Linh trưởng mũi ướt

Linh trưởng mũi ướt (Danh pháp khoa học: Strepsirrhini hoặc Strepsirhini) là một phân bộ của loài linh trưởng bao gồm vượn cáo và các loài linh trưởng khác thuộc Bộ Bán hầu, trong đó bao gồm các loài vượn cáo ở Madagascar, galagos và pottos từ châu Phi, và các con culi chậm từ Ấn Độ và Đông Nam Á. Cũng thuộc thuộc phân bộ là Adapiforms, loài linh trưởng đã tuyệt chủng, một nhóm đa dạng và phổ biến mà phát triển mạnh trong thế Eocen (khoảng 56 đến 34 triệu năm trước [mya]) ở châu Âu, Bắc Mỹ, và châu Á, nhưng biến mất khỏi nhất của Bắc bán cầu vì khí hậu trở lạnh. Hai phân loại hàng đầu cho sự phân chia thuộc phân loài linh trưởng sống Strepsirrhine vào một trong hai siêu họ (Lemuroidea và Lorisoidea) trong cận bộ (infraorder) vượn cáo hoặc vượn cáo và Lorisiformes. Ngày nay, nhóm Strepsirrhini đã loại trừ khỉ lùn Tarsier, mà bây giờ được nhóm vào thuộc phân bộ linh trưởng lớn khác là Haplorhini, cùng với những con khỉ không đuôi và vượn (Simians hoặc vượn người).

Linh trưởng mũi ướt
Thời điểm hóa thạch: Thế Paleocen – Thế Holocen
A sample of strepsirrhine diversity; eight biological genera are depicted (from top, left to right): Lemur, Propithecus, Daubentonia, Varecia, Microcebus, †Darwinius, Loris, Otolemur.
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Mammalia
Bộ (ordo)	Primates
Phân bộ (subordo)	Strepsirrhini É. Geoffroy, 1812
● Eocene-Miocene fossil sites      Range of extant strepsirrhine primates
Phân thứ bộ
†Adapiformes Lemuriformes (See text)

Tổng quan

Nhóm linh trưởng Strepsirrhines được xác định bằng đặc điểm chiếc mũi ẩm ướt. Chúng cũng có một bộ não nhỏ hơn so với kích cỡ tương tự nhóm Simians, thùy khứu giác lớn để làm tốt chức năng ngửi và đánh hơi, một cơ quan để phát hiện kích thích tố, đôi mắt của chúng có chứa một lớp phản quang để cải thiện tầm nhìn ban đêm, và hốc mắt bao gồm một "chiếc nhẫn" khoang của xương xung quanh mắt. Nhóm Strepsirrhines tách ra từ các động vật linh trưởng thuộc nhóm Haplorhine gần ban đầu của cách xác định phân tích bức xạ mẫu vật linh trưởng từ 55 đến 90 mya.

Lemuriform nhóm loài linh trưởng có thể đã tiến hóa từ một trong hai nhóm cercamoniines hoặc sivaladapids. Hầu hết lemuriforms gồm các loài sống về đêm, trong khi hầu hết các loài trong nhóm Adapiforms này là loài sinh vật ban ngày. Cả hai nhóm đều đã sống và tuyệt chủng, chủ yếu cuộc sống dành cho việc cho ăn trái cây, lá, và côn trùng. Nhiều loài trong nhóm strepsirrhines ngày nay đang bị đe dọa do mất môi trường sống, săn bắn cho thịt rừng, và hay bị chụp hình trực tiếp và săn bắt cho việc buôn bán thú nuôi độc lạ.

Strepsirrhines và haplorhines tách ra ngay sau khi sự xuất hiện của các loài linh trưởng thật sự đầu tiên (euprimates). Mối quan hệ giữa euprimates, bộ nhiều răng, colugos, và plesiadapiformes là ít chắc chắn hơn. Strepsirrhines bao gồm các loài trong nhóm adapiforms đã tuyệt chủng và các loài linh trưởng lemuriform, trong đó bao gồm vượn cáo và lorisoids (lorises, pottos, và galagos). Các lemuriforms, và đặc biệt là loài vượn cáo ở Madagascar, thường được miêu tả không thích hợp là "hóa thạch sống" hay như ví dụ về "cơ bản", hay "thấp kém" và gọi là động vật linh trưởng bậc thấp (bộ bán hầu). Nguồn gốc của các loài linh trưởng này là sớm nhất, từ đó cả strepsirrhines và haplorhines (simians và khỉ lùn tarsier) phát triển còn là một bí ẩn. Cả hai nơi xuất xứ và các nhóm từ đó mà chúng đã tiến hóa là không chắc chắn và còn có nhiều ý kiến khác nhau.

Đặc điểm

Các loài linh trưởng bao gồm cả loài nhỏ thân, sống chủ yếu vào ban đêm và ban ngày, và tất cả đều sống trên cây, với hai bàn tay và bàn chân đặc biệt thích nghi cho vận động trên các nhánh cây nhỏ. Strepsirrhines có một lớp phản chiếu trong mắt, gọi một lớp lucidum Tapetum rất nhạy cảm với ánh sáng, giúp chúng nhìn thấy tốt hơn vào ban đêm. Linh trưởng Strepsirrhine có bộ não chỉ bằng hoặc lớn hơn một chút về kích thước so với hầu hết các động vật có vú. Nhiều loài ăn đêm có đôi lớn, tai độc lập xoay chuyển các hướng, mặc dù có sự khác biệt đáng kể trong kích thước và hình dạng của kiểu tai giữa các loài. Trong nhóm vượn cáo thì khoang nhĩ, trong đó bao quanh tai giữa, được mở rộng để khuếch tán âm thanh tốt hơn.

Mặc dù bộ não tương đối nhỏ hơn so với các loài linh trưởng khác, loài vượn cáo đã được thực nghiệm chứng minh mức độ của khéo léo và kỹ thuật trong giải quyết vấn đề đó được so sánh với những cá thể được thấy trong nhóm vượn nhân hình (simians). Tuy nhiên, trí thông minh có tính xã hội của chúng khác nhau, thường nhấn mạnh trong nhóm cạnh tranh và hợp tác, trong đó có thể là do sự thích nghi với môi trường không thể đoán trước của chúng. Mặc dù loài vượn cáo đã không được quan sát đối tượng sử dụng những công cụ trong tự nhiên, chúng có thể được dạy dỗ và huấn luyện để sử dụng các đối tượng như các công cụ trong điều kiện nuôi nhốt và chứng tỏ một sự hiểu biết cơ bản về tính chất chức năng của các đối tượng mà chúng đang sử dụng.

Linh trưởng các loại thuộc nhóm này chủ yếu ăn các loại trái cây (kể cả hạt giống), lá (bao gồm cả hoa), và còn động vật săn mồi (chúng săn bắt các loài động vật chân đốt, vật có xương sống nhỏ, và trộm trứng). Chế độ ăn uống khác nhau rõ rệt giữa các loài strepsirrhine. Giống như các loài linh trưởng ăn lá khác (folivorous) thường ăn lá, một số strepsirrhines thể tiêu hóa chất xơ (cellulose) và hemicellulose. Một số loài trong nhóm strepsirrhines, chẳng hạn như các con galagos, và culi nhỏ nhắn mảnh mai chủ yếu ăn côn trùng, chúng ăn được cả côn trùng có độc.

Nguy cơ

Các mối đe dọa đối mặt với các loài linh trưởng strepsirrhine rơi vào ba loại chính: Mất môi trường sống, bị săn bắn (đối với nhu cầu ăn thịt rừng hoặc y học cổ truyền), và bị bắt giữ, sưu tầm để trực tiếp xuất khẩu hoặc địa phương kỳ lạ buôn bán cho ngành kinh doanh thú nuôi độc lạ. Mặc dù việc săn bắt chúng thường bị cấm, nhung những luật lệ để bảo vệ chúng hiếm khi được thực thi nghiêm chỉnh và triệt để nên vấn nạn săn bắt trộm vẫn ngang nhiên diễn ra.

Phân loài

Phân bộ Linh trưởng mũi ướt Strepsirrhini được một số hệ thống phân loại thành:

• • • Họ incertae sedis †Azibiidae, †Djebelemuridae, †Plesiopithecidae
• Thứ bộ Lemuriformes
  • Liên họ Lemuroidea
    • Họ †Archaeolemuridae - Cheirogaleidae - Daubentoniidae - Indriidae - Lemuridae - Lepilemuridae - †Megaladapidae - †Palaeopropithecidae
  • Liên họ Lorisoidea
    • • Chi incertae sedis: †Karanisia
    • Họ Galagidae - Lorisidae
• Thứ bộ †Adapiformes
  • • Họ Adapidae – Notharctidae – Sivaladapidae

Tham khảo

• Ankel-Simons, F. (2007). Primate Anatomy (ấn bản 3). Academic Press. ISBN 978-0-12-372576-9.
• Beard, K. C. (1988). “The phylogenetic significance of strepsirhinism in Paleogene primates” (PDF). International Journal of Primatology. 9 (2): 83–96. doi:10.1007/BF02735730.
• Campbell, C. J.; Fuentes, A.; MacKinnon, K. C.; Bearder, S. K.; last = Stumpf, R. M biên tập (2011). Primates in Perspective (ấn bản 2). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-539043-8.
  • Gould, L.; Sauther, M.; Cameron, A. (2011). “Chapter 5: Lemuriformes”. Primates in Perspective. tr. 55–79.
  • Hartwig, W. (2011). “Chapter 3: Primate evolution”. Primates in Perspective. tr. 19–31.
  • Nekaris, N. A. I.; Bearder, S. K. (2011). “Chapter 4: The lorisiform primates of Asia and mainland Africa: Diversity shrouded in darkness”. Primates in Perspective. tr. 34–54.
• Cartmill, M. (2010). “Primate Classification and Diversity”. Trong Platt, M.; Ghazanfar, A (biên tập). Primate Neuroethology. Oxford University Press. tr. 10–30. ISBN 978-0-19-532659-8.
• Cartmill, M.; Smith, F. H. (2011). The Human Lineage. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-21145-8.
• Cloninger, C. R.; Kedia, S. (2011). “Chapter 5: The phylogenesis of human personality: Identifying the precursors of cooperation, altruism, and well-being”. Trong Sussman, R. W.; Cloninger, C. R (biên tập). Origins of Altruism and Cooperation. Springer. ISBN 978-1-4419-9519-3.
• Dagosto, M. (1988). “Implications of postcranial evidence for the origin of euprimates”. Journal of Human Evolution. 17: 35–77. doi:10.1016/0047-2484(88)90048-6.
• Dunkel, A. R.; Zijlstra, J. S.; Groves, C. P. (2012). “Giant rabbits, marmosets, and British comedies: etymology of lemur names, part 1” (PDF). Lemur News. 16: 64–70. ISSN 1608-1439. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 6 tháng 11 năm 2016. Truy cập ngày 23 tháng 2 năm 2016.
• Fitch-Snyder, H.; Livingstone, K. (2008). “Lorises: The Surprise Primate”. ZooNooz. San Diego Zoo: 10–14. ISSN 0044-5282.
• Fichtel, C.; Kappeler, P. M. (2009). “Chapter 19: Human universals and primate symplesiomorphies: Establishing the lemur baseline”. Trong Kappeler, P. M.; Silk, J. B (biên tập). Mind the Gap: Tracing the Origins of Human Universals. Springer. tr. 395–426. ISBN 978-3-642-02724-6.
• Franzen, J. L.; Gingerich, P. D.; Habersetzer, J.; Hurum, J. H.; Von Koenigswald, W.; Smith, B. H. (2009). J., Hawks (biên tập). “Complete primate skeleton from the Middle Eocene of Messel in Germany: morphology and paleobiology” (PDF). PLoS ONE. 4 (5): e5723. Bibcode:2009PLoSO...4.5723F. doi:10.1371/journal.pone.0005723. PMC 2683573. PMID 19492084.
• Geoffroy Saint-Hilaire, É. (1812). “Suite au tableau des quadrumanes. Seconde famille. Lemuriens. Strepsirrhini”. Annales du Muséum d'Histoire Naturelle (bằng tiếng Pháp). 19: 156–170.
• Gingerich, P. D. (1975). “A new genus of Adapidae (Mammalia, Primates) from the Late Eocene of Southern France, and its significance for the origin of higher primates”. Contributions from the Museum of Paleontology, University of Michigan. 24 (15): 163–170.
• Godinot, M. (1998). “A summary of adapiform systematics and phylogeny”. Folia Primatologica. 69 (suppl. 1): 218–249. doi:10.1159/000052715.
• Godinot, M. (2006). “Lemuriform origins as viewed from the fossil record”. Folia Primatologica. 77 (6): 446–464. doi:10.1159/000095391. PMID 17053330.
• Gould, L.; Sauther, M.L biên tập (2006). Lemurs: Ecology and Adaptation. Springer. ISBN 978-0-387-34585-7.
  • Cuozzo, F.P.; Yamashita, N. (2006). “Chapter 4: Impact of Ecology on the Teeth of Extant Lemurs: A Review of Dental Adaptations, Function, and Life History”. Lemurs: Ecology and Adaptation. tr. 67–96. ISBN 978-0-387-34585-7.
  • Tattersall, I. (2006). “Chapter 1: Origin of the Malagasy Strepsirhine Primates”. Lemurs: Ecology and Adaptation. tr. 3–18.
• Groves, C. P. (1998). “Systematics of tarsiers and lorises”. Primates. 39 (1): 13–27. doi:10.1007/BF02557740.
• Groves, Colin (16 tháng 11 năm 2005). Wilson D. E. và Reeder D. M. (chủ biên) (biên tập). Mammal Species of the World . Nhà xuất bản Đại học Johns Hopkins. tr. {{{pages}}}. ISBN 0-801-88221-4.
• Groves, C. P. (2008). Extended Family: Long Lost Cousins: A Personal Look at the History of Primatology. Conservation International. ISBN 978-1-934151-25-9.
• Gunnell, G.F.; Rose, K.D.; Rasmussen, D.T. (2008). “Euprimates”. Trong Janis, C.M.; Gunnell, G.F.; Uhen, M.D. (biên tập). Evolution of Tertiary Mammals of North America. Volume 2: Small Mammals, Xenarthrans, and Marine Mammals. Cambridge, England; New York: Cambridge University Press. tr. 239–262. ISBN 978-0-521-78117-6.
• Hartwig, W. C biên tập (2002). The primate fossil record. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66315-1.
  • Beard, K. C. (2002). “Chapter 9: Basal anthropoids”. The primate fossil record. tr. 133–149.
  • Covert, H. H. (2002). “Chapter 3: The earliest fossil primates and the evolution of prosimians: Introduction”. The primate fossil record. tr. 13–20.
  • Gebo, D. L. (2002). “Chapter 4: Adapiformes: Phylogeny and adaptation”. The primate fossil record. tr. 21–44.
  • Godfrey, L. R.; Jungers, W. L. (2002). “Chapter 7: Quaternary fossil lemurs”. The primate fossil record. tr. 97–121.
• Jenkins, P. D.; Napier, P. H. (1987). Catalogue of Primates in the British Museum (Natural History) and elsewhere in the British Isles, Part 4, Suborder Strepsirrhini, including the subfossil Madagascan lemurs and family Tarsiidae. British Museum (Natural History). ISBN 978-0-565-01008-9.
• Miller, E. R.; Gunnell, G. F.; Martin, R. D. (2005). “Deep Time and the Search for Anthropoid Origins” (PDF). American Journal of Physical Anthropology. 128: 60–95. doi:10.1002/ajpa.20352.
• Mittermeier, R. A.; Rylands, A. B.; Konstant, W. R. (1999). “Primates of the world: An introduction”. Trong Nowak, R. M (biên tập). Walker's Mammals of the World (ấn bản 6). Johns Hopkins University Press. tr. 1–52. ISBN 978-0-8018-6251-9.
• Nekaris, K. A. I.; Shepherd, C. R.; Starr, C. R.; Nijman, V. (2010). “Exploring cultural drivers for wildlife trade via an ethnoprimatological approach: a case study of slender and slow lorises (Loris and Nycticebus) in South and Southeast Asia”. American Journal of Primatology. 72 (10): 877–886. doi:10.1002/ajp.20842. PMID 20806336.
• Osman Hill, W.C. (1953). Primates Comparative Anatomy and Taxonomy I—Strepsirhini. Edinburgh Univ Pubs Science & Maths, No 3. Edinburgh University Press. OCLC 500576914.
• Overdorff, D. J.; Tecot, S. R. (2006). “Chapter 11: Social pair-bonding and resource defense in wild red-bellied lemurs (Eulemur rubriventer)”. Trong Gould, L.; Sauther, M. L (biên tập). Lemurs: Ecology and Adaptation. Springer. tr. 235–254. doi:10.1007/978-0-387-34586-4_11. ISBN 978-0-387-34585-7.
• Plavcan, J. M. (2004). “Chapter 13: Sexual selection, measures of sexual selection, and sexual dimorphism in primates”. Trong Kappeler, P. M.; van Schaik, C. P (biên tập). Sexual Selection in Primates: New and Comparative Perspectives. Cambridge University Press. tr. 230–252. ISBN 978-0-521-53738-4.
• Pocock, R. I. (1918). “On the external characters of the lemurs and of Tarsius”. Proceedings of the Zoological Society of London. 1918: 19–53. doi:10.1111/j.1096-3642.1918.tb02076.x.
• Rasmussen, D. T.; Nekaris, K. A. I. (1998). “Evolutionary history of lorisiform primates” (PDF). Folia Primatologica. 69 (suppl 1): 250–285. doi:10.1159/000052716.
• Rose, K. D. (2006). The Beginning of the Age of Mammals. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-8472-6.
• Steiper, M. E.; Seiffert, E. R. (2012). “Evidence for a convergent slowdown in primate molecular rates and its implications for the timing of early primate evolution”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 109 (16): 6006–6011. doi:10.1073/pnas.1119506109.
• Sussman, R. W. (2003). Primate Ecology and Social Structure. Pearson Custom Publishing. ISBN 978-0-536-74363-3.
• Szalay, F.S.; Delson, E. (1980). Evolutionary History of the Primates. Academic Press. ISBN 978-0126801507. OCLC 893740473.
• Tabuce, R.; Marivaux, L.; Lebrun, R.; Adaci, M.; Bensalah, M.; Fabre, P. -H.; Fara, E.; Gomes Rodrigues, H.; Hautier, L.; Jaeger, J. -J.; Lazzari, V.; Mebrouk, F.; Peigne, S.; Sudre, J.; Tafforeau, P.; Valentin, X.; Mahboubi, M. (2009). “Anthropoid versus strepsirhine status of the African Eocene primates Algeripithecus and Azibius: Craniodental evidence” (PDF ://www.sciencedaily.com/releases/2009/09/090915101355.htm). Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 276 (1676): 4087–4094. doi:10.1098/rspb.2009.1339.
• Vaughan, T.; Ryan, J.; Czaplewski, N. (2011). “Chapter 12: Primates”. Mammalogy (ấn bản 5). Jones & Bartlett Learning. ISBN 978-0-7637-6299-5.
• Whitten, P. L.; Brockman, D. K. (2001). “Chapter 14: Strepsirrhine reproductive ecology”. Trong Ellison, P. T (biên tập). Reproductive Ecology and Human Evolution. Transaction Publishers. tr. 321–350. ISBN 978-0-202-30658-2.
• Williams, B. A.; Kay, R. F.; Christopher Kirk, E.; Ross, C. F. (2010). “Darwinius masillae is a strepsirrhine—a reply to Franzen et al. (2009)” (PDF). Journal of Human Evolution. 59 (5): 567–573, discussion 573–9. doi:10.1016/j.jhevol.2010.01.003. PMID 20188396. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 23 tháng 2 năm 2016.
• Wright, P. C biên tập (2003). Tarsiers: Past, Present, and Future. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-3236-3.
  • Schwartz, J. H. (2003). “Chapter 3: How close are the similarities between Tarsius and other primates?”. Tarsiers: Past, Present, and Future. tr. 50–96.
  • Simons, E. L. (2003). “Chapter 1: The fossil record of tarsier evolution”. Tarsiers: Past, Present, and Future. tr. 9–34.
  • Yoder, A. D. (2003). “Chapter 7: The phylogenetic position of the genus Tarsius: Who's side are you on?”. Tarsiers: Past, Present, and Future. tr. 161–175. ISBN 9780813532363.