Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nguyễn Quang Toản”

Dũng tin và trọng Kỷ, nên cho lời Kỷ là phải. Hôm sau, Dũng đem quân bản bộ quay về, cùng [[Phạm Công Hưng]], [[Nguyễn Văn Hóa]] vây chùa Tuyền Lâm là nơi ở của Tuyên, nhưng gặp hôm Tuyên ở trong cung với vua Cảnh Thịnh. Dũng bèn vây cung, buộc vua phải giao Thái sư ra, không thì sẽ phóng hỏa đốt kinh sư. Cảnh Thịnh bất đắc dĩ phải nghe theo, Dũng bèn bắt phe đảng Đắc Tuyên bỏ ngục; lại sai người vào Quy Nhơn bắt Bùi Đắc Trụ<ref group="Ghi chú">Có sách chép là [[Bùi Đắc Thân]]</ref> (con Bùi Đắc Tuyên) rồi sai đô đốc Hài ra thành Thăng Long giả chiếu lệnh bắt [[Ngô Văn Sở]] đưa về, thêu dệt thành tội trạng làm phản để dìm xuống nước cho chết hết{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=hồi 17}}. Quang Toản không biết làm sao, chỉ khóc mà thôi{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2001|p=572}}. Sau đó, Dũng lại sai [[Nguyễn Văn Hóa]] vào giữ thành [[Quy Nhơn]].

 

:''Chúa không có đức cương quyết, đại thần giết lẫn nhau là biến lớn đấy, biến ở bên trong không yên thì lấy gì mà chống được người ta.''

 

 

 

 

:''Cuộc biến loạn Quang Thiệu thực do Lê Trung gây nên, tội không thể tha, xin giết ngay để răn kẻ khác''.

 

 

Năm [[1798]], Nguyễn vương tính ra đánh Quy Nhơn, dò biết Tiểu triều [[Nguyễn Bảo]] có ý oán hận Cảnh Thịnh cướp cơ nghiệp của Thái Đức [[Nguyễn Nhạc]], bèn gửi thư cho Bảo rằng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2001|p=578}}

Năm [[1800]], quân [[nhà Nguyễn]] vượt biển ra đánh Quy Nhơn. Tướng ở Quy Nhơn là Đại tổng quản [[Lê Văn Thanh]] đóng cửa thành, cố chết giữ, [[Trần Quang Diệu]] và [[Vũ Văn Dũng]] đem binh thuyền đến viện trợ. Khi đến Quảng Ngãi, nghe tin quân Nguyễn đã lên đường bộ giữ chỗ hiểm. Diệu ở ngoài núi Thạch Tân, Dũng đem quân đi theo đường tắt ở Chung Xá, mưu đánh úp đằng sau. Đêm có một con nai chạy ra, quân đi trước reo hò, truyền lầm là quân Đồng Nai, quân của Dũng sợ chạy tan vỡ, quân nhà Nguyễn nhân đấy đuổi đánh, quân của Dũng tự dày xéo nhau, chết rất nhiều, nên việc cứu viện không thành. Thiếu úy [[Trương Tấn Thúy]], Binh bộ Thượng thư [[Nguyễn Đại Phác]], Tổng quản [[Lê Văn Thanh]] ở trong thành vì không có viện binh nên dâng thành xin hàng. Nguyễn vương chiếm được Quy Nhơn, đổi tên là trấn [[Bình Định]], sai [[Võ Tánh]] và [[Ngô Tùng Châu]] ở lại giữ thành còn mình rút về Gia Định. Quang Toản nghe tin Bình Định đã mất, bèn đem đại binh đi chiếm lại. Đến Trà Khúc, giục các tướng ra quân, [[Trần Viết Kết]] nói

:''Nay không thuận chiều gió, xin hãy đưa quân về.''

:''Bọn ngươi là cốt tráng của nước, nên vì nước nhà cùng lòng hết sức, để trừ bỏ mối lo ở ngoài, không nên mang lòng ngờ vực.''

 

:''Chúa cũ ra đấy.''

 

 

 

== Phú Xuân thất thủ ==

Tuy quân nhà Nguyễn đánh thắng trạn ở Thị Nại nhưng thành Bình Định vẫn bị vây rất ngặt, Trần Quang Diệu cũng thề chết chiếm lại thành này. Mùa hạ năm 1801, nhận thấy quân tinh nhuệ của Tây Sơn đều ở cả Bình Định mà lực lượng ở [[Huế|Phú Xuân]] (Huế) thì rất yếu ớt, Nguyễn Ánh bèn để [[Nguyễn Văn Thành]] ở lại giữ Thị Dã, còn lại toàn bộ thuỷ quân và trên 1.000 chiến thuyền, thuận theo gió nam vượt biển ra phía bắc.

 

 

Ngày mùng 3, Nguyễn Quang Toản đem theo vàng bạc châu báu chạy ra [[Nghệ An]]{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=611}}, giữa đường vất bỏ sắc ấn của triều đình [[nhà Thanh]] đã ban cho. Khi vừa ra khỏi cầu Phú Xuân vài dặm thì quân đều chạy tán ra bốn phía. Toản bèn cùng em là Thái tể Quang Thiệu, Nguyên súy Quang Khanh và bọn Đại tư mã Tứ, Đô đốc Trù cỡi ngự theo hướng lũy Động Hải<ref group="Ghi chú">Còn gọi là [[lũy Trấn Ninh]], nay thuộc địa phận huyện Quảng Ninh; các xã Phú Hải, xã Đồng Phú, xã Hải Thành thuộc thành phố [[Đồng Hới]], tỉnh [[Quảng Bình]]</ref>. Ngày 5 tháng 5 qua sông Gianh, quân Nguyễn mất dấu không đuổi theo kịp phải rút về.

 

 

== Nỗ lực khôi phục ==

 

 

 

 

 

 

Sử [[nhà Nguyễn]] chép rằng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=613 -614}}

Vua [[Gia Long]] giải thích về quyết định của mình qua 1 chỉ dụ{sfn|Đại Nam thực lục, tập 1|2006|p=485 - 486}}

:''Trẫm nghe, vì chín đời mà trả thù là nghĩa lớn [[kinh Xuân Thu]]<ref group="Ghi chú">Xuân Thu, Công Dương truyện, Trang công năm thứ 4 chép : [[Tề Tương công]] giết [[nước Kỷ]], vì ông tổ xa đời là Ai công mà phục thù, đời gọi là mối thù chín đời</ref>; thương muôn dân mà đánh giặc là lòng nhân của vương giả. Nhà nước ta, Tống Sơn đúc khí thiêng, Gia Miêu gây điềm tốt. Từ Tiên vương cả gây nền lớn, nhân hậu một mạch cùng truyền. Đến Liệt thánh vâng nối công to, thái bình hai trăm năm lẻ. Chợt nửa chừng gặp lúc gian truân, để ngoan dân gây nên biến loạn. Chiếm giữ thành ấp ta; tàn ngược sinh dân ta. Từ Nhạc, Huệ về sau, đến Quang Toản về trước, chứa tội ác không phải một ngày. Từ Thuận Quảng vào Nam, đến Linh Giang ra Bắc, gây tai họa khắp cả mọi phương... Ngày mồng 6 tháng này, tế cáo Trời Đất ; ngày mồng 7 yết tế Thái miếu, làm lễ hiến phù, bọn Nguyễn Quang Toản và ngụy thái tể Quang Duy, Nguyên súy Quang Thiệu, Đốc trấn Quang Bàn, Thiếu phó Trần Quang Diệu, Tư đồ Võ Văn Dũng, Tư mã Nguyễn Văn Tứ ; Đổng lý Nguyễn Văn Thận, Đô ngu Nguyễn Văn Giáp, Thống tướng Lê Văn Hưng, cùng với bè lũ đầu sỏ đều đã bắt giam, đều đem giết cả, bêu đầu bảo cho dân chúng. Nhạc Huệ trời đã giết rồi, cũng đem phanh xác tan xương, để trả thù cho Miếu Xã, rửa hận cho thần nhân. Ôi ! Tàn tặc dẹp yên, đã thành công đại định xa thư một mối, hưởng chung Phước thái bình''.

 

Khi bị hành hình, Quang Toản mới 19 tuổi. Triều đại Tây Sơn chấm dứt.<ref>Tham khảo về nguyên nhân sụp đổ của nhà Tây Sơn [http://vannghetiengiang.vn/news/Nhan-vat-su-kien-lich-su/Vi-sao-trieu-dai-Tay-Son-sup-do-2637/ tại đây].</ref>.

{{tham khảo|cột=30em}}

=== Thư mục ===

* {{chú thích|author=Quốc sử quán triều Nguyễn|authorlink=|title=Đại Nam liệt truyện, tập 2|year=2006|language=|publisher=Nhà xuất bản Thuận Hóa|location=[[Huế]]|ref=harv}}

* {{chú thích|author=Ngô gia văn phái|authorlink=|title=Hoàng Lê nhất thống chí|year=2006|language=|publisher=Nhà xuất bản Văn học. Kiều Thu Hoạch, Nguyễn Đức Vân dịch; Kiều Thu Hoạch giới thiệu|location=|ref=harv}}