Nhóm ngôn ngữ Khasi

Ngữ chi Khasi là một nhóm ngôn ngữ Nam Á nói ở bang Meghalaya miền đông bắc Ấn Độ và vùng lân cận thuộc Bangladesh.

Ngữ chi Khasi
Phân bố địa lý	Ấn Độ, Bangladesh
Phân loại ngôn ngữ học	Nam Á Khasi–Palaung Ngữ chi Khasi
Ngôn ngữ nguyên thủy:	Khasi nguyên thủy
Glottolog:	khas1268
Khasic

Ngôn ngữ

Sidwell (2018: 27–31) phân loại các ngôn ngữ Khasi như sau.

Khasi nguyên thủy

• War (Amwi, Mnar)
• Pnar-Khasi-Lyngngam nguyên thủy
  • Lyngngam
  • Pnar (Jaintia), Khasi, Maharam (Maram)

Bhoi là tên cho một số phương ngữ tiếng Pnar và Khasi.

Mối quan hệ ngoại tại

Paul Sidwell (2011) đề xuất rằng ngữ chi Khasi có quan hệ chặt chẽ với ngữ chi Palaung, hợp nên nhánh Khasi–Palaung.

Sidwell (2018: 32) liệt kê tám từ mà hai ngữ hệ cùng chia sẻ.

Từ	Khasi nguyên thủy (Sidwell 2018)	Palaung nguyên thủy (Sidwell 2015)
máu	*snaːm	*snaːm
móng, vuốt	*trʧʰiːm	*rənsiːm
tóc, lông	*sɲuʔ	*ɲuk
chồng, đàn ông	trmɛ (Amwi)	*-meʔ
mưa	*slap; slɛ (Amwi)	*clɛʔ
bơi	*ɟŋiː	*ŋɔj
hai	*ʔaːr	*ləʔaːr
nước	*ʔum	*ʔoːm

Từ vựng mới phát sinh

Sidwell (2018: 23) liệt kê những từ vựng mới phát sinh chỉ có trong ngữ chi Khasi, không có trong các nhóm Nam Á khác.

Từ	Khasi nguyên thủy	Lyngngam	Maram	Khasi	Pnar	Mnar	War
cơm	*ʤaː	ʥa	ʤa	ja /ʤaː/	ʤa	ci	ʧi
trăng	*bnəːj	bni	bne	bnai /bnaːi/	bnaj	pni	pnʊ
hát	*rwəːj	rəŋwi	rwej	rwái /rwaːi/	rwaj	–	rvʊ
bốn	*saːw	saw	saw	sáw /saːw/	so	sɔu	ria
sông	*waʔ	–	waɁ	wah /waːʔ/	waɁ	waɁ	waɁ
tất cả, hết thảy	*barɔɁ	prok	barɔʔ	baroh /barɔːʔ/	warɔʔ	–	bərɒʔ
lợn, heo	*sniaŋ	sɲaŋ	sniaŋ	sniang /sniaŋ/	sniaŋ	cʰɲaŋ	rniŋ
cát	*ʧʔiap	ʥʔep	ʧiʔɛp	shyiap /ʃʔiap/	ʧʔiap	ʃʔip	ʃʔiap
uống	*di:ʔ/c	dec	dɔc	dih /diːʔ/	diʔ	deʔ	deʔ
sao	*kʰloːr	kʰlor	kʰlɔr	khlúr /kʰloːr/	kʰlor	–	khlʊə
lưỡi	*tʰnləːc	təloc	tʰl̩let	thyllied /tʰɨlleːc/	tʰl̩leɟ	kʰlut	kʰlit
băng, rét	*tʰaʔ	tʰaʔ	tʰaʔ	thah /tʰaːʔ/	tʰaʔ	tʰaʔ	tʰaʔ

Phục dựng

Cả ngôn ngữ Khasi nguyên thủy và Pnar-Khasi-Lyngngam nguyên thủy đều do Paul Sidwell (2018) phục dựng. Ngôn ngữ Khasi nguyên thủy có lẽ được nói vào khoảng 2.000-2.500 năm trước, tiếng War tách khỏi phần còn lại khoảng 1.500 năm trước (Sidwell 2018: 20).

Về hình thái học, ngôn ngữ Khasi nguyên thủy có tiền tố gây khiến *pN- và trung tố động từ hoá *-r- (Sidwell 2018: 66-67).

Bảng đại từ phục dựng dưới đây là của Sidwell (2018: 51-67).

Đại từ

	Đực	Cái	Số nhiều
Ngôi thứ 1	*ŋa; *ʔɔ	*ŋa; *ʔɔ	*ʔi
Ngôi thứ 2	*me	*pʰa	*pʰi
Ngôi thứ 3 (thân quen)	*ʔu	*ka	*ki
Ngôi thứ 3 (xa lạ)	*ʔi	*ʔi	*ʔi

Đại từ chỉ định

• *ni 'này (gần)'
• *tu 'kia (vừa)'
• *taj 'đó (xa, thấy được)'
• *te 'kìa (gần đối phương, người được đối thoại)'
• *tɛ 'đó (không thấy được)'

Từ phủ định

• *ʔǝm 'không, chẳng'
• *ham 'đừng'
• *ta 'không, chẳng'

Phụ tố hình thái học

• *pN- 'tiền tố gây khiến'
• *-r- 'trung tố động từ hoá'

Số đếm

Số	Khasi nguyên thủy	Pnar- Khasi-Lyngngam nguyên thủy
một	*wiː~*miː
một	*ʧiː
hai	*ʔaːr
ba	*laːj
bốn	*saːw
năm	*san
sáu	*tʰruː
bảy		*ʰnɲəw
tám		*pʰraː
chín		*kʰndaːj
mười	*pʰəw

Biến âm

Sidwell (2018) liệt kê những sự biến âm sau.

• Tiền Khasi *b- > *p-, *ɓ- > *b-
  • Nam Á nguyên thủy *b- > Khasi nguyên thủy *p-
  • Nam Á nguyên thủy *ɓ- > Khasi nguyên thủy *b-
• Tiền Khasi *d- > *t-, * ɗ- > *d-
  • Nam Á nguyên thủy *d- > Khasi nguyên thủy *t-
  • Nam Á nguyên thủy *ɗ- > Khasi nguyên thủy *d-
• Tiền Khasi *-l > *-n/*-Ø
• Tiền Khasi *-h > *-s > *-t
• Tiền Khasi *-ʔ > *-Ø >, *-k > *-ʔ
• Tiền Khasi *g- > *k-

Xem thêm

• Danh sách mục từ Khasi nguyên thủy phục dựng (Wiktionary)

Nguồn tham khảo

• Sidwell, Paul. 2011. Proto-Khasian and Khasi-Palaungic. Journal of the South East Asia linguistics society Lưu trữ 2016-07-23 tại Wayback Machine, Vol. 4.2, pages 144-168, December 2011.
• Sidwell, Paul. 2011b. Proto-Khasian (or -War-Khasi); reconstruction and classification. Presented at SEALS 21, Kasetsart University, Bangkok, Thailand.
• Sidwell, Paul. 2018. The Khasian Languages: Classification, Reconstruction, and Comparative Lexicon. Languages of the World 58. Munich: Lincom Europa. ISBN 9783862889143

Liên kết ngoài

• Khasian Languages Project (by Paul Sidwell)