Vương quốc Hồi giáo Darfur
Vương quốc Hồi giáo Darfur (tiếng Ả Rập: سلطنة الدارفور, chuyển tự Salṭanat al-Dārfūr) là một quốc gia tiền thuộc địa ở khu vực ngày nay là miền tây Sudan. Vương quốc tồn tại từ năm 1603[1] đến ngày 24 tháng 10 năm 1874, khi rơi vào tay lãnh chúa Sudan Rabih az-Zubayr và một lần nữa từ năm 1898 đến năm 1916,[2][1] khi bị người Anh chinh phục và sáp nhập vào Sudan thuộc Anh-Ai Cập. Vào thời kỳ cực thịnh vào cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19, nó trải dài từ Darfur ở phía tây đến Kordofan và bờ tây của sông Nile Trắng ở phía đông, khiến nó có kích thước tương đương Nigeria ngày nay.[3]
|
Vương quốc Hồi giáo Darfur
|
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tên bản ngữ
| |||||||||
| 1603–1874 1898–1916 | |||||||||
 Quốc kỳ | |||||||||
 Bản đồ Darfur năm 1914 | |||||||||
| Tổng quan | |||||||||
| Thủ đô | Al Fasher (sau năm 1790) | ||||||||
| Ngôn ngữ thông dụng | Tiếng Fur, tiếng Ả Rập | ||||||||
| Tôn giáo chính | Hồi giáo Sunni | ||||||||
| Chính trị | |||||||||
| Chính phủ | Quân chủ chuyên chế | ||||||||
| Sultan | |||||||||
• 1603–1637 | Suleiman Solon | ||||||||
• 1873–1874 | Ibrahim Garad | ||||||||
• 1898-1916 | Ali Dinar | ||||||||
| Lịch sử | |||||||||
| Thời kỳ | Cận đại | ||||||||
• Thành lập | 1603 | ||||||||
• Bị lật đổ bởi Rabih az-Zubayr | Ngày 24 tháng 10 năm 1874 | ||||||||
• Độc lập Sudan thời Mahdi | 1898 | ||||||||
• Sultan cuối cùng tử trận trong cuộc chiến chống Anh | 1916 | ||||||||
| |||||||||
| Hiện nay là một phần của |  Sudan | ||||||||
Lịch sử sửa
Nguồn gốc sửa
Hâu hết diện tích của Darfur là các đồng bằng bán khô cằn không thể có dân cư đông đúc. Một ngoại lệ là khu vực trong và xung quanh dãy núi Jebel Marra. Chính từ những căn cứ ở những ngọn núi này, hàng loạt nhóm dân tộc đã cố gắng kiểm soát khu vực. Người Daju và người Tunjur di cư vào thế kỷ 14 là những người có quyền lực sớm nhất ở Darfur theo các ghi chép bằng văn bản. Việc chuyển giao quyền lực từ người Daju sang người Tunjur được tạo điều kiện thông qua hôn nhân.
Cuối cùng, người Tunjur bắt đầu kết hôn với người Fur. Việc này đã sản sinh ra Sultan Dali, một nhân vật quan trọng trong lịch sử Darfur, người đã đứng về phía mẹ mình là người Fur, và do đó đã thúc đẩy sự ra đời của Vương quốc Hồi giáo Darfur. Dali chia đất nước thành các tỉnh và thiết lập một bộ luật hình sự dưới tiêu đề Kitab Dali hay Cuốn sách của Dali. Nó vẫn còn được lưu giữ và khác với luật Quran ở một số khía cạnh.[4] Cháu trai của ông là Suleiman (hay "Sulayman", thường được phân biệt bằng tên gọi tiếng Fur Solon, nghĩa là "người Ả Rập" hoặc "người Đỏ") trị vì từ năm 1596 đến năm 1637.[5][6][7] Suleiman Solon được coi là người sáng lập ra triều đại Keira và vương quốc Darfur. Trong thế kỷ 17, các quốc vương Keira đã đưa hệ thống hakura phong kiến vào Darfur.[8][9]
Cháu trai của Soleiman, Ahmed Bukr (k.1682-k.1722), đã đưa Hồi giáo trở thành tôn giáo của quốc gia, và tăng cường sự thịnh vượng của Darfur bằng cách khuyến khích việc nhập cư từ Bornu và Bagirmi.[4]
Nội chiến (1722–1786) sửa
Cái chết của Bukr đã khơi mào cho một cuộc xung đột kéo dài về quyền kế vị. Trên giường bệnh, Bukr nói rằng mỗi người trong số nhiều con trai của ông sẽ lần lượt cai trị. Dù vậy, mỗi người con trai của ông hy vọng sẽ giành quyền cai trị cho riêng mình, dẫn đến một cuộc nội chiến liên miên kéo dài đến năm 1785/1786. Do những chia rẽ nội bộ này, quyền lực của Darfur đã giảm. Họ cũng tham gia vào các cuộc chiến với Sennar và Wadai.[4]
Thời kỳ cực thịnh sửa
Một trong những vị vua có năng lực nhất trong thời kỳ này là Sultan Mohammed Terab, một trong những con trai của Ahmad Bukr. Ông đã lãnh đạo một số chiến dịch quân sự thành công. Năm 1785-1786, ông dẫn đầu một đội quân chống lại Funj, nhưng không tiến xa hơn Omdurman.[4] Tại đây, ông bị sông Nile chặn lại và không tìm thấy phương tiện nào để đưa quân qua sông. Không muốn từ bỏ chiến dịch của mình, Terab ở lại Omdurman trong nhiều tháng và quân đội bắt đầu trở nên bất mãn. Theo một số câu chuyện, Terab bị vợ đầu độc theo lời xúi giục của các tù trưởng không tuân phục, và quân đội quay trở lại Darfur.[4] Terab muốn con trai mình kế vị, nhưng ngai vàng lại thuộc về anh trai ông, Abd al-Rahman.
Sultan Abd-al-Rahman thành lập thủ đô mới tại Al Fashir vào năm 1790. Trong thời trị vì của Abd-al-Rahman, Napoléon Bonaparte đang lãnh đạo một chiến dịch ở Ai Cập. Năm 1799, Abd-er-Rahman viết thư chúc mừng vị tướng Pháp đánh bại quân Mamluk. Bonaparte đáp lại bằng cách yêu cầu quốc vương gửi cho ông một đoàn lữ hành với 2000 nô lệ da đen từ 16 tuổi trở lên, mạnh mẽ và hoạt bát.[4]
Trong một thời gian, con trai của al-Rahman là Mohammed-el-Fadhl chịu sự quản lý của một thái giám hăng hái, Mohammed Kurra, nhưng cuối cùng ông đã tự lập, và triều đại của ông kéo dài đến năm 1838, khi ông qua đời vì bệnh phong. Ông đã cống hiến phần lớn cho việc khuất phục các bộ lạc Ả Rập bán độc lập sống trong nước. Đặc biệt, ông đã giết chết hàng nghìn người Rizeigat.[4]
Turkiyya (thời kỳ Ottoman cai trị) sửa
Năm 1821, el-Fahl mất tỉnh Kordofan vào tay người Ai Cập dưới quyền của Mehemet Ali, người đã lên kế hoạch chinh phục Sudan. Triều đại Keira của Darfur đã cử một đội quân đến nhưng quân Ai Cập đã tiến đến gần Bara vào ngày 19 tháng 8 năm 1821. Người Ai Cập đã có ý định chinh phục toàn bộ Darfur, nhưng những khó khăn của họ trong việc giữ vững khu vực sông Nile đã buộc họ phải từ bỏ kế hoạch này. Al-Fadl qua đời năm 1838 và trong số bốn mươi người con trai của ông, người con thứ ba, Mohammed al-Hussein, được chỉ định là người kế vị. Hassein được mô tả là một người đàn ông sùng đạo nhưng hám lợi. Năm 1856, ông bị mù và trong suốt thời gian còn lại của triều đại, Zamzam, chị cả của quốc vương hay ayabasi, là người cai trị trên thực tế của vương quốc. Zamzam và các thành viên khác trong nhóm khống chế quốc vương đã khai thác điểm yếu của ông để chiếm đoạt và chiếm đoạt những vùng đất rộng lớn, khủng bố các công dân và làm suy yếu vương quốc.[10]
Năm 1856, một doanh nhân người Khartoum, al-Zubayr Rahma, bắt đầu hoạt động ở vùng đất phía nam Darfur. Ông đã thiết lập một mạng lưới giao dịch được bảo vệ bởi các lực lượng vũ trang tốt và nhanh chóng có một quốc gia rộng lớn dưới sự cai trị của mình. Khu vực này được gọi là Bahr el Ghazal. Từ lâu, vùng này đã là nguồn cung cấp hàng hóa, đặc biệt là nô lệ và ngà voi, mà Darfur sẽ buôn bán sang Ai Cập và Bắc Phi. Những người bản xứ ở Bahr el Ghazal đã cống nộp cho Darfur, và đây là những mặt hàng chính mà người Darfur bán cho các thương nhân Ai Cập dọc theo con đường đến Asyut.[4] Al-Zubayr đã chuyển hướng dòng hàng hóa này đến Khartoum và sông Nile.
Sultan Hussein qua đời năm 1873. Con trai út của ông, Ibrahim, đã sớm nảy sinh xung đột với al-Zubayr. Sau những cuộc xung đột trước đó với người Ai Cập, Al-Zubayr đã trở thành đồng minh của họ, cùng hợp tác để chinh phục Darfur. Chiến tranh dẫn đến sự suy tàn của vương quốc. Ibrahim đã bị giết trong một trận chiến vào mùa thu năm 1874, và chú của ông là Hassab Alla, người đang tìm cách duy trì nền độc lập của đất nước, đã bị quân của khedive bắt vào năm 1875 và áp giải đến Cairo cùng với gia đình.[4]
Ali Dinar sửa
Năm 1898, với sự suy tàn của những người theo chủ nghĩa Mahdi, quốc vương Ali Dinar đã giành lại được độc lập cho Darfur.[11] Một cuộc nổi dậy do Dinar lãnh đạo vào năm 1915—trong bối cảnh ông ủng hộ Đế quốc Ottoman trong Chiến tranh thế giới thứ nhất—đã khiến chính phủ Anh phái Đoàn thám hiểm Darfur Anh-Ai Cập, khiến ông bị tử trận. Vương quốc Hồi giáo Darfur được hợp nhất vào Sudan thuộc Anh-Ai Cập.[4]
Quân đội sửa
Quân đội Darfur đã trải qua ba giai đoạn phát triển. Trước thế kỷ 18, lực lượng bao gồm các nhóm chiến binh là những thanh niên trang bị giáo, giấu khiên và thỉnh thoảng ném dao. Họ được chỉ huy bởi một người đàn ông lớn tuổi có tên là ornang hoặc 'aqid. Đến thế kỷ 18, một loại chiến binh mới đã được phát triển, fursan.[12] Họ sẽ tạo thành nòng cốt nhỏ của quân đội Darfur.[13] Fursan được trang bị những thanh kiếm dài nhập khẩu từ Solingen ở Đức, thương, chùy và đôi khi cả súng cầm tay. Áo giáp được mặc cùng mũ bảo hiểm. Chiến mã có nguồn gốc Nubia, được nhập khẩu từ Dongola và được mua cùng với nô lệ. Giống như kỵ binh, chúng được bọc giáp cũng như được bảo vệ ở đầu. Tất cả các thiết bị này phải được tổ chức và duy trì bởi những người đứng đầu chịu trách nhiệm về fursan.[14] Đến những năm 1850 và 1860, Darfur bước vào giai đoạn thứ ba, khi cố gắng xây dựng một đội quân dựa trên súng hỏa mai. Mặc dù súng ống đã được sử dụng ở Darfur, phải một thời gian sau chúng mới được dùng một cách có chiến thuật và với số lượng lớn. Tuy nhiên, những cuộc thử nghiệm này đã kết thúc với cuộc xâm lược của al-Zubayr vào năm 1874. Tại đây, sultan Ibrahim đã tử trận trong một cuộc tấn công của kỵ binh.[15] Quân đội chính quy do Ali Dinar khôi phục được cho là có quân số 7.700 người vào năm 1903 và 5.000 người vào năm 1916. Họ sử dụng nhiều loại vũ khí, từ giáo và khiên đến súng nạp đạn, súng ngắn và súng trường Remington.[16]
Các sultan và người nổi tiếng được bảo vệ bởi korkwa, những binh sĩ cầm giáo và khiên.[13]
Danh sách Sultan sửa
Dưới đây là danh sách Sultan của triều đại Keira, triều đại duy nhất cai quản Vương quốc Hồi giáo Darfur:[17]
- Sulayman (1596-1637)
- Musa (1637-1682)
- Ahmad Bakr (1682-1722)
- Muhammad Dawra (1722-1730)
- Umar Lel (1730-1739)
- Abu'l Qasim (1739-1752)
- Muhammad Tayrab (1752-1786)
- Ishaq ibn Muhammad Tayrab (1786-1787)
- Abd ar-Rahman (1786-1803)
- Muhammad al-Fadl (1803-1838)
- Muhammad al-Husayn (1838-1873)
- Ibrahim (1873-1874)
- Ali Dinar (1898-1916)
Tham khảo sửa
- ^ a b “Sultan of Darfur, Fur people of Sudan”. theafricanroyalfamilies.com (bằng tiếng Anh). 27 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2023.
- ^ “Keira sultanate”. Encyclopædia Britannica (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2023.
- ^ O'Fahey & Tubiana 2007, tr. 2.
- ^ a b c d e f g h i j “Darfur Sultanate - 1596-1916”. www.globalsecurity.org. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2023.
- ^ Hill 1967, p. 350
- ^ Ofcansky 1992, "The Fur"
- ^ MacMichael 1967, p. 7
- ^ O'Fahey 1986, tr. 91–92.
- ^ de Waal 2005, tr. 60–61.
- ^ Takana, Youssef Suliman Saeed (2016). DARFUR – STRUGGLE OF POWER AND RESOURCES, 1650–2002: AN INSTITUTIONAL PERSPECTIVE. Chr. Michelsen Institute. p. 56.
- ^ Gates, Henry Louis; Akyeampong, Emmanuel; Niven, Steven J. biên tập (ngày 1 tháng 1 năm 2011). Dictionary of African Biography (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195382075.001.0001/acref-9780195382075. ISBN 978-0-19-538207-5.
- ^ O'Fahey 1980, tr. 94-95.
- ^ a b O'Fahey 1980, tr. 98.
- ^ O'Fahey 1980, tr. 96.
- ^ O'Fahey 1980, tr. 99-100.
- ^ M. Daly (2007). "Darfur's Sorrow: The Forgotten History of a Humanitarian Disaster". Cambridge University. p. 107
- ^ “List of Darfur Kingdom Kings - Afropedea”. www.afropedea.org. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 10 năm 2022. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2022.
Thư mục sửa
- O'Fahey, R. S.; Tubiana, Jérôme (2007). “Darfur. Historical and Contemporary Aspects” (PDF). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 28 tháng 12 năm 2019. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2018.
- O'Fahey, Rex S. (1980). State and Society in Darfur. Hurst. ISBN 0312756062.
- Takana, Youssef Suliman Saeed (2016). “DARFUR – STRUGGLE OF POWER AND RESOURCES, 1650–2002: AN INSTITUTIONAL PERSPECTIVE” (PDF). Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2020.
- Hill, Richard Leslie (1967) [First published 1951]. A Biographical Dictionary of the Sudan. Library of African Study Series (ấn bản 2). London: Frank Cass and Company. ISBN 978-0-7146-1037-5.
- MacMichael, Harold Alfred (1967) [First published 1912]. The Tribes of Northern and Central Kordofán. Volume 42 of Cass Library of African Studies: General Studies. London: Frank Cass and Company. ISBN 978-0-7146-1113-6.
- Ofcansky, Thomas (1992) [Research completed June 1991]. “Historical Setting”. Trong Metz, Helen Chapin (biên tập). Sudan: A Country Study. Country Studies (ấn bản 4). Washington, D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0750-0.
- de Waal, Alex (2005). Famine That Kills: Darfur. Cary, NC: Oxford University Press.
Đọc thêm sửa
- Kapteijns, Lidwien; Spaulding, Jay (1988). After the millennium: diplomatic correspondence from Wadai and Dar Fur on the eve of colonial conquest, 1885-1916. African Studies Center, Michigan State University. OCLC 18240510.
- O'Fahey, R.S.; Spaulding, Jay L. (1974). Kingdoms of the Sudan. Methuen Young Books. ISBN 0416774504.
- Spaulding, Jay; Kapteijns, Lidwien (1994). An Islamic Alliance: Ali Dinar and the Sanusiyya, 1906-1916. Northwestern University. ISBN 0810111942.
- Thebald, Alan Buchan (1965). Ali Dinar: Last Sultan of Darfur, 1898-1916. Longmans.