [[tiếng Ossetia]], [[tiếng Pashto]] và [[tiếng Kurd]].
**
*
* [[Các ngôn ngữ Tochari]], có thể có mối quan hệ với [[văn hóa Afanasevo]] ở Nam Siberi.[25] Hai ngôn ngữ của nhánh này tồn tại (Turfani và Kuche, hoặc Tochari A và B), được chứng thực từ khoảng thế kỷ thứ VI đến thế kỷ thứ IX. Các ngôn ngữ này bị mai một dưới sự cai trị của Vương quốc [[Hồi Cốt]] và có thể đã tuyệt chủng vào thế kỷ XX.
Ngoài mười nhánh cổ điển được liệt kê ở trên, một số ngôn ngữ và nhóm ngôn ngữ đã tuyệt chủng và ít được biết đến đã tồn tại hoặc được đề xuất là đã tồn tại.
Dòng 94:
Đặc điểm này không phải là sự phân tách theo phả hệ, sự phân chia centum–satem thường được coi là kết quả của những thay đổi lan rộng trên các nhánh phương ngữ PIE trên một khu vực địa lý cụ thể; đường đồng ngữ centum–satem giao với một số đường đồng ngữ khác đánh dấu sự khác biệt giữa các đối tượng địa lý trong các nhánh IE sớm. Có thể là các nhánh centum trên thực tế phản ánh tình trạng ban đầu của tiếng PIE, và chỉ các nhánh satem chia sẻ một loạt các đổi mới, ảnh hưởng đến tất cả các khu vực ngoại vi của liên tục phương ngữ PIE.[55] Kortlandt đề xuất rằng tổ tiên của tiếng Balt và Slav đã bị satem hóa trước khi bị ảnh hưởng bởi tây Ấn-Âu.[56]
==Tiến hóa==
===Proto Ấn-Âu hay Ấn-Âu nguyên thủy===
Tiếng Proto-Ấn-Âu (PIE) được đề xuất là tổ tiên chung được tái tạo của các ngôn ngữ Ấn-Âu, được nói bởi người Proto-Ấn-Âu (sắc tộc ngôn ngữ). Từ những năm 1960, kiến thức về tiếng Anatolia đã đủ chắc chắn để thiết lập mối quan hệ của nó với PIE. Sử dụng phương pháp [[nội phục dựng]], một giai đoạn trước đó, gọi là Tiền Proto-Ấn-Âu, đã được đề xuất.
PIE là một [[ngôn ngữ biến tố]], trong đó các mối quan hệ ngữ pháp giữa các từ được báo hiệu thông qua các [[hình vị]] [[biến tố]] (thường ở cuối một từ). [[Từ gốc]] của PIE là những hình vị cơ bản mang một ý nghĩa từ vựng. Các [[hậu tố]] được thêm vào để tạo thành các [[thân từ]], và bằng cách thêm vào các phần cuối, chúng lại tạo thành các từ biến tố ([[danh từ]] hoặc [[động từ]]). Hệ thống [[động từ Ấn-Âu]] được phục dựng rất phức tạp và giống như danh từ, thể hiện tính biến âm sắc.
===Đa dạng hóa===
Về mặt lịch sử, sự đa dạng hóa ngôn ngữ mẹ thành các nhánh ngôn ngữ con chưa được chứng thực. Tuy vậy, dòng thời gian của sự tiến hóa của các ngôn ngữ con hầu như không còn gì để bàn cãi, bất kể câu hỏi về [[nguồn gốc Ấn-Âu]].
Sử dụng phương pháp phân tích toán học vay mượn từ [[sinh học tiến hóa]], Don Ringe và Tandy Warnow đề xuất cây tiến hóa của các nhánh Ấn-Âu sau đây:[57]
*Pre-Anatolian (before 3500 BC)
*Pre-Tocharian
*Pre-Italic and Pre-Celtic (before 2500 BC)
*Pre-Armenian and Pre-Greek (after 2500 BC)
*Proto-Indo-Iranian (2000 BC)
*Pre-Germanic and Pre-Balto-Slavic;[57] proto-Germanic c. 500 BC[58]
David Anthony đề xuất trình tự sau: [59]
*Pre-Anatolian (4200 BC)
*Pre-Tocharian (3700 BC)
*Pre-Germanic (3300 BC)
*Pre-Italic and Pre-Celtic (3000 BC)
*Pre-Armenian (2800 BC)
*Pre-Balto-Slavic (2800 BC)
*Pre-Greek (2500 BC)
*Proto-Indo-Iranian (2200 BC); split between Iranian and Old Indic 1800 BC
===Các thay đổi về âm vị===
Khi tiếng Proto-Ấn-Âu (PIE) phân tách, hệ thống âm thanh của nó cũng thay đổi theo, theo các [[quy luật âm thanh]] khác nhau được minh chứng trong các ngôn ngữ con.
PIE thường được phục dựng lại với một hệ thống phức tạp gồm 15 [[phụ âm dừng]], bao gồm sự phân biệt ngữ âm ba hướng bất thường (âm kêu) giữa các âm dừng vô thanh, hữu thanh và "hữu thanh bật hơi", và sự phân biệt ba hướng giữa các phụ âm ngạc mềm (âm loại k) giữa "âm vòm" ḱ ǵ ǵh, "ngạc mềm thường" k g gh và ngạc mềm-môi kʷ gʷ gʷh. (tính chính xác của các thuật ngữ âm vòm và âm ngạc mềm thường còn bị tranh cãi) Tất cả các ngôn ngữ con đều tiêu giảm số lượng sự khác biệt giữa các âm thanh này, thường là theo những cách khác nhau.
Ví dụ, trong [[tiếng Anh]], một trong những ngôn ngữ German, sở hữu một số thay đổi lớn đã xảy ra:
* Giống như trong các ngôn ngữ centum khác, các âm dừng "ngạc mềm thường" và "vòm/ngạc cứng" hợp nhất, giảm số âm dừng từ 15 âm xuống còn 12 âm.
* Giống như trong các ngôn ngữ German khác, sự chuyển đổi âm thanh German đã thay đổi cách phát âm của tất cả các phụ âm dừng, với mỗi phụ âm chuyển sang một phụ âm khác:
**bʰ → b → p → f
**dʰ → d → t → θ
**gʰ → g → k → x (sau này âm đầu x →h)
**gʷʰ → gʷ → kʷ → xʷ (sau này âm đầu xʷ →hʷ)
Mỗi phụ âm gốc dịch chuyển sang phải một vị trí. Ví dụ, dʰ ban đầu trở thành d, trong khi d ban đầu trở thành t và t ban đầu trở thành θ (viết là ''th'' trong tiếng Anh). Đây là nguồn gốc của các âm tiếng Anh được viết ''f'', ''th'', ''h'' và ''wh''. Ví dụ, so sánh tiếng Anh với tiếng Latinh, ngôn ngữ mà các âm phần lớn chưa bị chuyển đổi:
*Đối với âm p: piscis so với fish; pēs, pēdis so với foot; pluvium "mưa" so với flow; pater so với father
*Đối với âm t: trēs so với three; māter so với mother
*Đối với âm d: Decem so với ten; pēdis so với foot; quid so với what
*Đối với âm k: centum so với hund (đỏ); capere "to take" so với have
*Đối với âm kʷ: quid so với what; quandō so với when
== Xem thêm ==
|