Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nguyễn Quang Toản”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 75:
== Lục đục nội bộ ==
Quang Toản lên kế ngôi khi tuổi còn nhỏ, không có khả năng nắm việc triều chính. Lấy anh là Quang Thùy làm Khang công, Tiết chế các doanh Thủy bộ ở Bắc biên, kiêm coi tất cả các việc quân dân; em là Quang Hãn làm Tuyên công, coi việc ở Thanh Hóa, trông coi các việc quân dân; [[Nguyễn Văn Huấn]] và [[Lê Trung]] quản trấn Nghệ An. Ở tại triều đình, dùng cậu là [[Bùi Đắc Tuyên]] làm Thái sư quản đốc, xét đặt mọi việc chính trị, [[Phạm Công Hưng]] làm Thái úy nắm giữ việc quân. Trung thư phụng chính là [[Trần Văn Kỷ]] làm các việc ở Trung thư cơ mật, văn thư lệnh thị đều ủy thác hết cho Thiếu phó là [[Trần Quang Diệu]]. Hộ giá là [[Nguyễn Văn Văn Huấn]], Nội hầu là [[Nguyễn Văn Tứ]], Tư lệ là [[Lê Trung]] thì trấn giữ Nghệ An. Đại tư khấu là [[Vũ Văn Dũng]], Đại tư hộ là [[Nguyễn Văn Dụng]], Thiếu bảo là [[Nguyễn Văn Danh]], Đại tư mã là [[Ngô Văn Sở]], Hình bộ thượng thư là [[Lê Xuân Tài]], Tuần kiểm là [[Chu Ngọc Uyển]], Tiết độ là [[Nguyễn Công Tuyết]] thì trấn giữ Bắc Thành. Bãi việc cấp tín bài, đình việc phái đi bắt dân lậu sổ{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=606}}{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=266}}.
Do Quang Toản tuổi còn nhỏ, chỉ thích chơi đùa, nên [[Bùi Đắc Tuyên]] được thế tác oai tắc phúc, làm điều bừa bãi, trong ngoài đều oán ghét cả{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=606}}, mầm mống tai họa bắt đầu từ đây{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=266}}. Nguyễn Nhạc ở Quy Nhơn nghe tin Nguyễn Huệ đã chết, bèn đem 300 người liêu thuộc cùng với em gái đến hỏi thăm, nhưng khi đến địa giới Quảng Ngãi thì bị quân Nguyễn Huệ ngăn trở, phải trở về, chỉ cho một mình em gái tới viếng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=577}}.
Bấy giờ nhân khi nội bộ Tây Sơn anh em bất hòa, chúa [[Nguyễn Ánh]] từ [[Xiêm La]] về nước khôi phục cơ đồ, năm [[1788]] lấy lại Gia Định, năm [[1790]] lấy Bình Thuận và Diên Khánh. Từđó trởđi, quân triều Nguyễn luôn luôn tiến đánh mặt bắc, thanh thế rất mạnh. Mười ba thừa tuyên ở Bắc Hà cũng đều nghển cổ để chờ sự trung hưng của họ Nguyễn. Sự bại vong của nhà Tây Sơn, những kẻ am hiểu tình thế đều nhìn thấy rõ ràng, nhưng riêng vua tôi nhà [[Tây Sơn]] thì vẫn không biết{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=271}}.
Năm [[1793]], [[Nguyễn Ánh|chúa Nguyễn]] cất quân từ Gia Định tấn công Quy Nhơn, quân [[Nguyễn Nhạc]] tan vỡ. Nhạc khi đó đang bị bệnh, gửi thư đến Phú Xuân cầu cứu. [[Cảnh Thịnh]] sai Thái úy [[Phạm Công Hưng]], Hộ giá [[Nguyễn Văn Huân]], Tư lệ [[Lê Trung]], Đại Tư mã [[Ngô Văn Sở]] đem 17.000 quân, 80 thớt voi, Đại thống lĩnh [[Đặng Văn Chân]] đem 30 chiếc thuyền, chia làm 5 đạo chi viện Quy Nhơn, quân Nguyễn bèn rút về. Các tướng [[Tây Sơn]] vào thành, thu lấy hết áo giáp, vũ khí và chiếm luôn thành. Nguyễn Nhạc giận, thổ huyết mà chết, làm vua được 15 năm. Cảnh Thịnh phong cho con Nhạc là [[Nguyễn Bảo]] làm Hiếu công, cắt huyện Phù Ly<ref group="Ghi chú">Nay là hai huyện Phù Mỹ, Phù Cát, tỉnh [[Bình Định]]</ref> để làm ấp ăn lộc, gọi là Tiểu triều{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=577}}.▼
Năm [[1793]], [[Nguyễn Ánh|chúa Nguyễn]] cất quân từ Gia Định tấn công Quy Nhơn, quân [[Nguyễn Nhạc]] tan vỡ. Nhạc khi đó đang bị bệnh, gửi thư đến Phú Xuân cầu cứu. [[Cảnh Thịnh]] bảo các tướng rằng{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=272}}
:''Ta nghe nói "môi hở răng lạnh, môi còn răng ấm", nay vua bác có nạn mà sức chống giữ kém cỏi, không thể không cứu.''
▲
Năm [[1794]], Cảnh Thịnh sai Hộ giá [[Nguyễn Văn Huấn]] và Kiểm điểm [[Trần Viết Kết]] đánh úp Diên Khánh<ref group="Ghi chú">Nay thuộc tỉnh [[Khánh Hòa]] và 1 phần tỉnh [[Ninh Thuận]]</ref> , nhưng không được phải rút về. Lại sai Tổng quản là Trần Quang Diệu cùng Nội hầu là Nguyễn Văn Tú lại đem quân đến vây, giữ nhau vài tháng.
Mùa đông năm đó, [[Bùi Đắc Tuyên]] phái Ngô Văn Sở thay chức Vũ Văn Dũng trông coi Bắc Hà, và triệu Dũng về, đồng thời cũng kiếm chuyện bắt tội Trung thư lệnh [[Trần Văn Kỷ]], đày ra trấn xa. Dũng gặp Kỉ ở trạm Mỹ Xuyên, Kỉ bàn với Dũng rằng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=607}}{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=273}}:
:''Quan thái sư chức vị đã cao tột bực, trong tay nắm quyền làm oai làm phúc, lại đẩy ông ra ngoài, nếu có sự chẳng lợi cho nhà nước, các ông phỏng còn giữ được đầu chăng? Bây giờ chẳng sớm liệu đi, sau này ăn năn sao kịp?''
Dũng tin và trọng Kỷ, nên cho lời Kỷ là phải. Hôm sau, Dũng đem quân bản bộ quay về, cùng [[Phạm Công Hưng]], [[Nguyễn Văn Hóa]] vây chùa Tuyền Lâm là nơi ở của Tuyên, nhưng gặp hôm Tuyên ở trong cung với vua Cảnh Thịnh. Dũng bèn vây cung, buộc vua phải giao Thái sư ra, không thì sẽ phóng hỏa đốt kinh sư. Cảnh Thịnh bất đắc dĩ phải nghe theo, Dũng bèn bắt phe đảng Đắc Tuyên bỏ ngục; lại sai người vào Quy Nhơn bắt Bùi Đắc Trụ<ref group="Ghi chú">Có sách chép là [[Bùi Đắc Thân]]</ref> (con Bùi Đắc Tuyên) rồi sai đô đốc Hài ra thành Thăng Long giả chiếu lệnh bắt [[Ngô Văn Sở]] đưa về, thêu dệt thành tội trạng làm phản để dìm xuống nước cho chết hết{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=
Khi đó cánh quân của [[Trần Quang Diệu]] đang vây Nha Trang, thì được tin cha con [[Bùi Đắc Tuyên]] và [[Ngô Văn Sở]] đều đã bị [[Vũ Văn Dũng]] giết chết, bèn nói với các tướng rằng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=607}}
Hàng 95 ⟶ 100:
Lúc đó Cảnh Thịnh lên thân chánh, năm ngày ra coi chầu một lần. Thái úy [[Phạm Công Huân]] có bệnh mà chết, bèn lấy Diệu làm Thiếu phó, Huấn làm Thiếu bảo, Dũng làm Đại tư đồ. Nguyễn Văn Danh (có chỗ chép là Nguyễn Văn Tứ) làm Đại tư mã, gọi là Tứ trụ đại thần{{sfn|Đại Nam liệt truyên, tập 2|2006|p=572}}. Khi ấy, các cận thần ở bên Cảnh Thịnh gièm pha rằng oai quyền của Diệu quá lớn, đang toan có mưu khác. Toản tin là thật, liền rút hết binh quyền của Diệu, chỉ cho giữ một chức quan vào hàng thị thần mà thôi. Diệu trong lòng nghi sợ, thường cáo ốm không vào chầu, sai bọn thủ hạ vài trăm người, ngày đêm cầm binh cự để tự vệ. Quang Toản thường sai trung sứ đến ủy lạo phủ dụ{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=608}}.
Mùa hạ năm [[1797]], quân nhà Nguyễn tiến đánh Quy Nhơn, lại tiến sát đến Đà Nẵng, Câu Đê, Hải Vân ở Quảng Nam. Cảnh Thịnh sai [[Nguyễn Văn Huấn]] đem hết quân để chống cự. Cho Diệu được khôi phục binh quyền binh quyền đóng giữ cửa biển Noãn Hải, quân Nguyễn rút về. [[Trần Quang Diệu]] vốn tương đắc với [[Lê Trung]], nên gửi mật thư vào Quy Nhơn, hẹn Trung cất quân lập [[Nguyễn Quang Thiệu]] (con [[Nguyễn Huệ]], anh Cảnh Thịnh) làm vua mà phế Quang Toản. Trung theo lời kéo quân về, Quang Thiệu đem quân tiếp ứng phía sau. Quân của Trung về đến Quảng Nam,
:''Bảo Văn Trung lui quân, phi Diệu không ai làm được!'' Cảnh Thịnh sai Diệu đi bảo Trung lui quân. Trung không thông báo cho Quang Thiệu mà một mình một ngựa theo Diệu về yết kiến Cảnh Thịnh. Quang Thiệu sợ hãi phải rút quân về Quy Nhơn, đóng chặt cửa thành để cố thủ. Nguyễn Quang Toản sai tướng đến đánh liên tiếp mấy tuần không hạ được, tự mình làm tướng đem quân đi. Đến Lê Giang, Thái phủ [[Lê Văn Ứng]], tước phong Mân Ứng hầu (còn gọi là Thái phủ Mân) tâu với vua rằng{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=608 - 609}}{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=274}}: :''Cuộc biến loạn Quang Thiệu thực do Lê Trung gây nên, tội không thể tha, xin giết ngay để răn kẻ khác''.
Hàng 104 ⟶ 112:
:''Nay quân ta tiến lấy Quảng Nam, rồi sẽ lấy Quy Nhơn, ngươi muốn rửa thù cho cha ngươi, nên chiêu tập quân cũ đợi khi quân ta đến dưới thành, thì giết [[Lê Trung]] để đón quân vua, đổi tội lập công, ở việc làm ấy, chớ cho là tội của cha lây đến con mà ngờ vực, ta quyết không giết người đầu hàng đâu, phải nên liệu tình đấy.''
Lúc này Uyển Thành hầu đang giữ thành Quy Nhơn, Bảo bèn giam Uyên Thành hầu mà giữ lấy thành, sai Đô đốc là [[Đoàn Văn Cát]], [[Nguyễn Văn Thiệu]] giữ Phú Yên, dâng biểu xin đầu hàng Nguyễn vương, tình nguyện làm quân tiền khu. Nguyễn vương nhận tờ biểu sai bọn [[Nguyễn Văn Thành]] đến tiếp ứng. Cảnh Thịnh hay tin, sai quân đánh Quy Nhơn, bắt Bảo đem về Phú Xuân bắt uống thuốc độc chết, còn quân nhà Nguyễn thì không công mà rút về{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=578}}. Nhà Tây Sơn nhánh Nguyễn Nhạc từ khi tiếm xưng Hoàng đế năm [[1777]] đến đây là dứt, tổng cộng là 21 năm{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=274}}.
== Nguyễn vương bắc phạt ==
Hàng 121 ⟶ 129:
bắn xuống, phòng thủ rất cẩn mật.
Mùa hạ năm [[1800]], Nguyễn vương thân suất đại binh cứu Bình Định. Quân bộ đóng ở Thị Dã, quân thủy đóng ở ngoài khơi cửa biển Thị Nại, còn Võ Tánh cũng ở trong thành cố giữ để đợi quân cứu viện, hai bên ở thế cầm cự với nhau. Khi ấy, Điển quân Thượng đạo [[Lưu Phước Tường]] liên kết với [[Vạn Tượng]], Trấn Ninh đánh thành Nghệ An, thể ty các trấn từ Thanh Hóa trở ra cùng các đạo trưởng người Tây dương đều dấy nghĩa binh để tiếp ứng. Nhân dân miền Trung mỗi năm thấy gió bồm nổi lên thì bảo nhau rằng{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=275}}
:''Chúa cũ ra đấy.''
Hàng 140 ⟶ 148:
== Nỗ lực khôi phục ==
Hạ tuần tháng 5, vua Cảnh Thịnh lại chạy ra Bắc Thành, ở phủ đệ của Quang Thùy. Khi ấy mưa mãi mấy tuần, ở trước sân nước sâu đến hơn một thước, hốt nhiên nước xuống đất sụt, chiều sâu chiều rộng hơn vài thước. Lầu ba tầng ở Nghệ An cũng vô cớ tự đổ, người đều cho là điềm không lành{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=612}}{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=276}}.
Vua Quang Toản ở Thăng Long đổi niên hiệu Cảnh Thịnh làm năm đầu niên hiệu ''Bảo Hưng''{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=276}}, xuống chiếu tự trách mình, úy lạo vỗ về quân dân các trấn. Lấy [[Ngô Thời Nhiệm]] làm Thượng thư bộ Binh, [[Nguyễn Huy Lịch]] làm Thượng thư bộ Lại, [[Phan Huy Ích]] làm Thượng thư bộ Lễ, còn các người khác phong cho đều có thứ bậc khác nhau. Lại cho đắp gỗ tròn ở ngoài cửa chợ Dừa, xây đền vuông ở hồ Tây, để đến ngày đông chí, hạ chí chia tế trời đất. Đích thân nhà vua đến nhà Quốc tử giám khảo khóa học sinh, ai được ưu thì thưởng tiền cho. Sai bọn [[Nguyễn Đăng Sở]] sang nước Thanh dâng lễ cống hàng năm, và xin viện trợ ('''cầu viện ngoại bang'''). Khi đó sứ [[nhà Nguyễn]] là [[Trịnh Hoài Đức]] cũng đã đến Quảng Đông báo việc trong nước. Vua [[Gia Khánh]] nhà Thanh nhận lễ vật của nhà Nguyễn mà đuổi bọn Đăng Sở về{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=612}}.
Tháng 8, Quang Toản sai Quang Thùy kiểm điểm binh mã đến đóng đồn ở trấn Nghệ An. Tháng 11, để em là Quang Thiệu, Quang Thanh ở lại giữ Bắc Thành, còn bản thân đốc quân lính 6 trấn và lính Thanh, Nghệ cộng ba vạn người, tự làm tướng đem quân nam hạ, có vợ của [[Trần Quang Diệu]] là [[Bùi Thị Xuân]] cùng 5000 thuộc hạ đi theo. Lấy Tiết chế Quang Thỳ và Tổng quản Siêu làm tiên phong đánh lũy Trấn Ninh. Tư lệ Tuyết, Đô đốc [[Nguyễn Văn Kiêm]] tiến đánh lũy Đâu Mâu; Thiếu úy [[Đặng Văn Bằng]], Đô đốc Lực liên kết với quân Tề Ngôi dàn chiến hạm chắn ngang sông Gianh<ref group="Ghi chú">Là một con sông chảy trên địa phận tỉnh Quảng Bình, bắt nguồn từ khu vực ven núi Cô Pi cao 2.017 m thuộc dãy Trường Sơn, chảy qua địa phận các huyện Minh Hóa, Tuyên Hoá, Bố Trạch, Quảng Trạch và thị xã Ba Đồn để đổ ra biển Đông. Đây cũng là nơi phân chia nam - bắc trong suốt 200 năm nội chiến của Việt Nam</ref>, binh thế ở ngoài biển rất đông, quân Nguyễn lui giữ Động Hải. Ngày 30 tháng 12, Quang Toản đem đại quân vượt sông Gianh{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=613}}.
Hàng 157 ⟶ 165:
[[Trần Quang Diệu]] và [[Vũ Văn Dũng]] ở Bình Định nghe tin Phú Xuân đã mất, bèn đốc suất bọn [[Từ Văn Chiêu]], [[Nguyễn Văn Mân]], [[Nguyễn Văn Giáp]], [[Nguyễn Văn Điểm]], [[Lê Công Hưng]] đem 3.000 binh, 80 thớt voi chiến, theo đường miền trên vào Ai Lao, để chạy ra Nghệ An. Quân nhà Nguyễn khôi phục Bình Định, cơ nghiệp xưa của các chúa Nguyễn đến đây đã được giành lại hoàn toàn bởi tay [[Nguyễn Ánh]]. Ngày [[28 tháng 5]], Quân Nguyễn tiếp tục tiến lấy được đồn Tam Hiệu ở châu Bố Chính; thủy quân của Nguyễn Văn Trương đến cửa biển Đan Nhai<ref group="Ghi chú">Nay là cửa Hội Thống, phía Bắc giáp xã [[Nghi Hải]], [[thị xã Cửa Lò]], tỉnh [[Nghệ An]], phía nam là xã [[Xuân Hội]] ([[Hội Thống]]), huyện [[Nghi Xuân]], tỉnh [[Hà Tĩnh]]</ref> đánh phá bảo Quân Mộc; quân bộ của [[Lê Văn Duyệt]], [[Lê Chất]] đến sông Thanh Long cướp kho Kỳ Lân; Trấn thủ Nghệ An của Tây Sơn là [[Nguyễn Văn Thận]], Hiệp trấn là [[Nguyễn Triêm]], Thủy quân thống lĩnh là Đại Thiếu úy là Đăng bỏ thành chạy đến đồn Tiên Lý. Triêm tự thắt cổ chết, Thận chạy đến Thanh Hóa, đại binh đã lấy được Nghệ An, đặt quan lại để trị{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=614}}.
Trần Quang Diệu từ Quy Hợp xuống Hương Sơn, nghe tin Nghệ An đã mất, bèn qua Thanh Chương sang sông Thanh Long, nhưng người đi theo dần dần tản đi cả. Diệu và vợ là Thị Xuân đều bị quan quân bắt sống được{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=277}}; Vũ Văn Dũng cũng bị thổ dân Nông Cống bắt nộp cho quân Nguyễn. Quân nhà Nguyễn thừa thắng tiến ra Thanh Hóa. Đốc trấn là Quang Bàn và Thận cùng đồng đảng đều xin hàng{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=218}}. Cùng khi này, Nguyễn vương hạ chiếu đổi niên hiệu làm năm đầu [[Gia Long]], mốc thời điểm này được các sử gia xác nhận là điểm bắt đầu của [[Vương triều Nguyễn]]{{sfn|Ngô gia văn phái|1987|p=277}}.
Ngày [[16 tháng 6]], vua Cảnh Thịnh tự liệu thế không chống được, bèn cùng Quang Thùy, Quang Thiệu và bọn Tư mã [[Nguyễn Văn Dụng]], [[Nguyễn Văn Tứ]] qua sông Nhị Hà chạy lên miền Bắc, chạy đến Xương Giang<ref group="Ghi chú">Nay thuộc đông bắc [[thành phố Bắc Giang]], tỉnh [[Bắc Giang]]</ref>, đêm ngủ trọ lại, dân thôn mưu bắt. Quang Thùy tự thắt cổ chết, còn vua Cảnh Thịnh bị dân huyện Phượng Nhãn tên Chích Thiêm bắt được, đóng cũi đưa đến Bắc Thành{{sfn|Đại Nam liệt truyện, tập 2|2006|p=614}}.
| |||